امتيازهاي ناگزير ترامپ
اكبر قاسمي
اجلاس جي 20 در روزهاي جمعه و شنبه 28 و 29 ژوئن در اوزاكاي ژاپن در حالي برگزار شد كه بحران‌هاي متنوعي بر دستور كار نشست به ويژه بر رايزني‌ها و ملاقات‌هاي حاشيه‌اي مقامات عاليه نشست جي 20 سايه انداخت. در اين ميان تحولات و چالش‌هاي ناشي از مناسبات چين و امريكا، روسيه و امريكا، امريكا و ايران، امريكا و كره شمالي، امريكا و اروپا به‌طور برجسته‌اي، اغلب رايزني‌هاي متن و حاشيه اين نشست را به خود اختصاص داد و موجب شكل‌گيري رخدادهاي جديد و يارگيري‌هاي نويني شد كه آغازگر روندهاي قابل توجه بر اساس منافع متقابل و جهت‌گيري جديد، قابل احصاست كه آنها را در گزاره‌هاي زير واكاوي مي‌كنيم.
اول: در روند مناسبات امريكا و روسيه بعد از رايزني‌هاي لاوروف و پمپئو در سوچي و متعاقب ديدارهاي سه دبيران شوراي امنيت روسيه و امريكا و اسراييل در 24 و25 ژوئن در تل‌آويو، نتايج مباحث به دست آمده در موضوعات ايران، سوريه، اوكراين، ونزوئلا، ثبات راهبردي، افغانستان و همكاري‌هاي تجاري روسيه و امريكا به‌طور محتوايي بين ترامپ و پوتين در خلال يك ساعت و نيم مباحث دوجانبه مطرح و مقرر شد كه مكانيسم دبيران شوراي امنيت ملي و وزراي امور خارجه امريكا و روسيه، مباحث كارشناسي را در آينده به‌طور تخصصي و كاري تعقيب كنند.
در اين نشست بيشتر به ضرورت‌ها و طرح ديدگاه‌هاي كلي طرفين پرداخته شد و به علت فقدان ترتيبات كارشناسي قبلي، نتايج ملموسي را به همراه نداشت و نتايج مشخصي از 7 موضوع مطروحه بين دو رهبري به دست نيامد و عملا به مكانيسم مذاكرات بعدي احاله شد. ضمن اينكه سطح لغزندگي‌ها به علت نگراني ترامپ از آسيب‌هاي احتمالي وارده از خصومت‌هاي دموكرات‌ها و همراهي جمهوريخواهان به آينده احاله شد.
فقط تنها مبحثي كه به نوعي هسته اوليه تفاهم آن از استحكام دو رهبري برخوردار شد، تفاهم كلي بر سر مباحث سه دبيران شوراي امنيت امريكا و روسيه و اسراييل و تفاهم بر اين بود كه روسيه روي حفظ امنيت در محدوده 100 كيلومتري جنوب سوريه هم مرز با اسراييل، خود را متعهد بداند و آنچه احترام به امنيت كلي اسراييل بوده را نيز مورد تاكيد قرار دهد.
از سوي ديگر مناسبات و همكاري روسيه با ايران نيز در راستاي مبارزه با تروريسم در سوريه، همچنان جايگاه خود را در راهبرد پوتين با تهران حفظ خواهد كرد و سعي مسكو بر كاهش سطح اصطكاك و به صفر رساندن برخوردها بين ايران و اسراييل در جنوب سوريه متمركز خواهد بود. ما به ازاي آنچه مسكو در اين ميان دريافت خواهد كرد هنوز نامشخص است. آيا امتيازاتي (شامل لغو تحريم‌ها، حل مشكلات ناشي از بحران اوكراين) دريافت خواهد كرد. اين در حالي است كه امريكايي‌ها با توجه به اصرار ترامپ مبني بر خروج از شرق فرات در مقطع عقب‌نشيني تا پايان سال جاري و اجراي پروسه سياسي تعديل قانون اساسي و برگزاري انتخابات و گره زدن موضوع بازسازي سوريه با خروج نيروهاي ايراني و اينكه چه تضمين‌هايي را از مسكو اخذ كنند، همچنان به عنوان نقاط ابهام مذاكرات پا برجاست.
