آسيب‌ها و چالش‌هاي روزنامه‌نگاري
محمود فاضلي
وزراي بيش از 50 كشور به دعوت وزير امورخارجه هلند در لاهه به صورت ديجيتالي در كنفرانس آزادي مطبوعات طي دو روز در لاهه شركت كردند. اين اولين بار است كه اين كنفرانس بين‌المللي در زمينه مطبوعات در سطح وزيران برگزار مي‌شود. وزراي شركت‌كننده در بيانيه خود متعهد شدند براي افزايش امنيت روزنامه‌نگاران، به‌طور مستقل انواع حملات عليه روزنامه‌نگاران و كارمندان رسانه‌اي را مورد تحقيق و پيگرد قرار دهند. وزير خارجه هلند در مراسم افتتاح كنفرانس مدعي شد «بايد از روزنامه‌نگاران در سراسر جهان به نحو بهتري حفاظت شود تا بتوانند وظيفه خود به عنوان ديد‌بان دموكراسي را انجام دهند.» هلند مبلغ 7 ميليون يورو براي ارتقاي آزادي مطبوعات و امنيت روزنامه‌نگاران در سراسر جهان در نظر گرفته و اين اقدام را با همكاري يونسكو و كميسارياي عالي حقوق‌بشر سازمان ملل انجام مي‌دهد. در اين بودجه توجه ويژه‌اي به موقعيت روزنامه‌نگاران زن و مصونيت روزنامه‌نگاران شده است. البته هنوز مشخص نيست چرا هلند براي اين اقدام انتخاب شده است.
برگزاري اين اجلاس در شرايطي است كه طبق فدراسيون بين‌المللي روزنامه‌نگاران در گزارش سالانه در سال جاري 42 خبرنگار و كارمند رسانه‌ها حين كار كشته شده‌اند و حداقل 235 نفر نيز به دلايل مربوط به حرفه خود در زندان هستند. تعداد روزنامه‌نگاران و كاركنان رسانه‌ها كه در سال 2020 كشته شده‌اند تقريبا مشابه 30 سال پيش است. اين آمار نشان مي‌دهد تعداد روزنامه‌نگاران كشته شده رو به كاهش است. مكزيك براي چهارمين بار طي پنج سال گذشته در صدر فهرست سال 2020 قرار دارد. در سال جاري 13 روزنامه‌نگار در اين كشور به قتل رسيده‌اند. در پاكستان، پنج روزنامه‌نگار و در افغانستان، عراق، هند و نيجريه سه روزنامه‌نگار كشته شده‌اند.
گزارش‌هاي سازمان‌ملل نشان مي‌دهد، استفاده از زور توسط مجريان قانون عليه روزنامه‌نگاراني كه اعتراضات در سراسر جهان را پوشش مي‌دهند، در طول پنج سال گذشته بيش از دو برابر شده است و افزايش نگران‌كننده استفاده از سلاح‌هاي «غيركشنده» و دستگيري‌هاي هدفمند است كه آزادي جهاني مطبوعات را تهديد مي‌كند، همچنان باقي است .طبق گزارش يونسكو، در جريان اعتراضات پنج سال گذشته، دست‌كم 10 روزنامه‌نگار بر اثر شليك گلوله كشته شده‌اند و استفاده از گلوله‌هاي پلاستيكي يا گلوله‌هاي كشنده دست‌كم 15 خبرنگار را به‌طور جدي زخمي كرده است. اين گزارش 125 مثال حمله به روزنامه‌نگاران يا دستگيري آنها در 65 كشور را از سال 2015 تا پايان ژوئن 2020، شناسايي كرده است.
گزارش سازمان‌ملل نشان از 21 حمله و دستگيري تنها در نيمه اول 2020 است كه بيانگر روند افزايشي در تعداد حملاتي است كه روزنامه‌نگاران هنگام پوشش اعتراضات با آنها مواجه شده‌اند. خشونت عليه چند تن از اعضاي مطبوعات در جريان تظاهرات سياه‌پوستان (كه در 2020 در امريكا آغاز شد و اعتراضات جهاني را به راه انداخت) موجب زخمي‌شدن تعدادي از آنها شد. طبق گزارش كميته حفاظت از روزنامه‌نگاران، چندين اعتراض شامل 500 خشونت جداگانه عليه افراد مطبوعاتي صورت گرفته است.
خبرنگاراني كه حين انجام وظيفه كشته شده‌اند، در سوريه، مكزيك، سرزمين‌هاي اشغالي، نيكاراگوئه، ايرلند شمالي، نيجريه و عراق فعاليت داشته‌اند. صدها خبرنگار در سراسر جهان در تلاش براي پوشش اخبار اعتراضات مورد اذيت و آزار، ضرب و جرح قرار گرفته، بازداشت يا ربوده شده و تجهيزات آنها تخريب شده است. براساس اعلام يونسكو، استفاده پليس از مهمات غيرمرگبار از گلوله‌هاي پلاستيكي گرفته تا گلوله‌هاي فلفل، ده‌ها خبرنگار را زخمي كرده است. مديركل يونسكو از دولت‌ها خواسته است تضمين دهند كه روزنامه‌نگاران از امكان انجام حرفه خود بدون هراس از وضعيت سلامت‌شان برخوردار باشند.
ترامپ كه در آخرين روزهاي زمامداري خود به سر مي‌برد از جمله افرادي بود كه در سال گذشته به گسترش هرچه بيشتر «اخبار جعلي» دامن زد. «اخبار جعلي» پركاربردترين عبارت عرصه رسانه طي يك سال گذشته بود كه تقريبا همه روزنامه‌ها و خبرگزاري‌ها به آن پرداختند. ترامپ در يك سال گذشته به يكي از مخالفان سرسخت رسانه‌ها تبديل شد. او 80 درصد روزنامه‌هاي امريكا را دشمن مردم مي‌داند.
در منطقه خاورميانه و شمال آفريقا تنش‌هاي سياسي بيشترين تاثير را بر آزادي بيان رسانه‌ها داشته است. درگيري‌هاي مسلحانه، فعاليت‌هاي تروريستي عليه روزنامه‌نگاران و گروه‌هاي رسانه‌اي و افزايش نظارت و سانسور محتواي رسانه‌اي مهم‌ترين مشكلاتي بود كه آزادي بيان را در منطقه خاورميانه و شمال آفريقا كاهش داد و بيشترين اين اتفاقات در سوريه و يمن مشاهده شد. البته فعاليت‌هاي سياسي در برخي ديگر از كشورها نظير مصر، عربستان و بحرين هم بر روند فعاليت رسانه‌ها تاثير گذاشت.