نتايج نشست سوچي؛ تغيير قانون اساسي و برگزاري انتخابات رياست جمهوري مجدد
پوتين، صحنه گردان بلاروس
محمدحسين لطف‌الهي
الكساندر جي لوكاشنكو، رهبر قدرتمند بلاروس كه اين روزها خود را در محاصره معترضاني خشمگين مي‌بيند، روز دوشنبه عازم روسيه شد تا در ديدار با ولاديمير پوتين از او درخواست كمك كند؛ ديداري كه در پايان نتيجه مد نظر لوكاشنكو را در پي نداشت و حالا رييس‌جمهور هميشگي بلاروس بايد خود را براي «تغيير قانون اساسي» و «برگزاري انتخابات رياست‌جمهوري جديد» آماده كند.
در ابتداي اين ديدار كه در شهر سوچي روسيه برگزار شد، رييس‌جمهور بلاروس خشونتي را كه اغلب در برخورد با معترضان از او مي‌بينيم، كنار گذاشته بود و در مقابل با خضوعي باورنكردني، روسيه را «برادر بزرگ‌تر» خواند و از ولاديمير پوتين و «همه روس‌ها» به خاطر كمك‌هايي كه تا امروز به بلاروس كرده‌اند، تشكر كرد. تصاوير منتشر شده از اين ديدار نيز به اندازه كافي تعجب‌برانگيز بود و نشان مي‌داد «آخرين ديكتاتور اروپا» براي حفظ صندلي رياست خود حاضر است هر كاري را انجام دهد و هر چيزي را تحمل كند. در اين تصاوير كه در آخرين لحظات اين نشست ثبت شده، رييس‌جمهور روسيه بيانيه پاياني را قرائت مي‌كند و از نتايج اين ديدار سخن مي‌گويد، در حالي كه لوكاشنكو دفتري را روي زانويش گذاشته و صحبت‌هاي پوتين را يادداشت مي‌كند. نيويورك تايمز نوشته است:«اين سرنوشت رهبري است كه در 26 سال حاكميت خود بيش از مردم بر حمايت روسيه تكيه كرده است». لوكاشنكو كه 26 است حاكم مطلق بلاروس است پس از انتخابات 9 آگوست از سوي معترضان به تقلب در انتخابات متهم شد و بسياري از كشورها، نتايج انتخابات بلاروس را به رسميت نشناختند. رييس‌جمهور بلاروس نيز به جاي تلاش براي اقناع معترضين و منتقدين، تصميم به سركوب اين اعتراضات گرفت به طوري كه به گزارش رسانه‌هاي اروپايي تنها در روز يكشنبه يعني يك روز پيش از سفر لوكاشنكو به سوچي دست‌كم 100 هزار نفر در بلاروس به خيابان‌ها آمدند و 774 نفر نيز بازداشت شدند. لوكاشنكو تصميم داشت با جلب حمايت روسيه از اين بحران عبور كند و اين خواسته را در ديدار با پوتين مطرح كرد. رييس‌جمهور روسيه ابتدا او را «يكي از نزديك‌ترين متحدين» كشورش خواند سپس «پيروزي درخشان» لوكاشنكو در انتخابات رياست‌جمهوري را به او تبريك گفت. او سپس پيشنهاد داد كه در پي مشكلات اقتصادي بلاروس، مسكو به اين كشور وام 1.5 ميليارد دلاري اعطا كند تا بلاروس بتواند از بحران اقتصادي عبور كند. اين چهره حمايتگر پوتين اما در طول نشست همين طور ثابت باقي نماند و او بلافاصله بعد از اين صحبت‌ها از لوكاشنكو خواست شرايط را براي تغيير قانون اساسي به منظور به وجود آمدن امكان برگزاري انتخابات رياست‌جمهوري فراهم كند. پوتين گفت:«روسيه مي‌خواهد، بلاروس از اين بحران به تنهايي و با اتكا به خويش خارج شود.» او همچنين خواستار آن شد كه الكساندر لوكاشنكو منتقدان و معترضان را به گفت‌وگو فرا بخواند و تنش‌هاي داخلي را از طريق گفت‌وگو حل و فصل كند. اين خواسته پوتين در حالي مطرح مي‌شود كه پيش‌تر لوكاشنكو، منتقدان خود را «موش‌ها» و «شياداني» خوانده بود كه «بازيچه دست غرب» شده‌اند و مي‌خواهند آرامش را از مردم بلاروس بگيرند.
