در اجلاس داووس امسال چه سوژه‌هايي روي ميز است؟
از بحران در خاورميانه تا سردرگمي در اروپا
محمود فاضلي
اجلاس مجمع اقتصاد جهاني در دامنه كوهستان برفي داووس سوييس در روزهاي 21 تا 24 ماه ژانويه سال 2020 (يك الي 4 بهمن 98) ميزبان هيات‌هاي سياسي، اقتصادي، فرهنگي و علمي بين‌المللي خواهد بود. پيش‌بيني مي‌شود 2800 شخصيت سياسي، فرهنگي، علمي و اقتصادي از 118 كشور در اين اجلاس شركت كنند كه بيش از 53 نفر از آنها را روساي جمهور يا روساي دولت‌هاي كشورها تشكيل خواهند داد. اجلاس داووس (مجمع جهاني اقتصاد (World Economic Forum) موسوم به اجلاس داووس (Davos Summit) ) براي اولين بار در ژانويه سال 1971 و در شهر داووس سوييس به عنوان جايي براي جمع شدن رهبران اقتصادي و سرمايه‌داران اروپايي راه‌اندازي شد. ايده اصلي اجلاس اين بود كه اقتصاددانان، سياستمداران، صاحبان سرمايه، نظريه‌پردازان و هنرمندان در يك جا جمع شوند تا درباره مسائل روز جهان تبادل نظر كنند. اجلاس توسط سيمونيتا سوماروگا، رييس‌جمهور سوييس مشتركا با كلاوس شواب موسس اين مجمع افتتاح خواهد شد. شواهد نشان مي‌دهد ترامپ رييس‌جمهور امريكاعلي‌رغم اختلافات موجود در زمينه استيضاح او به همراه جرد كوشنر، مشاور رييس‌جمهور و ايوانكا ترامپ دخترش و استيون منوچين، وزير دارايي در اجلاس داووس حضور خواهد داشت. اين اولين سفر خارجي ترامپ از زماني كه فرآيند استيضاح او مطرح شد، خواهد بود. او در پنجاهمين دور اجلاس با سخنراني خود اجلاس مزبور را افتتاح خواهد كرد؛ موضوعي كه رييس مجمع نيز آن را مورد تاييد قرار داده است. البته ترامپ در اجلاس دو سال پيش اين مجمع در داووس شركت داشت و سخنراني اختتاميه اجلاس را انجام داده بود.
عدم شركت ايران
درحالي كه گمانه‌زني‌هاي اوليه نشان از حضور محمدجواد ظريف، وزير خارجه در اجلاس داووس داشت، اما شواهد نشان مي‌دهد اين سفر (تا زمان نوشتن اين گزارش) لغو شده است. البته دعوت از ظريف براي شركت در اجلاس پيش از ترور سردار قاسم سليماني توسط امريكا، براي او ارسال شده بود. ظريف از زمان اوج‌گيري بحران بين تهران و واشنگتن، مواضع خيلي صريحي در اين زمينه اتخاذ كرده و حمله تروريستي امريكا را«ماجراجويي غير قابل كنترل» عنوان كرده بود. رسانه‌هاي بين‌المللي در روزهاي اخير مدعي شده بودند هم ايران و همچنين امريكا مقامات بلندپايه‌اي را به اجلاس مجمع اقتصاد جهاني در داووس اعزام مي‌كنند و اين اميد را به وجود آورده بودند كه بتوانند طرفين را به مذاكره تشويق كنند. رييس‌جمهوري عراق نيز كه اين حمله در خاك كشورش صورت گرفت و البته آن را محكوم كرد، در اين اجلاس حضور خواهد داشت. بنابراين، انتظار مي‌رفت همه عوامل و شخصيت‌هاي درگير در بحران اخير در خاورميانه، در داووس حضور خواهند داشت. اين اجلاس در كشوري برگزار مي‌شود كه به عنوان نامه‌رسان بين امريكا و ايران عمل مي‌كند، چرا كه سوييس از سال 1980 كه روابط ديپلماتيك بين تهران و واشنگتن قطع شده، حفاظت منافع امريكا در ايران را برعهده دارد. رسانه‌هاي غربي در روزهاي اخير اين پرسش را مطرح مي‌كردند كه آيا مجمع اقتصاد جهاني داووس مي‌تواند به رفع بحران خاورميانه كمك كند؟ اما به‌نظر مي‌رسد روح داووس، بايد بار ديگر به انتظار معجزه حقيقي باشد تا اين رويا شايد در آينده تنش‌هاي موجود را از بين ببرد. تا پيش از لغو سفر وزير خارجه به داووس، از سوي طرف سوييسي تصور بر آن بود كه سيمونيتا سوماروگا رييس‌جمهور سوييس بخواهد سياست ديپلماتيك كشورش را كه از سال 1980 حفاظت از منافع امريكا در ايران را برعهده دارد براي حل برخي از تنش‌ها به ويژه بحران موجود در رابطه با ايران و امريكا به‌كار گيرد. برگزاركنندگان اجلاس در سال‌هاي اخير تلاش دارند پيگير اقداماتي باشند تا فصل جديدي در تاريخ اين مجمع ايجاد كنند. در سال 1988 هم تركيه و يونان در داووس اندكي پيش از آغاز يك جنگ قطعي، موفق شدند از وقوع آن جلوگيري كنند.
شواهد نشان مي‌دهد اعضاي شركت كننده اتحاديه اروپا در اين اجلاس از نجات برجام و فراخوان براي ادامه گفتمان آن سخن بگويند؛چرا كه درگيري‌ها و تنش‌ها در خاورميانه، عملا اتحاديه اروپا را غافلگير كرده است. «اورزولا فون درلاين» رييس جديد كميسيون اتحاديه اروپا پس از آنكه اين پست را در ماه نوامبر سال گذشته به عهده گرفت، تشكيل يك كميسيون «ژئوپليتيك» را اعلام كرد، آرزويي كه هنوز برآورده نشده است، چرا كه خيلي سريع مشكل جديدي در خاورميانه به وجود آمد. اتحاديه اروپا با موضع‌گيري روشن در خصوص اختلاف بين امريكا و ايران راه دشواري پيش رو خواهد داشت. رييس كميسيون اتحاديه پس از تشديد اين اختلاف، در مجامع عمومي ظاهر نشده و صرفا سخنگويش تاكيد كرد كه «با گفت‌وگو با كانال‌هاي خود در خاورميانه همه تلاش خود را مي‌كنيم تا از افزايش تنش در منطقه جلوگيري به‌عمل آوريم.»
شواهد حكايت از آن دارند كه ديپلماسي اروپا در يك سردرگمي شديد قرار دارد. در بروكسل كسي حاضر نيست خود را در كنار ايران قرار دهد و از آن سو هم نمي‌خواهد از سوي امريكا وارد يك جنگ ديگر در خاورميانه شود. اتحاديه اروپا فقط مي‌خواهد به هر قيمتي كه شده قرارداد برنامه جامع اقدام مشترك (برجام) را نجات بدهد. ژوزف بورل مسوول سياست خارجي اتحاديه براي آمدن وزير خارجه ايران به بروكسل فرش قرمز پهن كرده بود اما رييس‌جمهور امريكا همچنان به تهديدات و تحريم‌هاي خود ادامه مي‌دهد. او ضمن ابراز نگراني در خصوص تنش‌ها در عراق و ترور قاسم سليماني، انتقاد ملايمي به امريكا داشت. اتحاديه اروپا تا‌كنون از اينكه به تحريم‌هاي امريكا عليه ايران بپيوندد، خودداري كرده و حتي ساختاري را ايجاد كرده تا تجارت با ايران را بتواند ادامه دهد كه البته تا‌كنون هيچ نتيجه‌اي در بر نداشته است. فرانسه در اواخر ماه سپتامبر سال گذشته با همه قوا تلاش كرد تا ديداري را بين رييس‌جمهوري ايران و يك نماينده امريكا در چارچوب مجمع عمومي سازمان ملل در نيويورك ترتيب دهد، اما ايراني‌ها خواستار آن بودند كه امريكا ابتدا همه تحريم‌هاي خود عليه كشورشان را لغو كند تا بدون از دست دادن وجهه بتوانند اقدام به چنين ديداري كنند، ولي امريكايي‌ها حاضر به عملي كردن اين خواسته تهران نشدند و تلاش‌هاي پاريس در نهايت با شكست روبه‌رو شد.
