بحث حجاب كه مي‌شود، مردم از دو طرف مورد هجمه قرار مي‌گيرند. عده‌اي دوربين به دست مي‌گيرند و از زنان باحجابي كه به گمان خودشان مشغول امر به معروف و نهي از منكر هستند، فيلم مي‌گيرند و در شبكه‌هاي اجتماعي منتشر مي‌كنند. عده‌اي هم در جواب به آنها عرصه را به كساني كه حجاب سفت و سختي ندارند، تنگ‌تر كرده و صفحه‌هايي در شبكه‌هاي اجتماعي راه مي‌اندازند تا به قول خودشان بي‌حجابي را گزارش كنند. آنها مردم را دعوت مي‌كنند تا از «ناهنجاري‌ها» فيلم بگيرند و براي شماره‌هاي اختصاص داده شده بفرستند يا در شبكه‌هاي اجتماعي منتشر كنند. اين وسط از هردو طرف ماجرا كه خودشان را در اين زمينه محق مي‌دانند، نوعي از خشونت را شاهد هستيم. يك روز فيلمي منتشر مي‌شود كه دختر نوجوان را با ضرب و زور، به ماشين نيروي انتظامي هدايت مي‌كنند، روز ديگري هم يك نفر در گوشه‌اي از كشور لگدي نثار زن چادري مي‌كند و مي‌گريزد و در ميان هر دو اين داستان‌ها چيزي كه فراموش مي‌شود، رأفت اسلامي است. رأفتي كه حالا بلاسوز دعواهاي جناحي و سياسي شده و همه فراموش كرده‌اند كه نه با بگير و ببند مي‌توان حجاب سر آدم‌ها كرد، نه با توهين و تحقير مي‌توان جلوي برخوردهاي قهري را گرفت.
راه و چاه حجاب
مسوولان زيادي طي اين سال‌ها اذعان كرده‌اند كه برخوردهاي قهري در موضوع حجاب نه‌تنها جواب نداده كه باعث لجبازي شده است. چنانكه پيش از اين حجت‌الاسلام محمدجعفر منتظري، دادستان كل كشور هم به اين موضوع اذعان داشت و با بيان اينكه «بايد بدانيم برخورد خشن با بدحجابي قطعا جواب نمي‌دهد»، گفته بود: «به خدا قسم در موضوعات فرهنگي و حجاب برخورد قضايي جواب نخواهد داد، بايد راه‌هاي مسالمت‌آميز و آرام را پيش گرفت.»
اين همان نكته‌اي است كه البته آيت‌الله محمد محمدي‌ري‌شهري، عضو مجلس خبرگان هم همين چند هفته پيش به آن اشاره كرده و به «خبرآنلاين» گفته است: «براي دعوت به مكتب اهل بيت و نظام مبتني بر ارزش‌هاي اين مكتب نبايد سخت‌گيري كرد و خشونت ورزيد، زيرا امر به معروف با خشونت و سخت‌گيري نتيجه نمي‌دهد.» اين عضو مجلس خبرگان رهبري معتقد است كه «بايد روش خود را در امر به معروف و نهي از منكر تغيير دهيم. تا زماني كه مبادي اصلاح نشود، برخورد با نتايج فايده‌اي ندارد و هيچ وقت موفق نخواهيم شد. برخورد و تنبيه بايد آخرين راه ممكن باشد و آن هم صرفا به كساني تعلق گيرد كه تحت هر شرايطي لجبازي مي‌كنند.»
حتي تجربه گشت ارشاد در طول اين سال‌ها هم نشان داده كه از اين راه‌ها نمي‌توان بعضي از زنان را مجبور به رعايت حجاب كرد. مسوولان زيادي در اين سال‌ها به ناكارآمدي گشت ارشاد در تشويق مردم براي حجاب اذعان داشته‌اند. احمد مازني، رييس كميسيون فرهنگي مجلس چندي قبل به اين موضوع اشاره كرده و به «خانه ملت» گفته بود: «دوره گشت ارشاد به پايان رسيده است، حتي ضرورت دارد اين عنوان گشت ارشاد تغيير داده يا حذف شود.» اما خب اين تذكرها هم ادامه نداشت و هنوز هم در بعضي ميدان‌ها و خيابان‌هاي شهر شاهد ماشين‌هاي گشت ارشادي هستيم كه بعضي دختران و پسران حضورشان را به همديگر متذكر مي‌شوند و تلاش مي‌كنند تا جايي كه مي‌توانند از تيررس ديدشان خارج شوند.
