بن‌بست در خريد واكسن كرونا

گروه اقتصادي

با نزديك شدن به زمان تزريق واكسن كرونا در برخي كشورهاي اروپايي و همسايگان ايران مانند عربستان و امارات متحده عربي، اميدها براي ورود واكسن خارجي كرونا به كشور نيز افزايش يافت. اما اين اميد با نوشته اينستاگرامي رييس كل بانك مركزي كمرنگ شده است. همتي «به بن‌بست رسيدن طروق مختلف براي پرداخت و انتقال ارز» را مهم‌ترين مشكل كشور براي واردات واكسن كرونا دانست كه علاوه بر تحريم امريكا، نپيوستن به FATF نيز بر آن تاثير داشته است. با وجود آنكه لعيا جنيدي، معاون حقوقي رييس‌جمهور براي دومين‌بار در يك ماه اخير، از تلاش‌ها براي احياي FATF و تسهيل نقل و انتقالات مالي و بانكي خبر داد، اما نوشته همتي گوياي اين موضوع است كه ادامه يافتن قرار‌گيري ايران در ليست سياه، جان مردم را تهديد مي‌كند و چه بسا اگر نظر مسوولان همچنان بر نپيوستن به FATF باشد شمار تلفات نيز بالاتر رود. سه شركت دارويي «بيونتك-فايزر»، «مدرنا» و «آسترازنكا» در اروپا و امريكا توانستند واكسن‌هايي تا «صددرصد موفقيت‌آميز» توليد كنند و انتظار مي‌رود در ماه جاري ميلادي و پيش از پايان يافتن سال 2020 وارد بازار شوند. هر چند مجموع توليد اين سه شركت تا ميانه سال آينده به 7 ميليارد دوز نمي‌رسد، اما ممكن است تا اوايل سال آينده ميلادي بتوانند به اندازه جمعيت گروه‌هاي حساس و در معرض خطر توليد داشته باشند. پيش‌تر رييس سازمان بهداشت جهاني متذكر شده بود كه كشورهاي ثروتمند، از كشورهاي فقير و حاشيه‌اي براي خريد واكسن سوءاستفاده نكنند. مشكلات نقل و انتقال پول «دولت» در حالي است كه برخي فعالان بخش خصوصي با استفاده از رانت‌هاي اطلاعاتي و دريافت ارز دولتي مي‌توانند چند صد كانتينر لوازم خانگي وارد كشور كنند.

خريد سخت واكسن 
همتي در يادداشت اينستاگرامي خود درخصوص عدم توانايي خريد واكسن كرونا براي كشور نوشت: «از آنجا كه خريد واكسن كرونا (covax) بايد از مسير رسمي سازمان بهداشت جهاني انجام گيرد، تاكنون هر طريقي براي پرداخت و انتقال ارز موردنياز، به خاطر تحريم غيرانساني دولت امريكا و ضرورت اخذ مجوز اوفك، با مانع مواجه شده است.» او در ادامه نيز خاطرنشان كرد: «اعلام خبر مربوط به توزيع واكسن كرونا توسط برخي كشور‌هاي همسايه بين مردم‌شان تلخ‌ترين پاسخ به اين عده است. كره‌جنوبي، بابت انتقال پول از مسير U-turn براي خريد‌هاي بشردوستانه، نتوانست تضميني براي عدم مصادره پول بانك مركزي ايران توسط دولت امريكا هنگام انتقال بدهد. صندوق بين‌المللي پول با فشار و تهديد امريكا و‌ علي‌رغم اذعان به حق ايران و عدم وجود هيچ‌گونه مانع اقتصادي يا حقوقي، حتي جرات مطرح كردن وام بشردوستانه ايران در هيات مديره صندوق را پيدا نكرد.» هر چند او به اين نكته نيز اشاره كرد كه «انتقال پول از مسيرهاي ديگر تحت پيگيري است كه ان‌شاءالله با همكاري و اقدام به‌موقع دستگاه‌هاي ذي‌ربط به نتيجه خواهد رسيد.» مشكلات در نقل و انتقال پول در حالي است كه حدود نيمي از جمعيت جهان كه در كشورهاي با توانايي مالي اندك زندگي مي‌كنند، در نوبت خريد واكسن قرار دارند. 