تغييرات اقليمي در اجلاس داووس
كلاوس شواب، موسس اين مجمع مايل است در اين اجلاس توجه بيشتري را به تغييرات اقليمي معطوف كند. آنگونه كه گفته مي‌شود، گرتا تونبرگ، دانش‌آموز سوئدي كه جنبش مبارزه با پيامدهاي تغييرات اقليمي را به جريان انداخته، در اجلاس شركت مي‌كند و قراراست در اين اجلاس بيشتر به موضوع تغييرات اقليمي و پيامدهاي آن پرداخته شود. اين موضوع را كلاوس شواب، موسس اين مجمع نيز مورد تاكيد قرار داد. مجمع جهاني اقتصاد در آستانه نشست داووس در سوييس گزارش سالانه خود را منتشر كرد. در بخشي از گزارش تاكيد شده است: «تغييرات آب و هوايي سخت‌تر و سريع‌تر از آنچه انتظار مي‌رود اتفاق خواهد افتاد. در پنج سال گذشته گرم‌ترين ايام در جهان ثبت شده و بيشترين بلاياي طبيعي را هم جهانيان در پنج سال گذشته تجربه كرده‌اند.
سفر به داووس ممنوع!
بوريس جانسون، نخست وزير بريتانيا نه تنها خود بلكه شركت در نشست مجمع جهاني اقتصاد را براي وزراي خود ممنوع كرد. علت چنين ممنوعيتي تمايل او به تقويت مواضع حزب محافظه كار در بين راي‌دهندگان ذكر شده است. او مي‌خواهد توجه خود را معطوف به اولويت‌هاي مردم كشورش كند. يك مقام ارشد حزب محافظه‌كار معتقد است حضور وزرا در هفته‌هاي آغازين دولت جديد در سوييس مناسب نيست. هدف ما انجام خواسته‌هاي مردم است، نه همنشيني با ميلياردرها.
سوييس
دولت فدرال سوييس هم در اجلاس مجمع اقتصاد جهاني در داووس شركت خواهد داشت و پيش‌بيني مي‌شود هيات اين كشور با هفتاد گروه ديدار دوجانبه و با مسوولان كشورهاي ديگر حاضر در اين اجلاس گفت‌وگو كند. پنجاهمين اجلاس اين مجمع فرصت بسيار خوبي است تا با مهم‌ترين شخصيت‌هاي سياسي و اقتصادي جهان بتوان تبادل نظر كرد. رييس‌جمهور سوييس پيش از افتتاح اجلاس با خانم اوزولا فون درلاين، رييس جديد كميسيون اتحاديه اروپا ديدار و گفت‌وگو خواهد كرد. خانم كارين كلر سوتر، وزير دادگستري و پليس و همچنين ايگنازيو كاسيس، وزير امور خارجه سوييس هم در اين ديدار شركت خواهند داشت. موضوع قرارداد همكاري جامع بين سوييس و اتحاديه اروپا مهم‌ترين موضوع مذاكرات بين آنها با رييس كميسيون اتحاديه خواهد بود. ملاقات هيات سوييسي با هيات امريكايي فرآيند عقد قرارداد تجارت آزاد بين برن و واشنگتن را مورد توجه قرار خواهد داد. اين اجلاس فرصتي براي دولت سوييس است تا در پرونده مورد مشاجره خود با اتحاديه اروپا هم تحركي به وجود آورد. دولت فدرال سوييس از امضاي قرارداد همكاري جامع مورد توافق بين سوييس با اتحاديه خودداري مي‌كند. از آن سو هم بروكسل، برن را تهديد مي‌كند كه در صورت عدم امضاي قرارداد، برخي همكاري‌ها در موضوعات مختلف با سوييس را متوقف خواهد كرد.