ايران اتمام‌حجت كرد، اروپا وعده داد
پايان عصر گفتاردرماني
محمدحسين لطف‌الهي
اروپا ديگر نمي‌تواند با سياست‌هاي دوگانه همزمان تهران و واشنگتن را راضي نگه دارد؛ اين مهم‌ترين پيامي است كه در نامه وزير خارجه ايران خطاب به مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا وجود دارد و نشان مي‌دهد كه تداوم وضعيت فعلي و بي‌عملي كشورهاي اروپايي در قبال تعهدات برجامي‌شان صبر تهران را لبريز كرده است.
اواسط ژانويه 2020 و در شرايطي كه تنش ميان ايران و امريكا به طور بي‌سابقه‌اي شدت گرفته بود، سه كشور اروپايي عضو برجام در پاسخ به برداشته شدن گام پنجم و آخر كاهش تعهدات ايران تصميم گرفتند مكانيسم حل اختلاف مندرج در بند 36 توافق هسته‌اي را فعال كنند و از ايران بخواهند تا به اجراي كامل تعهدات خود در برجام بازگردد. اين اقدام كشورهاي اروپايي كه به نوشته روزنامه واشنگتن‌پست، با تهديد امريكا مبني بر اعمال تعرفه 25درصدي واردات بر خودروهاي اروپايي صورت گرفته بود با واكنش جدي مقام‌هاي كشورمان همراه شد و ايران اعلام كرد در صورتي كه اروپا پرونده هسته‌اي كشورمان را به شوراي امنيت ارجاع دهد، تهران نيز در مقابل «واكنشي قاطع» نشان خواهد داد. اين واكنش قاطع كه به گفته برخي منابع غيررسمي قرار بود تجديدنظر در اجراي پروتكل الحاقي و خروج از معاهده منع اشاعه جنگ‌افزارهاي هسته‌اي (NPT) باشد، اروپا را بر آن داشت كه اعلام كند قصدي براي فعالسازي مكانيسم ماشه ندارد و جوزپ بورل، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا بگويد كه مدت زمان فرآيند حل اختلاف به صورت «نامحدود» تمديد خواهد شد.
حالا بيش از 5 ماه از آن زمان گذشته و سلسله اتفاقاتي كه در ماه‌هاي اخير رخ داده - از احتمال تمديد تحريم تسليحاتي ايران گرفته تا تصويب قطعنامه ضدايراني كشورهاي اروپايي در شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي- ايران را
بر آن داشته تا مستقلا اقدام به فعالسازي مكانيسم حل اختلاف كرده و از كشورهاي اروپايي بخواهد تا به تعهدات خود پايبند باشد. عصر روز جمعه، محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه كشورمان با ارسال نامه‌اي به نماينده عالي سياست خارجه اتحاديه اروپا خواستار تشكيل ساز و كار حل اختلاف در برجام براي رسيدگي به موارد تخلف و عدم تعهد سه دولت اروپايي به اين توافق بين‌المللي شد؛ اقدامي كه نشان مي‌دهد برخي رفتارهاي كشورهاي اروپايي صبر ايران را لبريز كرده و تداوم اين رفتارها مي‌تواند تهران را به واكنش وا دارد. به گفته سيدعباس موسوي، سخنگوي وزارت خارجه در نامه محمدجواد ظريف تاكيد شده است كه هرگونه مداخله در همكاري‌هاي پادماني جاري بين ايران و آژانس مغاير با مفاد برجام بوده و مي‌تواند بر مباني همكاري‌هاي پادماني موجود تاثيرات منفي داشته باشد. اين سومين‌بار در طول دو سال اخير است كه ايران خواستار فعالسازي اين مكانيسم مي‌شود و تلاش مي‌كند تا با توسل به ابزارهاي درون برجام، گامي در راستاي حفظ اين توافق بردارد.
تاكيد اروپا بر اهميت برجام
ساعاتي از انتشار خبر نامه‌نويسي وزير خارجه به اتحاديه اروپا نگذشته بود كه جوزپ بورل، مسوول سياست خارجي اين اتحاديه به نامه محمدجواد ظريف واكنش نشان داد. اتحاديه اروپا، روز جمعه ۱۳ تير ماه در بيانيه‌اي اعلام كرد كه نامه وزير امور خارجه ايران درخصوص پايبند نبودن سه كشور اروپايي به توافق هسته‌اي موسوم به برجام و درخواست براي فعال كردن مكانيسم حل اختلافات را دريافت كرده است. جوزپ بورل نوشت: امروز نامه‌اي از وزير امور خارجه ايران دريافت كردم كه در آن نگراني‌هاي ايران در مورد مسائل مربوط به اجراي برنامه جامع اقدام مشترك (برجام) توسط فرانسه، آلمان و بريتانيا را در قالب كميسيون مشترك حل اختلافات از طريق «مكانيسم حل اختلاف» براساس بند ۳۶ ارجاع مي‌داد. مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا اضافه كرده است: همان‌گونه كه قبلا هم گفتم، «مكانيسم حل اختلاف» مستلزم تلاش فشرده و با حسن‌نيت همه طرف‌هاست. به عنوان هماهنگ‌كننده «كميسيون مشترك»، از همه طرف‌هاي حاضر در برجام انتظار دارم كه اين فرآيند را با چنين روحيه‌اي در چارچوب برجام در پيش بگيرند.