امام جمعه اسالم: اين راهش نيست!
كارآمد نبودن برخوردهاي قهري تا جايي پيش رفته كه حتي برخي خطيبان جمعه هم اين موضوع را از تريبون جمعه مطرح كرده‌اند. روز گذشته حجت‌الاسلام محمدجواد باقري، امام جمعه اسالم هم بر اين ناكارآمدي صحه گذاشت و گفت: «تجربه نشان داده كه برخورد چكشي و بگير و ببند با بي‌حجابي نتيجه مطلوب ندارد. خيلي از بي‌حجاب‌هاي امروز جامعه از سر لجبازي با حجاب زاويه دارند وگرنه فطرت پاك هر انساني حجاب، حيا و عفاف را دوست دارد.» او معتقد است كه «بايد كاري كنيم كه مردم خودشان ارزش و قداست حجاب را درك كنند. مسوولان و متوليان امر ببيند چطور يك مليجك ماهواره‌اي مي‌تواند مردم را به كشف حجاب دعوت كند ولي ما در فرهنگ‌سازي براي حجاب موفق نبوده‌ايم. چادر مشكي يك‌شبه به مانتوي جلوي باز تبديل نشد، بلكه دشمن براي ترويج بي‌حجابي برنامه بلندمدت داشت. بنابراين بايد براي دعوت به حجاب، برنامه و خلاقيت داشته باشيم.» بي‌برنامگي براي ترويج حجاب و فرهنگ‌سازي در اين حوزه، نكته‌اي است كه پيش از اين هم افراد بسياري به آن اشاره كرده‌اند. حجت‌الاسلام ناصر نقويان، استاد دانشگاه، پيش از اين در گفت‌وگويي با روزنامه «آرمان» با بيان اينكه «تربيت اجبار و الزام‌آور نيست» بر اين نكته تاكيد كرده و گفته بود: «كسي نمي‌تواند يك بذر را رشد بدهد، بلكه بايد زمينه‌هاي رشد را مهيا كرد تا بذر خودش مسير خود را پيدا و رشد كند.»
علم‌الهدي و مواضع جنجالي
با وجود تاكيدهاي مكرر مسوولان مختلف بر لزوم پايان يافتن برخوردهاي قهري در مساله حجاب اما روز گذشته و در روز عفاف و حجاب، آيت‌الله علم‌الهدي در خطبه دوم نماز جمعه مشهد حرف‌هايي زد و كلماتي را به زبان آورد كه واكنش‌هاي فراواني همراه داشت. او در ادبياتي كه مورد انتقاد بسياري از كاربران شبكه‌هاي اجتماعي قرار گرفت، تلاش كرد كه به شيوه مالوف خود عفاف و حجاب را ترويج كند. ادبياتي كه از نظر برخي ناظران مي‌تواند شيوه جديدي از خشونت زباني تعبير شود. علم‌الهدي بنا بر آنچه در وب‌سايت رسمي‌اش به عنوان خطبه دوم نماز جمعه اين هفته مشهد مقدس منتشر شده است، مي‌گويد: «دختر خانمي كه موهاي پريشانت را بيرون مي‌ريزي و خيال مي‌كني با بي‌حجابي و ولنگاري آزاد هستي، با ولنگاري آزاد نيستي، اسير شهوت‌راني و هوس‌بازي مردهاي هرزه‌اي شده‌اي كه تو را در رهگذر عياشي‌هاي جنسي نابكارانه و جنسي‌شان قرار دادند، خواهر و دختر من، به خاطر دختر كتك خورده سيدالشهدا در عصر عاشورا، سر و مويت را بپوشان و چادر سرت كن، اگر اهل منطق و توجيه نيستي و فلسفه حجاب را حاضر نيستي قبول كني.» علم‌الهدي با بيان اينكه «جوانان مجاهد از دامن جامعه‌اي با زن‌هاي باحجاب تربيت مي‌شوند»، ادامه داد: «در جامعه‌اي كه زن‌هايش باحجاب‌اند، جوانانش مجاهد و ديندار بار مي‌آيند، به‌وسيله هرزگي‌ها، ولنگاري‌ها و لاابالي‌گري‌ها از دين فاصله نمي‌گيرند، اما در جامعه‌اي كه زن‌ها بي‌حجاب باشند، مساله بي‌حجابي و ويراني زن باعث مي‌شود دين را از جوان مي‌گيرد و سفره دين را از زير پاي جوان جمع مي‌كند.» او ادامه داد: «از بعضي خواهراني كه در حجاب حالت ولنگاري دارند، مي‌خواهم خواهش كنم اگر به هيچ جهت توجيه نمي‌شويد باحجاب باشيد، به خاطر عشق به فاطمه و به خاطر دلدادگي به زهرا و زينب باحجاب شويد.»
