روسيه و پارادوكس كردها و تركيه
عفيفه عابدي
سفر اخير هيات كردهاي سوريه به مسكو، به دنبال چراغ سبز روسيه، پرسش‌هايي درباره انگيزه‌ها و اهداف روس‌ها و ابهام‌هايي درباره چگونگي مديريت دوگانه كردها و ترك‌ها از ديدگاه كرملين ايجاد كرده است. اين در حالي است كه در چند سال اخير رابطه روسيه و كردهاي سوريه فراز و نشيب‌هاي زيادي داشته است. پس از رفت و آمدهاي ديپلماتيك زيادي كه سال‌هاي اول مبارزه با داعش بين كردها و مسكو رخ داد، در دو سال اخير سكوت يا موضع حمايت ضمني روس‌ها در قبال حملات تركيه به مواضع كردي به ويژه در موضوع نبرد عفرين، رابطه دو طرف را سرد كرده بود. بر اين اساس از تحول ديپلماتيك اخير به عنوان تلاشي در راستاي ترميم رابطه كردها و روسيه و كسب حمايت مسكو در مقابل حمله احتمالي تركيه به منطقه كردنشين سوريه ياد مي‌شود. اين يادداشت به دنبال بيان چرايي وجود فراز و نشيب در رابطه روسيه و كردها و همچنين امكان نتيجه‌بخش بودن تماس‌هاي اخير و نتيجه آن بر همكاري‌هاي روسيه و تركيه در موضوع سوريه است.
روسيه و مساله كردي
رابطه روسيه و كردها ريشه‌هاي تاريخي دارد، مسلما حتي بيش از آنكه لاوروف وزير امور خارجه روسيه سابقه آن را مربوط به دهه ١٩۴٠ و ١٩۵٠ مي‌داند اما مناسبات جديدي كه در سال‌هاي اخير ميان روسيه با كردهاي عراق، تركيه و سوريه ايجاد شده، شرايط و وضعيت كاملا تازه‌اي در روابط دو طرف رقم زده است. در گذشته اتحاد جماهير شوروي بخشي از جغرافيايي كه كردها در آنجا زندگي مي‌كنند را در بر مي‌گرفت. هنوز نيز بخشي از كردها در روسيه زندگي مي‌كنند. بر اين اساس يك هفته در سال به نام هفته كردها در روسيه نامگذاري شده است. در چند سال اخير نيز روساي مشترك حزب دموكراتيك خلق‌هاي تركيه و حزب اتحاد دموكراتيك كردهاي سوريه در مراسم هفته كردها در مسكو شركت داشته و با وزير خارجه روسيه ديدارهايي انجام دادند. دسامبر ٢٠١۵ صلاح‌الدين دميرتاش رهبر حزب دموكراتيك خلق‌هاي تركيه با سفر به مسكو دفتر اين حزب در روسيه را افتتاح كرد. بعد از آن در ماه فوريه ٢٠١۶ دفتر نمايندگي كردهاي سوريه در روسيه گشايش يافت. علاوه بر اين كردها در روسيه آزادي عمل زيادي براي برگزاري كنفرانس‌هاي بين‌المللي دارند. آخرين نمونه از اين كنفرانس‌ها ١۵ فوريه ٢٠١٧ به دعوت سازمان‌هاي مدني، مطبوعاتي و روشنفكري كرد در روسيه از كردهاي ايران، عراق، تركيه و سوريه برگزار شد. چنين پيشينه و ارتباطاتي موجب شده است كه روسيه بهرغم داشتن رابطه خوب با دولت‌هاي ايران، سوريه، عراق و تركيه به يكي از نقاط اتكاي بين‌المللي مهم كردها تبديل شود. موضوعي كه ابهام‌هاي بزرگي را براي كشورهاي درگير مساله كردي ايجاد كرده و نگراني‌هايي از سوي آنها در قبال روابط مسكو با كردها مطرح مي‌شود. مساله اين است همچنان كه مساله كردي يكي از پيچيده‌ترين موضوعات در ميان مجموعه موضوعات متنوعي است كه خاورميانه امروز با آن مواجه است، نه تنها بازيگران فرامنطقه‌اي، بلكه كردها و همه بازيگران مرتبط و ذي‌نفع در موضوع كردي نيز مواضع دوگانه دارند يا حتي مي‌توان گفت چهارگانه دارند؛ به نسبت كشورهايي كه جمعيت كردي دارند. شواهد موجود نشان مي‌دهد سياست روس‌ها نيز در قبال كردها در منطقه يكپارچه نيست و بسته به شرايط و مكان متفاوت است و حتي در شرايطي مي‌تواند پيامدهاي منفي براي مسكو و همكاران منطقه‌اي آن ايجاد كند، البته سياست كردها در قبال روسيه نيز يكپارچه و شفاف نيست. در سال‌هاي اخير كردها مهم‌ترين متحد امريكا در بحران سوريه شناخته شده‌اند و پس از جنگ با داعش، اكنون اخباري درباره واگذاري يك حوزه نفتي سوريه به امريكا بر اساس توافق كردها و امريكايي‌ها منتشر شده است. با اين حال اكنون خود را متمايل به مسكو نشان مي‌دهند. اولين تحليلي كه از اين رفتار به اذهان متبادر مي‌شود همزماني حمله احتمالي تركيه با درگيري امريكا در انتخابات رياست‌جمهوري است. البته پيش از اين نيز كردها به روس‌ها تمايل نشان داده‌اند. از سوي ديگر روس‌ها هم قادر به تعيين منافع مشترك با كردها نيستند. در واقع كردها هم نشان مي‌دهند براي تامين منافع خود به روسيه اميد نبسته‌اند و تلاشي براي جلب حمايت مسكو نداشته و نگاهي راهبردي به اين رابطه ندارند. در سال‌هاي اوليه جنگ با داعش، روسيه بهرغم رابطه راهبردي با دمشق، تلاش داشت موازي با رابطه امريكا با كردها، با گروه‌هاي كردي رابطه داشته باشد. حزب اتحاد دموكراتيك سوريه نيز تمايل زيادي به مسكو نشان مي‌داد و رابطه نسبتا خوبي با روسيه به عنوان مهم‌ترين حامي دولت سوريه برقرار كرده بود و مذاكرات زيادي ميان صالح مسلم رهبر اين حزب با مقام‌هاي روسي چه در مسكو و چه در شهرهاي ديگر صورت گرفت. در واقع بهرغم اينكه كردها متحد امريكا در سوريه بودند و تركيه متحد امريكا در ناتو است، به نظر مي‌رسد كردهاي سوريه براي تامين امنيت خود در مرزهاي تركيه به همكاري با روس‌ها نيز توجه دارند.
