آينده موزهها: بازيابي و بازآفريني
سارا كريمان
كميته بين‌المللي موزهها (ايكوم) هر ساله و در آستانه سال نوي ميلادي گزاره‌اي را به عنوان شعار روز جهاني موزهها (۱۸مه۲۸ ارديبهشت‌ماه) منتشر و بدين ترتيب از تمامي موزهها در سراسر جهان دعوت مي‌كند با در نظر گرفتن اين شعار به طراحي رويدادهاي موزه‌اي بپردازند و بيش از پيش فعالان اين حوزه را متوجه دغدغه‌ها و رويكردهاي جديد مي‌كنند. اين شعار به همراه يك طراحي گرافيكي در قالب پوستر كه مكمل معناي آن است، انتشار مي‌يابد كه مراد و منظور عبارت به ياري اين پوستر تا حدودي آشكار و واضح مي‌شود.
به نظر مي‌رسد رفته‌رفته آن چيزي كه از سوي كميته بين‌المللي موزهها به عنوان بيانيه سال انتشار مي‌يابد، بيشتر به مسائل عميق انساني و جامعه‌شناختي تمايل يافته است، بدان معنا كه موزهها، با فرض پايبندي و رعايت مباني اوليه در نگهداري ميراث فرهنگي و آموزش و پژوهش آنها، رسالتي كلان در عرصه‌هاي اجتماعي و جهاني دارند. از ابتداي سده بيست و يكم كاركردهاي بنيادين و وظايف موزهها دچار چالش شد.
در شعار سال ۲۰۱۶: موزهها براي جامعه پايدار، اشاره‌اي شده است به اهميت و مسووليت موزهها نسبت به مسائل و ارزش‌هاي اجتماعي، پس از آن در سال ۲۰۱۷ با انتشار شعار چالش‌بر‌انگيز موزهها و روايت‌هاي تاريخي مناقشه‌آميز؛ بيان ناگفتني‌ها در موزه، درنگي در فعاليت‌هاي ادواري موزهها ايجاد شد و آنها را به تامل و بازانديشي در روايت موزه‌اي وادار كرد. در سال ۲۰۱۸ با شعار موزه‌هاي تراپيوسته: رويكردهاي نو، مردمان نو. اين بار تاكيد داشت بر توانايي فراگيري و امكاناتي كه فضاي مجازي و رسانه‌هاي جديد در دسترس موزهها قرار مي‌دهند تا به وسيله آن روش‌ها و معاني جديد را به گروه‌هاي تازه‌اي از مخاطبان ارايه دهند. شعار سال ۲۰۱۹، موزهها به مثابه كانون‌هاي فرهنگي: آينده سنت‌ها، ضمن تاكيد بر نقش محوري و كانوني موزهها در زمامداري مسائل فرهنگي جامعه به توجه و چاره‌انديشي در خصوص جايگاه سنت‌ها در آينده موزهها اشاره داشت.
«موزهها براي برابري: تنوع و جهانشمولي» بيانيه‌اي است كه در سال ۲۰۲۰ به عنوان محور فعاليت و محل گفت‌وگوي موزه‌داران در نظر گرفته شده است. علاوه بر دشواري در برگردان فارسي با گريز از تقليل در معناي نهفته، درك و دريافت صحيح آن نيز پيچيده به نظر مي‌رسد و شبهه‌اي ايجاد مي‌كند كه غرض از اين پيچيدگي دستيابي به تعدد برداشت‌ها از يك گزاره است.
«آينده موزهها: بازيابي و بازآفريني»، شعار منتخب كميته بين‌المللي موزهها براي سال 2021 است. بنابراين ICOM (شوراي بين‌المللي موزهها) از همه موزهها و متخصصان آنها و همچنين مجامع محلي دعوت مي‌كند تا شيوه‌هاي جديد ارزش‌گذاري و الگوهاي‌هاي تجاري خود را به‌روز‌رساني كرده و راه‌حل‌هاي نوآورانه در رويارويي با چالش‌هاي اجتماعي، اقتصادي و مسائل زيست محيطي را بازنگري و به اشتراك بگذارند. از آنجا كه اين شورا تاكنون شرحي تفصيلي از اين شعار را ارايه نكرده، بنابراين تفسير و تحليل آن برخاسته از درك و دريافت شخصي است.
به نظر مي‌رسد در هر دو واژه به كار رفته «بازيابي» و «بازآفريني» مساله متوجه كاركردهاي بنيادين موزهها و اعلام نياز به احيا (غالبا براي آنچه نسبتا از دست رفته است به كار مي‌رود) يا خلق مجدد آن شده است. دو موضوعي كه پيش روي «آينده موزهها» قرار گرفته‌اند. مي‌توان چنين استنباط كرد كه بازآفريني و بازيابي در ممانعت از زوال صورت مي‌گيرد كه هر يك از اين معاني در مصاديق كاربردي و بسترهاي گوناگون، تعابير متنوعي خواهد داشت.آندره ويكتوم در كتاب «بازآفريني موزهها: فراسوي معابد» (انتشارات روتلج 2003) تفسيرهاي جديدي از تاريخ موزه و شيوه‌هاي معاصر موزه‌داري را از طريق طيف وسيعي از مطالعات موردي با در نظر گرفتن رويكردهاي نظري معاصر در مورد موزه ارايه مي‌دهد.در دوران معاصر موزهها براي تبديل شدن به موسسات آزاد و دموكراتيك، دوره‌هاي تاريخي خود را درمي‌نوردند. ويتكام با بررسي روابط بين موزهها و ساير زمينه‌هاي فرهنگ عمومي، به ويژه رسانه‌ها، عملكرد موزهها را، چه در گذشته و چه در حال حاضر رديابي مي‌كند. اين كتاب با تحليل روابط بين موزهها و رسانه‌ها، به نقش موزهها مي‌پردازد. مباحث طرح شده در اين كتاب شايد بتواند تا حدودي راهگشاي غرض و منظور از «بازآفريني» باشد. تاكيد بر طرح مسائل ميان رشته‌اي و امكان حضور رشته‌ها و تخصص‌هاي گوناگون در طراحي و سياستگذاري موزهها از ملزومات موزه‌داري معاصر و آينده خواهد بود.