فرونشستن يك ارزش فرهنگي در سايه مديريت نظارتي

براي صحبت در مورد سرو نقره‌اي، بايد پيش از هر چيزي به دلايل پيدايش آن پرداخت. سرو نقره‌اي در شرايطي شكل گرفت كه بي‌ينال گرافيك تهران، دوسالانه بين‌المللي بود و جايگاه بسيار مهمي در ميان جشنوار‌هاي جهاني باز كرده بود. با اينكه بسيار كم‌سن‌وسال بود اما پاي بزرگان گرافيك جهان را به ايران كشاند كه با احترام‌ تمام، به عنوان داور، دبير و ... به‌طور پيوسته در كشور حضور داشتند و در جريان فعاليت‌هاي هنري بودند. در واقع يك ساز و كار بسيار مقتدر فرهنگي ايجاد شده بود. اين بي‌ينال در جهت گسترش ارزش‌هاي هنري و فرهنگي گرافيك در سطح ملي و جهاني، قدم‌هاي بسيار مثبتي برداشته بود.

در اوج شكوفايي اين بي‌ينال، مديركل وقت مركز هنرهاي تجسمي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، گردن اين بي‌ينال را شكست. به‌دليل اينكه مايل بودند گرايش‌هاي فكري معيني را به شوراي سياستگذاري و برنامه‌ريزي تزريق كنند. همچنين تصميم داشتند با نگرش نظارتي، كميسيون‌هاي داوري را كنترل كنند. اين موضوع هم يك دليل داشت؛ براي بي‌ينال گرافيك تهران در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، بودجه‌اي تعريف شده بود و تحت‌ حمايت‌هاي مالي اين وزارتخانه قرار مي‌گرفت. در اين صورت بود كه مدير كل وقت، تصميم گرفت كه آن را كنترل كرده و بخواهد مطابق سياستگذاري‌هاي جديد پيش برود و در صورت دست نيافتن به اين هدف، بي‌ينال را لغو كند كه اين‌چنين هم شد.

در چنين وضعيتي، انجمن طراحان گرافيك، اين ضرورت را احساس كرد كه از اين نظام مديريتي فاصله بگيرد؛ نظامي كه بخواهد خط‌مشي‌ تعريف كند و بگويد چه بكنيم و چه نكنيم.