مشكل نقل و انتقال مالي، مهم‌ترين عامل
 در نبود دارو
هر چند روي كاغذ، دارو جزو ليست تحريم‌ها نيست اما مشكلات مالي كه بيشتر آن به دليل اقدامات سختگيرانه گروه اقدامات مالي برابر ايران بود، در خريد واكسن آنفلوآنزا و پيش‌خريد واكسن كرونا پيش آمد، باعث شده كه در ليست تحريم بودن يا نبودن دارو آنچنان براي ايران موضوعيت نداشته باشد، چراكه كشور عملا توانايي نقل و انتقال پول را ندارد. مهم‌ترين تاثير تحريم و البته خودتحريمي بر خريد دارو به عدم ارسال محموله‌هاي دارويي از كره‌جنوبي به جاي آزاد كردن 7 ميليارد دلار پول بلوكه شده آن‌هم در شرايطي كه كشور با كرونا درگير بود، باز مي‌گردد. كره‌جنوبي پس از ارسال يك محموله نيم ميليون دلاري دارويي در خرداد سال جاري، قول داده بود در مردادماه نيز دومين محموله دارويي به ارز دو ميليون دلار را صادر كند كه روز 8 مرداد، سخنگوي وقت وزارت امور خارجه، سيدعباس موسوي، آب پاكي را روي دست مردم ريخت و گفت: «به اندازه كافي از اين كشور وعده شنيده‌ايم و كسي منتظر محموله ۲ ميليون دلاري نيست.» هر چند پيش از كرونا نيز كانال مالي كه براي انجام تعهدات طرفين باقي مانده در برجام درنظر گرفته شده بود، تاثير ناچيزي بر كاهش تبعات منفي تحريم بر داروها داشت، به‌گونه‌اي كه عبدالناصر همتي در واكنش به واردات 180 هزار بسته دارو توسط سفارت سوييس در بهمن سال گذشته، آن را «نمايشي» خواند كه تاثير زيادي بر كشور ندارد، چراكه ميزان دارو و ملزومات پزشكي كه توسط بانك مركزي در ۱۰ ماهه نخست همان سال تامين ارز و وارد كشور شده، بيش از چهار ميليارد دلار يا ۲۰۰۰ برابر واردات انجام شده از كانال مالي سوييس بوده است، اما نگراني درخصوص خريد دارو آن‌هم در شرايطي كه كشور با موج‌هاي چندم كرونا دست به گريبان است و اميد براي احياي FATF نيز كاهش يافته، محدود به واكسن كرونا نمي‌شود و واكسن آنفلوآنزا را نيز شامل مي‌شود. هفته گذشته عليرضا رييسي، معاون بهداشت وزارت بهداشت، در ارتباط با مشكل واردات محموله‌هاي بعدي واكسن آنفلوآنزا به كشور گفته بود: «تامين واكسن به دليل تحريم‌ها دشوار است. هر چند كه تامين واكسن بسيار سخت بود، اما توانستيم 5 ميليون دوز واكسن خريداري كنيم كه قرار بود از طريق تركيه وارد كشور شود كه متاسفانه به خاطر تحريم‌ها، واكسن‌ها را به ما ندادند.» 