دوم: در روند مناسبات چين و امريكا، راهبرد ترامپ استفاده از حركات شطرنجي و تاكتيك بهره‌گيري از حركت يك هجوم و يك تنفس است. ترامپ در ديدار با شي جين پينگ، تفاهم بين دو رهبري با توقف حركات هجومي عليه پيشرفت‌هاي تكنولوژي جي 5 هواوي و گسترش تعرفه‌ها را به‌طور موقت متوقف كرد و فرصت كافي را به سامانه‌هاي تجاري و مالي و سرمايه‌گذاري دو كشور داد. اين اقدام مي‌تواند فرصتي براي مديريت اقتصادي واشنگتن باشد تا بتواند در مديريت كاهش عوارض ناشي از شوك‌هاي هيجاني، وضعيت خود را بهبود ببخشد و فرصت‌هاي بيشتري را به مذاكرات طرفين براي خلق امتيازات بيشتر براي امريكا فراهم آورد.
سوم: در روند مناسبات ايران و امريكا، تلاش‌هاي ترامپ در سطح سياسي و اقتصادي در چارچوب راهبرد فشار حداكثري به منظور كشاندن ايران به ميز مذاكرات بي‌نتيجه مانده است. در سطح رواني و ژست‌هاي نظامي و واكنش ايران به اقدامات حفاظت از مرزهاي خود به علت هوشمندي رويكردهاي تهران و استحكام موضع ايران در بخش نظامي، واشنگتن به هضم و اتخاذ رويكردهاي احتياط‌آميز مجبور شده است.
ترامپ سعي داشت در نشست جي 20 زمينه فعال‌سازي ميانجيگران غربي و شرقي (فرانسه و هند) براي تحرك در شرايطي كه ايران زمان را با طرح ابتكار عمل ضرب‌الاجل‌هاي 60 روزه به نفع خود فعال كرده است، فضاي جديدي را در راستاي اهداف خود ايجاد كند. ديپلماسي جمهوري اسلامي ايران مي‌طلبد، موضوع ميانجيگران جديد را در چارچوب قاعده فايده و هزينه مورد بازبيني قرار دهد و چنانچه رويكرد خلق ميانجيگران يك‌سويه و داراي منافع كافي نباشد، تدابير پيش‌دستانه براي نافع سازي يا مديريت سازنده بر اساس شرايط مناسب جمهوري اسلامي ايران را متبلور كند. اين امر ايجاب مي‌كند در مراجع مربوطه تمامي مولفه‌هاي آن به گونه سنجيده، محاسبه و طراحي شود.
چهارم: ترامپ در پرونده كره شمالي دست به يك ابتكار عمل هوشمندانه زد و سعي كرد از فرصت سفر به كره جنوبي و با استفاده به موقع از فرصت روابط شخصي خود با كيم، يك بهره‌برداري موفقي را در ديپلماسي عمومي و رسانه‌ها براي خود ثبت كند و با ثبت يك خاطره و عكس تاريخي در مرز كره شمالي، خود را به عنوان قهرمان خلق فرصت‌هاي بزرگ رهبران جسور و شجاع براي صلح به‌طور ظاهري درج كند. هر چند پرونده محتوايي پيونگ‌يانگ و واشنگتن از دشواري‌هاي پيچيده‌اي رنج مي‌برد و از ديپلماسي هيجاني ترامپ بعيد است بدون اعطاي امتياز چشمگير به پيونگ‌يانگ بتواند از اين بحران مزمن خلاصي يابد.
پنجم: ترامپ در پرونده‌هاي برجام، معامله قرن، افغانستان، ونزوئلا، اوكراين، سوريه تا شروع دور اصلي تبليغات انتخابات 2020 ميان دو نامزد اصلي دموكرات و جمهوريخواه، ناگزير از رهايي از عوارض منفي است.