امام جمعه مشهد همچنين خطاب به مسوولان كشور گفته است: «صدها هزار شهيد مي‌ايستند و از تو مطالبه مي‌كنند، تو كه نمي‌توانستي چرا مسووليت قبول كردي رييس و فرمانده شدي، مواخذه مي‌كنند، فكر كردي به اين سادگي است؟ زن ناهنجار و لاابالي با ولنگاري در خيابان اين مملكت جولان بدهد و شما هيچ عملي را انجام ندهي؟ براي فروش كالا در نمايشگاه، دختران عوضي را كنار هم رديف كنند و شما عكس‌العملي نداشته باشي؟ شما كه وزير اين مملكت و مسوول اين نمايشگاهي و اين فروشگاه در اختيار شماست!» هر چند عبارت «دختران عوضي» در وب‌سايت رسمي خطيب جمعه مشهد بازنشر نشده اما اين دقيقا عين عبارت است كه در پوشش رسمي نمازجمعه اين هفته مشهد، روي خروجي خبرگزاري‌هاي رسمي رفته است.
ابطحي: حرمت زنان را نگه داريم
محمدعلي ابطحي، روحاني اصلاح‌طلب اما درباره اين سخنان بحث‌انگيز آيت‌الله علم‌الهدي در خطبه‌هاي نماز جمعه ديروز مشهد به «اعتماد» گفته است: «يكي از جدي‌ترين دلايل اثر نكردن اين همه حساسيت به كار بردن لحن بد و حساسيت‌برانگيز است. آقاي علم‌الهدي در اين خطبه تعابير تندي نسبت به خانم‌ها به كار برده‌اند. خود ايشان مي‌دانند با اين شيوه اهانت‌آميز نسبت به زنان صحبت كردن، نمي‌تواند به محجبه شدن آنها بينجامد.» او معتقد است: «آقاي علم‌الهدي بدون تعيين كردن مصاديق، به صورت كلي بسياري از خانم‌هاي كشور را ولنگار، دختران عوضي، زن ناهنجار و لاابالي ناميده‌اند، مي‌تواند باعث شود آنهايي كه مخالفتي با موضوع حجاب ندارند هم به موضع‌گيري در برابر توهين‌ها وادار شوند.» اين فعال سياسي اصلاح‌طلب بر لزوم توجه به عفاف در جامعه تاكيد كرد و ادامه داد: «تقريبا بسياري از اين هنجارشكناني كه به تعبير آيت‌الله از اين قبيله‌اند، خانم‌هايي باعفاف هستند كه احيانا بي‌حجاب و كم حجاب هستند كه داشتن عفاف مفيدتر است. همچنان كه رهبر معظم انقلاب هم يك بار در سفرشان به بجنورد به تفاوت بي‌عفافي و كم‌حجابي اشاره كردند.»