ناتواني در خريد دارو، تبعات منفي مشكلات بانكي 
بيش از 9 ماه از قرارگيري مجدد ايران در ليست‌سياه FATF مي‌گذرد. هر چند در روزي كه نام اين به اين ليست بازگشت، خبري از كرونا نبود. اما در روزهاي پس از آن و مشكلاتي كه كشور در ورود كيت‌هاي تشخيص كرونا به كشور همچنين داروهاي ضد كوويد19 داشت نيز نتوانست نظر مساعد مسوولان براي تصويب و الحاق به آن را جلب كند. ورود به ليست سياه علاوه بر اينكه تجارت را سخت‌تر مي‌كند، امكان جابه‌جايي پول نه‌تنها براي صادرات و واردات كالا بلكه براي خريد دارو را نيز تحت شعاع قرار خواهد داد. با وجود اينكه برخي مسوولان ادعا مي‌كنند كشورهاي چين و روسيه در صورت نپذيرفتن FATF همچنان با ايران مراوده خواهند داشت، پدرام سلطاني، نايب رييس كنفدراسيون اتاق‌هاي بازرگاني و صنعت آسيا-اقيانوسيه گفته بود: «بخش بزرگي از تجارت ما با چند بانك كوچك در چين، هند، روسيه، عراق و تركيه در حال انجام است. با قرار گرفتن در ليست‌سياه FATF، اين بانك‌ها همكاري خود را با ايران به‌شدت كاهش مي‌دهند و شايد حتي متوقف كنند.» محسن شريعتي‌نيا، استاد روابط بين‌الملل نيز در مصاحبه سوم آذر خود با «اعتماد» از مهم بودن FATF براي چين و امكان توقف مراودات مالي و تجاري به اين كشور در صورت عدم تصويب آن خبر داده بود.  هادي حق‌شناس، كارشناس اقتصادي معتقد است FATF بر مشكلات حاصل از انتقال پول آن هم در شرايط تحريمي افزوده است. حق‌شناس بر اين بارو است كه مهم‌ترين مشكلي كه پيرامون خريد واكسن وجود دارد، عدم امكان نقل و انتقال قانوني بين بانك‌هاي ايراني و خارجي‌هاست. حق‌شناس ادامه داد: «قطعا FATF اثرگذار است و ترديدي در آن وجود ندارد. بانك مركزي بايد در اين خصوص نيز پاسخ دهد. در شرايط فعلي حضور در ليست‌سياه FATF و مشكلات در فروش نفت، باعث شده در خريد واكسن كرونا كه مهم‌ترين و اصلي‌ترين گزينه براي پايان دادن به شرايط فعلي است، دچار مشكل شويم. او در پاسخ به اين پرسش كه آيا شركت‌هاي دارويي مشكول اقدامات تنبيهي امريكا درخصوص فروش دارو به ايران مي‌شوند يا خير، پاسخ داد: «در ظاهر و روي كاغذ شركت‌هاي دارويي مشمول تنبيه‌هاي امريكا براي فروش محموله‌هاي دارويي به ايران نمي‌شوند. اما در عمل مشكلات ديگري وجود دارد، چراكه اين شركت‌ها در قبال دارو نمي‌توانند پولي از ايران بگيرند. به‌طور كلي شرط تجارت و تحقق صددرصدي آن، مبادله پول است كه شركت‌هاي دارويي نيز از آن مستثنا نيستند.» او در ادامه تاكيد كرد: «وقتي بانك‌هاي كشور در نقل و انتقال پولي دچار مشكل هستند يا برخي كشورها دارايي‌هاي ايران را بلوكه مي‌كنند كه نمونه آن نيز بلوكه شدن دارايي‌هاي ايران در كره‌جنوبي است، فرقي نمي‌كند بخواهيم دارو وارد كنيم يا دان.» اين كارشناس اقتصادي در ادامه به دلايل افزايش قيمت مرغ اشاره كرد و گفت: «اينكه قيمت مرغ يا روغن به يك‌باره افزايش پيدا كرد به دليل اختلالي بود كه چند هفته قبل در واردات دان يا مواد اوليه ايجاد شد كه آن‌هم به دليل مشكلات نقل و انتقال پولي بود.» حق‌شناس با تاييد نوشته اينستاگرامي رييس كل بانك مركزي افزود: «امروز مشكل اين نيست كه كشور پول ندارد. هرچه به دليل محدوديت صادرات نفت طبيعتا منابع ارزي كاهش يافته اما امكان نقل و انتقال يا حواله همين منابعي كه دراختيار داريم به دليل تحريم‌هاي ظالمانه امريكا وجود ندارد.» به نظر مي‌رسد در شرايط فعلي مهم‌ترين اقدامي كه مي‌تواند شيوع كرونا در كشور را مديريت كرده و شمار تلفات آن را كاهش دهد، اقدام سريع براي تسهيل در نقل و انتقال پول و خروج از ليست‌سياه FATF است. چرا كه در صورت ماندن در اين ليست تنها راه دستيابي به واكسن كرونا، خريد نوع چيني يا روسي آن است.