حفاظت مشاركتي تالاب‌ها
عليرضا هاشمي
تالاب‌ها معمولا سيستم‌هايي هستند ميان اكوسيستم‌هاي آبي و خشك و به همين دليل اين‌گونه اكوسيستم‌ها تنوع و غناي بالايي دارند. تاريخ بشر در جوار همين تالاب‌ها شكل گرفته است، تنوع زيستي، منابع آبي، خاك حاصلخيز و موارد ديگر بستري را كنار تالاب‌ها فراهم كرده است كه پيشينه حضور بشر به اين نقاط تلاقي بخورد. در دنياي امروز به علت تغييرات اقليمي و مصرف بيش از اندازه از تالاب‌ها، اين شريان‌هاي حياتي در حال از دست رفتن هستند و به علت وضعيت بحراني بسياري از تالاب‌ها، حفاظت پايدار يكي از راهكارهاي پيش پاي ما براي جلوگيري از نابودي كامل اين تالاب‌هاست. حفاظت با اقتصاد گره مي‌خورد و در هر بخشي از طبيعت كه بهره‌برداري غيرپايدار باشد، حاصل چيزي جز نابودي نيست. به همين دليل است كه بهره‌برداري پايدار تالاب‌ها در گرو بهره‌برداري خردمندانه از آنهاست. ما در سايه چنين راه و رسمي مي‌توانيم هم بيشتر از تالاب‌ها بهره‌برداري كنيم و هم خردمندانه، به شكلي كه پايداري اين تالاب‌ها به هم نريزد. خشك‌شدن تالاب‌ها يكي از اتفاقاتي است كه در نتيجه راه‌هاي ناپايدار براي بهره‌برداري به وقوع پيوسته است و تامين حقابه تالاب‌ها، راهي است براي نجات آنها از نابودي دايمي. اما امروز به قدري منابع مصرف گسترده شده است كه حقابه تالاب‌ها در مسير به هر كاركردي مي‌رسد غير از تالاب.
براي مثال در تالاب‌هاي اقماري درياچه اروميه، اگر قرار باشد حقابه به آنها برسد، ماه‌ها طول مي‌كشد تا آن آب از مسير سد‌هاي چندگانه عبور كند. پيش از اين ما در كشور خود هم تالاب‌هاي پرآب داشتيم، هم در كنار آنها كشاورزي مي‌كرديم و هم از آب تالاب‌ها بهره مي‌برديم. در واقع ما دانش فني مديريت منابع را در سرزمين خود داريم و قدمت آن به قدمت تمدن ماست، اما با چشم‌پوشي از آن به چنين نتايجي رسيده‌ايم. حفاظت و بهره‌برداري مشاركتي از تالاب‌ها جزو راهكارهايي است كه مي‌تواند آن دانش بومي را زنده كند، زيرا در اين نوع مشاركت، هم ذي‌نفعان دولتي و هم غيردولتي حضور دارند و مي‌توانند پشت يك ميز، از دانش هم بهره ببرند و محدوديت‌هاي يكديگر را بشناسند. اين روش در برخورد با تالاب‌ها مي‌تواند روش نسبتا پايداري باشد، زيرا تامين حقابه تالاب‌هاي ما صرفا وابسته به ذي‌نفعان دولتي نيست، بلكه ذي‌نفعان غيردولتي نيز بايد در رسيدن اين آب باريكه‌ها به تالاب‌هاي تشنه ما كمك كنند.
مدير انجمن پرنده‌شناسي طرلان- كارشناس ارشد محيط‌زيست