پس از آن، در دوره‌اي كه فرشيد مثقالي رياست هيات‌مديره را برعهده داشت و من نيز از اعضاي اين هيات بودم، تصميم بر آن شد كه «سرو نقره‌اي» جايگزين بي‌ينال بين‌المللي شود، يعني يك اتفاق درون انجمني نه حتي ملي و فقط طراحاني مي‌توانستند در اين دوسالانه كار ارايه دهند كه از اعضاي انجمن صنفي طراحان گرافيك باشند نه طراحان آزادي كه هم تعدادشان بسيار است و هم در ميان آنها، طراحان مطرح و بنامي ديده مي‌شود. در واقع از بي‌ينال جهاني به يك اتفاقي كوچك‌تر از سطح ملي رسيديم و اين يعني فرونشستن يك ارزش فرهنگي، يعني مديريت فرهنگي كه در كشور شايع شد. به هر ترتيب، انجمن پاي دوسالانه «سرو نقره‌اي» ايستاد و آرام‌آرام اين رويداد قوام گرفت؛ دوسالانه‌اي كه اعضاي انجمن براي گزارش دوساله سطح و وضعيت معيشت، اوضاع آثارشان و جايگاه سفارش‌دهندگان، برگزار مي‌كردند. اينگونه ببينيم كه اعضاي انجمن، همه طراحان حرفه‌اي هستند. يك بار زمان عضويت، اين مساله مورد ارزيابي قرار گرفته و صلاحيت عضويت آنها تاييد شده است. در اين صورت، بنا شد كه ديگر آثار داوري نشود. پس از آن كارهاي‌شان را در اين دوسالانه به نمايش مي‌گذارند كه در دو سال گذاشته، چه سفارش‌هايي گرفته و چه كارهايي انجام شده است. در اين سال‌ها انجمن براساس كمبود و فراواني‌ها، آثار مختلفي را به نمايش گذاشت و در آخرين دوره نيز، به همين روال نمايشگاه برگزار شده و نقد، تاييد و حاشيه‌، دغدغه‌هاي بسياري به‌ دنبال داشت. من ناراحت اين وضعيت نيستم كه چرا اعتراض‌هايي ايجاد شده، نگراني من اين است كه اين طرز گفت‌وگو به وجود نيايد چرا كه امروز «سرو نقره‌اي» آيينه‌اي برابر روزگار ماست. اين مجموعه آثار فارغ از بحث انجمن، هيات‌مديره و داوري‌ها، به ما نشان مي‌دهد كه در شرايط كنوني يكي از فرهنگي‌ترين انجمن‌هاي روزگار ما، نمايشي از عملكرد خودش را بر ديوار برده، اين يعني روزگار ما اين است. يعني با توجه به اينكه آثار گرافيكي نشانه پيشتازي و پيروزي اقتصادي، فرهنگي و نمودي از فرازهاي انديشه‌اي هستند، با اين نمايشگاه مي‌فهميم در چه سطحي هستيم و روزگارمان اينچنين است. ايراد متوجه طراح گرافيك نيست. ايراد را بايد در جاهاي ديگر جست‌وجو كنيم. انتقادهاي فراواني به «سرو نقره‌اي» وارد است كه همه، طراح گرافيك و انجمن را مي‌بينند. مي‌گويند داوري‌ها غلط بود. نه، داوري‌ها غلط نيست و آنها بدون جانبداري تلاش مي‌كنند بهترين‌ها را انتخاب كنند. آثاري كه در دوسالانه روي ديوار رفتند، آثار روزگار ما هستند و نشان مي‌دهند ما با بحران اقتصادي، بحران انديشه‌اي، بحران سياسي و مديريتي روبه‌رو هستيم. گرافيستي كه دفتر كارش رو به تعطيلي است، چاره‌اي ندارد جز اينكه وقتي سفارش‌دهنده سراغ او مي‌رود، خيلي موارد را بپذيرد و كيفيت كار خود را تا سليقه مخاطب كاهش دهد. نگراني من نيز همين است كه نمايش چنين آثاري، مهر تاييد و تثبيتي بر آن باشد. شايد بهتر بود كه در اين آيينه زنگار گرفته كنوني، چيزي را به مخاطب نشان نمي‌داديم.

خوشبختانه هنوز چراغ انجمن صنفي طراحان گرافيك روشن است. هنوز افرادي حضور دارند كه تلاش مي‌كنند پرچم يك نهاد صنفي را برافراشته نگه دارند كه اين موضوع جاي قدرداني دارد. انجمن طراحان گرافيك، با «سرو نقره‌اي» در برابر رفتارهاي كنترلي، نظارتي و كنش‌هاي مديريتي و ضدفرهنگي مقاومت كرده و اين اقدام مناسبي بوده است. در حال حاضر بايد بگوييم مديران فرهنگي ما كه دغدغه‌هاي فرهنگي نيز دارند، پا جلو بگذارند. هرچند كه امسال نيز براي برگزاري بي‌ينال پوستر تلاش‌هايي كردند كه به خاطر بحران مالي، نمي‌توانند حمايتي داشته باشند.

بي‌ينال خوابيد و به‌جاي آن، «سرو نقره‌اي» دوباره برگزار شد. اين اتفاق خوبي بود اما نگراني من اين است كه انجمن به خاطر برگزاري «سرو نقره‌اي» با بحران مالي روبه‌رو باشد. در دوره‌هاي گذشته، من خزانه‌دار انجمن صنفي گرافيك بودم و بودجه اندكي را براي اين نهاد حفظ كردم. در اين دوره، دوستان ناچار شدند آن بودجه را براي برگزاري انجمن هزينه كنند و اكنون، جيب انجمن خالي شده است. شايد بهتر بود هيات‌مديره «سرو نقره‌اي» را برگزار نمي‌كرد تا آن بودجه اندك براي ساير امور انجمن، زنده بماند. يعني «سرو نقره‌اي» به مثابه آيينه گرافيك روزگار ما، مي‌تواند منجر به مرگ و نابودي انجمن صنفي طراحان گرافيك ايران باشد.

طراح گرافيك