جوزپ بورل تاكيد كرده كه كميسيون مشترك، كه مسوول نظارت بر اجراي توافق ذيل مفاد توافق برجام است، از سال ۲۰۱۶ براي رايزني درباره اجراي برجام و همچنين رسيدگي به مسائلي كه از سوي هر يك از طرف‌ها به هماهنگ‌كننده ارايه شده، جلساتي را تشكيل داده است. مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا مي‌گويد، در حالي كه به پنجمين سالگرد برجام نزديك مي‌شويم، از اين فرصت استفاده مي‌كنم و اهميت برجام را يادآوري مي‌كنم. برجام يك دستاورد تاريخي براي منع تكثير تسليحات هسته‌اي است كه بر امنيت منطقه‌اي و جهاني تاثير مي‌گذارد. من همچنان مصمم هستم تا با همكاري همه طرف‌هاي حاضر در برجام و جامعه بين‌المللي آن را حفظ كنيم.
چرا صبر ايران لبريز شد؟
از زمان همكاري اروپا با امريكا بر سر فعالسازي مكانيسم حل اختلاف در ژانويه 2020 تا اين روزها كه ايران اقدام به فعالسازي دوباره اين مكانيسم كرده است، گمانه‌زني‌هاي زيادي درباره سياست‌هاي دوگانه اروپا و تلاش كشورهاي اروپايي براي راضي نگه داشتن همزمان ايران و امريكا مطرح شده است. ايران مي‌خواهد اين پيام را به اروپا برساند كه دوره گفتاردرماني به‌سر آمده و در صورتي كه اروپا برخلاف برجام اقدامي بكند، با واكنش قاطع از سوي تهران روبه‌رو خواهد شد. خبرنگار وال استريت ژورنال در بروكسل، در اين خصوص نوشته است، اين اقدام ايران در راستاي از بين بردن برجام ارزيابي نمي‌شود، بلكه هدف ايران از اين اقدام، همان‌طور كه يك ديپلمات گفته، تشديد فشار بر كشورهاي اروپايي است تا بين ايران و امريكا يكي را انتخاب كنند و امكان بازي ميانه وجود ندارد. لورنس نورمن با اشاره به اينكه اقدام ايران «آغاز پايان نيست»، به نقل از منابعي نوشته است كه اين اقدام وضعيت بي‌ثبات و نامشخص بين ايران، سه كشور اروپايي و امريكا بر سر برجام را در طول تابستان امسال پيچيده‌تر خواهد كرد.
خبرگزاري سي‌ان‌ان در گزارشي به نقل از يك ديپلمات در بروكسل نوشته است كه اروپا از وضعيت كنوني «بسيار ناراضي» است. او همچنين گفته است كه اقدامات دولت ترامپ و دور شدن امريكا از چندجانبه‌گرايي در موضوعاتي نظير موضوع ايران، نوعي «ناديده گرفتن نگراني‌هاي امنيتي اروپا» بوده و اين تفكر را در اروپا تقويت كرده كه كشورهاي اروپايي بايد بدون درنظر گرفتن امريكا «سياست‌هاي خود را در جهان دنبال كنند.»
تحليلگران اروپايي معتقدند اين اقدام ايران فرصتي مناسب براي اروپا در راستاي حفظ توافق هسته‌اي است. پايگاه خبري « thebulletin» در اين باره مي‌نويسد: «اكنون زمان آن است كه اروپا تكليف خود را روشن كرده و تمام قد در برابر طرح اسنپ بك امريكايي بايستد.» نويسندگان اين سايت، ايستادگي اروپا در برابر فشارهاي امريكا را به نفع خود اروپايي‌ها دانستند، چراكه به نوشته آنها اگر بايدن پيروز شود اين فرصت براي اروپا وجود دارد كه خواستار بازگشت امريكا به برجام شود و اگر بار ديگر ترامپ پيروز شود احتمال تحميل سياست‌هاي امريكا بر كشورهاي اروپايي كمتر خواهد شد.