به گفته او، حرمت‌گذاري به زنان كشور، حرمت‌گذاري به نيمه اصلي جامعه و از مسائلي است كه رعايت آن بر هر فرد و مسوولي واجب است. ابطحي در ادامه با بيان اينكه «بسياري از آنها كه هنجارهاي اجتماعي تعريف شده از سوي حكومت را ناديده مي‌گيرند، متولدين بعد از انقلاب هستند»، مي‌گويد: «اين در حالي است كه آنچه مشخص است، سخنان ائمه جمعه و كارهايي كه خيلي از موسسات بزرگ فرهنگي كه هر ساله مبالغ زيادي را براي هنجار كردن جامعه دريافت مي‌كنند، تاكنون جواب نداده است.» او با اشاره به نقش صداوسيما در ترويج فرهنگ حجاب ادامه داد: «البته نبايد از اين نكته هم غافل بود كه از لحظه‌اي كه اين افراد دنيا آمده‌اند تا حالا صداوسيما رسانه رسمي كشور بوده و در اينجا مي‌توان ناكارآمدي صدا و سيما در فرهنگ‌سازي در حوزه حجاب را ديد.»
به گفته ابطحي، نيروهاي انتظامي، قضايي و امنيتي هم هر چه تلاش كرده‌اند، براي مهار كردن اين ناهنجاري موفق نبوده‌اند. او با اشاره به نتيجه فعاليت‌هاي اين سال‌ها در حوزه حجاب معتقد است كه «مسوولان حكومتي مثل خود آيت‌الله علم‌الهدي بيشتر بايد پاسخگو باشند تا مدعي. حتما دلايلي وجود داشته كه عملكرد آنها به جاي جاذبه بعضا دافعه داشته است.» رييس دفتر رييس دولت اصلاحات گفته است: «تغيير سبك زندگي در سايه ارتباطات هم يك واقعيت است كه خوب يا بد، نمي‌شود كاري در برابر آن كرد.»
ابطحي همچنين اين سخنان امام جمعه مشهد را از منظر ديگري هم بررسي كرده و بر اين اساس معتقد است: «آيت‌الله علم‌الهدي در بيشتر خطبه‌هاي خود در هفته‌هاي متوالي با سوز و گدازي جدي در مورد حجاب سخن مي‌گويند. اولين توقع براي تاثيرگزاري اين ديدگاه مداوم ايشان در مورد حجاب، اين است كه مردم شاهد باشند او در خطبه‌هاي ديگر چقدر در مورد اختلاس‌هاي كلان، ظلم‌هايي كه مي‌شود، دروغ‌ها و تهمت‌هايي كه در سطح كشور و ملي به بي‌گناهان زده مي‌شود، صحبت مي‌كنند.» او مي‌گويد: «البته گاهي در اين موارد سخن گفته مي‌شود، اما عمدتا در مورد رقباي فكري چنين خروش‌هايي برمي‌آيد. عدالت كه بايد همراه امام جمعه باشد، اقتضا مي‌كند كه تريبون نماز جمعه و خطباي آن در برابر گناه همه افراد جامعه و من‌جمله سياسيون و احزاب هم‌مسلك خود به اندازه ديگران برخورد كند.» ابطحي معتقد است: «در هر حال اين گناهان به مراتب بزرگ‌تر و كبيره كه در بالا به آن اشاره شد، بايد بيشتر از حجاب مورد نهي از منكر قرار گيرد تا معلوم شود كه نهي از منكر بي‌حجابي حساسيت ويژه فردي نيست.»
جرم‌انگاري حجاب؛ نمادين يا عملياتي
در اين ميان البته بحث ديگري كه شايد در موضوع حجاب بايد بيش از اين مورد توجه باشد، بحث قانونگذاري يا به تعبير حقوقدانان «جرم‌انگاري» در اين رابطه است. موضوعي كه به‌زعم محمود صادقي، نماينده اصلاح‌طلب و از جمله اساتيد حقوق دانشگاه تربيت مدرس، البته چندان هم مورد بي‌توجهي قرار نگرفته است. اين نماينده مجلس در اين رابطه به «اعتماد» گفته است: «اگرچه در برخي موارد از جمله در اختيار داشتن آنتن و تجهيزات ماهواره‌اي جرم‌انگاري انجام شده اما برخي از اين موارد بيشتر جنبه نمادين دارد و در عمل اجرايي نبوده و عملياتي نيست. چنانكه جرم‌انگاري‌هايي كه در حوزه‌هاي اخلاق يا حجاب صورت گرفته نيز از اين دست هستند.»