اما و اگرهاي انتخابات جديد
هر چند در هفته‌هاي اخير احتمال برگزاري انتخابات مجدد در بلاروس افزايش پيدا كرده و با طرح اين خواسته از سوي پوتين، جدي‌تر از قبل بر سر زبان‌ها افتاده اما همه اينها در حالي است كه لوكاشنكو در ماه آگوست گفته بود «تا زماني كه مرا بكشيد، انتخابات جديدي در كار نخواهد بود» و منتقدان فكر مي‌كنند با توجه به اين تهديد همچنين اصرار لوكاشنكو به سركوب اعتراضات در كوتاه‌مدت برگزاري انتخابات مجدد ممكن نخواهد بود. از طرف ديگر گزارش‌هايي نيز وجود دارد كه پوتين به رغم روابط سردي كه با لوكاشنكو دارد، مايل نيست تغيير در بلاروس از طريق خيابان انجام شود. به نوشته نيويورك‌تايمز آندري كورتانوف، رييس شوراي روابط خارجي روسيه در اين باره مي‌گويد: «آقاي پوتين هيچگاه به لوكاشنكو اعتماد نداشت و از بيشتر شدن قدرت او خرسند نبود. او خوشحال خواهد شد اگر كنار رفتن لوكاشنكو از قدرت را ببيند اما رييس‌جمهور روسيه نمي‌خواهد اين تغيير از خيابان‌ها اتفاق بيفتد چراكه گذار قدرت از طريق خيابان را تهديدي براي آينده روسيه ارزيابي مي‌كند.» به گفته كورتانوف به رغم وجود اين شرايط كنار گذاشتن لوكاشنكو به طور كامل «ريسك بزرگي براي روسيه» است؛ زيرا كشوري نظير بلاروس را كه غالب جمعيت آن متمايل به روسيه است در شرايطي قرار مي‌دهد كه مشخص نيست، آينده آن چه خواهد شد. كورتانوف گفته است هر چند اكنون لوكاشنكو آن رهبر مشروعي نيست كه از حمايت قاطع مردمش برخوردار باشد اما هنوز حامياني جدي دارد و نمي‌توان دوران او را پايان يافته، تلقي كرد.
پس از پايان نشست رييس‌جمهور روسيه با الكساندر لوكاشنكو نيز دميتري پسكوف، سخنگوي كاخ كرملين حاضر نشد، پاسخ سوالات خبرنگاران درباره گفت‌وگوهاي صورت گرفته در خصوص زمان برگزاري انتخابات مجدد در بلاروس را بدهد.
«هيچ توافقي ميان مينسك و مسكو قانوني نيست»
هر چند كه انتظار مي‌رفت، معترضان در بلاروس از تصميم براي برگزاري انتخابات جديد استقبال كنند اما اسوتلانا تيخانووسكايا، اصلي‌ترين رقيب لوكاشنكو در انتخابات ماه آگوست معتقد است كه اساسا هر توافقي كه يك سوي آن لوكاشنكو باشد، نامشروع و غيرقانوني است و مورد پذيرش معترضان قرار نخواهد گرفت. او همچنين در بيانيه‌اي خطاب به ولاديمير پوتين نوشته است:«من بسيار متاسف شدم كه شما تصميم گرفتيد به جاي مردم بلاروس روبه‌روي لوكاشنكو بنشينيد و با او گفت‌وگو كنيد».
تحليلگران در اين خصوص معتقدند كه روسيه تصميم گرفته با ناديده گرفتن برخي مسائل داخلي بلاروس در راستاي منافع خود عمل كرده و گامي در راستاي گسترش نفوذ خود بردارد. جاناتان ميلينس، تحليلگر مسائل ژئوپليتيك در يورونيوز نوشته است كه «پوتين قصد دارد، نفوذ خود در بلاروس را كه از سال 2014 و در پي آغاز مناقشه اوكراين تا حدودي كمرنگ شده بود، بار ديگر افزايش دهد و از همين رو پوتين تصميم گرفته در موقعيت فعلي با لوكاشنكو ديدار كند». به نوشته او، لوكاشنكو بر خلاف سال 2014 در موقعيتي است كه نياز زيادي به كمك روسيه دارد و قرار گرفتن او در موضع نياز، اين موقعيت را براي مسكو فراهم كرده كه بار ديگر نفوذ خود در اين كشور شرق اروپا را احيا كند.