ديدگاه‌هاي روسي
به لحاظ استراتژيك دو ديدگاه عمده بين روس‌ها در برابر مساله كردي و انتخاب يكي از دو گزينه بسيار دشوار وجود دارد. از سويي برخي تحليلگران و ديپلمات‌هاي روسي بر اين باورند كه به علت يك فرآيند تاريخي، سرانجام منطقه با شكل‌گيري يك كشور كردي به‌طور اجتناب‌ناپذير روبه‌رو خواهد شد و با توجه به شرايط كنوني، مسكو بايد براي چنين تحولي آماده باشد. از سوي ديگر، برخي كارشناسان روس ديدگاه خوشبينانه‌اي به مساله كردي ندارند و معتقدند با توجه به پيامدهاي سياسي چنين تحولي براي متحدان منطقه‌اي روسيه يعني ايران، سوريه و همچنين تركيه و عراق، كرملين بايد به حمايت خود از كشورهاي قدرتمند به عنوان تضمين‌كنندگان ثبات منطقه‌اي ادامه دهد. برخي از اين متخصصان روسي نيز كردها را نيروهاي نزديك به امريكا تلقي مي‌كنند. يك رويكرد ميانه و عملگرايانه نيز بين دو ديدگاه عمده وجود دارد كه ظاهرا عملكرد دولت روسيه با آن تطبيق بيشتري دارد. بر اين اساس هدف احتمالي روسيه از همكاري نزديك با كردهاي سوريه جلوگيري از استفاده امريكا از كارت كردها در بحران سوريه و پسابحران است. روس‌ها معتقدند نقش كردهاي سوريه در روند پايان بحران مهم و غيرقابل چشم‌پوشي است. برخي كارشناسان روسي معتقدند مسكو مي‌تواند ميانجي يك معامله بين كردها و دولت مركزي سوريه باشد. بر اساس اين ديدگاه، توافق دولت سوريه با كردها در چارچوب قانون اساسي مي‌تواند به حفظ يكپارچگي خاك سوريه كمك كند.
روسيه و ملاحظات آنكارا
رابطه روسيه با كردها به ويژه در سوريه براي روس‌ها پارادوكسي از تهديد و فرصت ايجاد مي‌كند. همكاري كردها و دولت سوريه، تعارضات ميداني را كاهش داده يا به نفع دمشق مي‌كند. اما از سوي ديگر اين همكاري منجر به افزايش اختلاف‌نظر بين روسيه و تركيه است كه عملا تلاش دارد تمام مناطق كردنشين شمال سوريه را اشغال كند. اما نكته حايز اهميت اين است كه روسيه از آغاز سلسله نشست‌ها با تركيه فقط به دنبال مديريت شرايط ميداني و كاهش پيچيدگي صف‌آرايي‌هاي جنگي بود. در واقع بهرغم نشست‌هاي مكرر رهبران روسيه و تركيه درباره سوريه، روس‌ها مشروعيتي براي حضور تركيه در خاك سوريه قائل نبوده و به خوبي مي‌دانند تركيه در سايه توافقات با روس‌ها، همان اهداف زياده‌خواهانه خود در سوريه را دنبال مي‌كنند. در مجموع سياست روسيه بسيار عملگرايانه است. از ابتداي بحران سوريه نيز تلاش كرده با همه طرف‌هاي بحران رابطه داشته و كانال‌هاي ارتباطي را حفظ كند. سلسله رايزني‌ها و همكاري‌هاي روسيه و تركيه نيز ضمن اينكه از اين قاعده تبعيت مي‌كند، به روابط دوجانبه و باارزش اين كشورها براي هم نيز مرتبط است. چنانكه بهرغم اختلاف‌هاي جديدي كه بين روسيه و تركيه در شرايط ميداني سوريه به وجود آمده، رايزني‌هاي دوجانبه آنها ادامه دارد؛ به عبارت ديگر احتمالا دير يا زود، روسيه و تركيه مكانيسم جديدي براي همكاري در پرونده‌هاي مورد اختلاف خواهند يافت.
منبع: ديدبان حقوق بشر كردستان ايران