براي استاد فاروق كياني
حافظِ بازي‌هاي آييني
حسين‌علي مردان‌شاهي
چنانچه بخواهيم تا حدي جايگاه هنري استاد كياني را درك كنيم اين سوال را مطرح مي‌كنم: اگر شخصي مثل ايشان در چند دهه اخير در حوزه بازي‌هاي آييني و فرهنگ بومي-محلي نقش‌آفريني نمي‌كرد چه اتفاقي مي‌افتاد؟ پاسخ اين است: ما بخش بزرگي از بازي‌هاي آييني را از دست مي‌داديم.
آواز و رقص دو ويژگي معمول مردمان ديار جام و بخش‌هاي بزرگي از سرزمين خراسان است اما اين به ثمر رساندن و حفظ كردن از اين ريشه بزرگ بعضي وقت‌ها به يك افرادي نياز دارد كه نقش‌آفريني كنند تا اين فرهنگ حفظ شود و استاد كياني دقيقا اين نقش را دارند. ايشان يگانه چهره‌اي هستند كه توانستند اين فرهنگ بسيار غني را متبلور و رونمايي كنند و آن را معرفي نمايند. تا قبل از استاد كياني پرداختن به بازي‌هاي آييني در سطح دانشگاه و همايش‌ها متداول نبود. ايشان بودند كه مفاهيم بازي‌هاي آييني را در جاهاي مختلف، در پژوهش‌ها و همچنين در همايش‌ها به زيبايي هر چه تمام‌تر توانستند ارايه كنند و به نوعي اين فرهنگ را در سطح خيلي عالي و آكادميك ارايه نمايند. استاد كياني با اين ويژگي‌ها و استعدادي كه خدا به ايشان داده، توانست گنجينه ناب منطقه جام را به بهترين شكل ممكن ارايه كند.
من هميشه مي‌گويم كه اگر كسي براي دريافت اطلاعات براي موضوعي نزد ايشان مراجعه كند بيش از آنچه انتظار دارد، دستگيرش خواهد شد؛ استاد كياني فردي هستند كه دو مدال طلاي جهاني كسب كردند. نقش ايشان فراتر از كسب مدال و عنوان است، يعني مي‌توانيم بگوييم ايشان يك جهش و يك محافظت خاصي را يك‌تنه داشته‌اند و اين بنا به دلايل مختلف اتفاق افتاد كه هم خودشان پيگير بودند و هم استعداد ذاتي كه در اين حوزه داشتند آن‌هم در زماني كه شرايط استاندارد براي اينكه به راحتي اين محافظت صورت بگيرد، مهيا نبوده است.
يكي ديگر از ويژگي‌هاي ايشان خلاقيت خاصي است كه دارند. ايشان تمامي بازي‌ها و آيين‌هاي منطقه را در ذهن دارند و اگر از ايشان بپرسيد فلسفه‌وار براي‌تان مي‌گويند اما كاركرد ويژه‌اي كه دارند اين است كه خودشان طراح حركات نيز هستند.
بعضي وقت‌ها دوستان كارگردانِ مستند‌ساز در حوزه پژوهش دوربين خود را كنار مي‌گذاشتند و استاد خود كارگردان، بازيگر و طراح بودند كه قبل‌تر عرض كردم چيزي كه شما مي‌خواهيد، استاد فراتر از آن را به شما تعليم مي‌دهند.
خاطره خيلي زيبايي كه از پسر ارجمند استاد كياني شنيدم؛ ماجراي حضور كارگردان معروف تئاتر اروپايي پيتر بروك بوده كه ايشان در يك جايي بازي‌هاي محلي خراسان را مي‌بيند و براي شناسايي بيشتر سراغ استاد كياني مي‌آيند و براي اينكه تداعي بهتري داشته باشند در يك منطقه‌اي از خراسان از ايشان خواستند كه بازي‌هاي آييني را انجام دهند كه استاد كياني موقع رقص محلي آفر مراحل كاشت، داشت و برداشت كشاورزي را با حركات مختلف نشان مي‌دهند و ايشان اين حركات را مي‌بيند و جمله معروف دارد كه «خداي من ريشه پانتوميم را يافتم.»
اگر جمع‌بندي كنيم ايشان يكي از شاخص‌ترين گنجينه‌هاي فرهنگ شفاهي و بومي سرزمين خراسان هستند و با توجه به حافظه بسيار عالي كه دارند گاه يك چيزهايي كه از ذهن همه رفته خودشان در صحبت‌هاي‌شان بازگو مي‌كنند كه خود اينها مي‌تواند منبع تحقيقي و پژوهشي باشند.
هنرمندي در سطح استاد كياني نمي‌تواند با يك بعد كه متخصص در بازي‌هاي آييني است و يك هنرمند قهار است اين همه جايگاه خاص پيدا كند مسلما يك ويژگي‌هاي خاص اخلاقي و رفتاري هم ايشان داشته است كه كمك كرده جايگاه رفيعي داشته باشند. استاد كياني بسيار انسان عزت‌مندي هستند و البته بسيار مردم‌دار و ارتباط استاد كياني با طيف مختلف و متفاوتي از افراد جامعه و فعالان است. آن‌چنان كه بايد و شايد به استاد كياني پرداخته نشده است، جامعه ما و به‌طور كلي تمامي جوامع براي اينكه جوانان و افراد آن هويت‌هاي فرهنگي هنري داشته باشند به يك‌سري افراد همچون استاد كياني، استاد پورعطايي، استاد عسگريان، استاد شريف‌زاده و... نياز دارند و ما گاهي اوقات مي‌بينيم با زحمت زياد يك‌سري اتفاقات رقم مي‌زنند و اسطوره‌سازي مي‌كنند تا يك هويت نسبي براي خودشان بسازند. اما در اينجا به غني‌ترين شكل ما بزرگاني مثل استاد كياني داريم كه افرادي همچون اينها نياز جامعه ما هستند كه جوان به خود ببالد كه در جامعه‌اي زندگي مي‌كند كه آواز، دوتار، بازي آييني لايه لايه‌هاي اين جامعه را فرا گرفته است و سرآمدهايي دارد مثل استاد كياني كه نام جام و نام خراسان را بارها در جاهاي مختلف درخشان ظاهر كرده است و از سويي فرهنگ را نيز حفظ كرده كه هم باعث افتخار و غرور براي مردم شده و هم محافظت از هويتي است كه بايد اتفاق افتد.
اين افراد شاخص، الماس‌هاي درخشان حوزه فرهنگ هستند؛ فرهنگ بومي و محلي در جاي جاي اين منطقه به خصوص در چند دهه گذشته نمايان بوده است اما افرادي كه اين فرهنگ و اين هنر را مي‌توانند متبلور و درخشان كنند افراد خاصي بوده‌اند كه ما برحسب وظيفه خود بايد قدردان آنها باشيم كه البته از شاخص‌ترين آنها مي‌توان به استاد كياني عزيز اشاره كرد.