فرستاده ويژه دبيركل سازمان ملل متحد در امور يمن به تهران آمد
اميدهاي تازه براي يمن
شهاب شهسواري
همزمان با اقدام‌هاي اخير دولت ايالات متحده امريكا براي محدود كردن حمايت از عربستان سعودي در عمليات عليه يمن، تحركات بين‌المللي براي پايان دادن به جنگي كه به گفته سازمان ملل متحد عامل «بزرگ‌ترين فاجعه جاري بشري» در قرن حاضر شده است، افزايش يافته است. يك روز بعد از آنكه واشنگتن اعلام كرد انصارالله يمن را از فهرست سازمان‌هاي تروريستي خارجي بيرون آورده است و همكاري اطلاعاتي با ارتش سعودي در جنگ يمن را قطع مي‌كند. مارتين گريفيتس، فرستاده ويژه سازمان ملل متحد در امور يمن، وارد تهران شد تا در گفت‌وگو با وزير خارجه ايران و ديگر مقام‌هاي مسوول ايراني در مورد راهكار جامع سياسي براي حل و فصل بحران يمن گفت‌وگو كند.
رايزني براي آتش‌بس فوري در يمن
دفتر نماينده ويژه دبيركل سازمان ملل در امور يمن اعلام كرد: «مارتين گريفيتس، فرستاده ويژه دبيركل اين سازمان در امور يمن، سفر دو روزه خود به ايران را شروع كرد و او طبق برنامه قرار است با جواد ظريف وزير خارجه و ديگر مقام‌هاي ايراني ملاقات كند.» بنا بر اعلام اين دفتر، سفر گريفيتس به تهران «بخشي از تلاش‌هاي ديپلماتيك نماينده ويژه (در امور يمن) در حمايت از راه‌حل سياسي مبتني بر مذاكره براي جنگ در يمن است؛ راه‌حلي كه خواسته‌هاي مردم يمن را دربرمي‌گيرد.» دفتر نماينده آنتونيو گوترش، دبيركل سازمان ملل در امور يمن افزود: «اولويت فوري نماينده ويژه (در امور يمن)، حمايت از توافق ميان طرف‌هاي درگير جنگ بر سر يك آتش‌بس در سراسر اين كشور، اتخاذ اقدامات فوري انساندوستانه و از سر‌گيري فرآيند سياسي است.»
مسير سخت آتش‌بس
تلاش‌ها براي اجراي يك آتش‌بس انساندوستانه در يمن طي 6 سال گذشته چندان با توفيق مواجه نشده است. اوايل سال جاري شمسي، دولت عربستان سعودي در واكنش به شيوع جهاني بيماري كرونا، ادعا كرد كه آتش‌بسي انساندوستانه براي تسهيل كمك به مردم يمن به صورت يكجانبه اجرا كرده است، اما مقام‌هاي يمني تاكيد كردند كه در تمام طول مدتي كه دولت عربستان مدعي آتش‌بس بود، درگيري در يمن كاهش پيدا نكرده است و حملات هوايي عربستان به اهدافي در خاك يمن ادامه يافته است. محمد علي الحوثي، از رهبران بلندپايه انصارالله يمن روز شنبه در مصاحبه‌اي با شبكه خبري الميادين گفته بود كه يمني‌ها همزمان آماده ادامه جنگ و آماده صلح هستند و تصميم آنها كاملا به عملكرد عربستان سعودي در پايان جنگ عليه يمن بستگي دارد.
اما تلاش براي آتش‌بس در يمن فقط به توقف درگيري ميان انصارالله و عربستان سعودي منحصر نمي‌شود. در طول 6 سال جنگ و بعد از دهه‌ها دخالت خارجي در يمن، بخش عمده‌اي از خاك يمن درگيري جنگ از نبردهاي داخلي و قبيله‌اي گرفته تا تروريسم بين‌المللي و جنگ خارجي است. هر چند از ائتلاف ادعايي عربستان سعودي از كشورهاي مسلمان براي حمله به مردم يمن، چيز چنداني باقي نمانده است و امارات متحده عربي، واپسين متحد نظامي رياض چندي پيش اعلام كرد كه تمام عمليات تهاجمي خود در يمن را متوقف مي‌كند، اما گزارش‌ها از استمرار حضور نيروهاي اماراتي و حمايت تسليحاتي و نظامي آنها از برخي طرف‌هاي درگير در جنوب يمن خبر مي‌دهد. علاوه بر امارات و عربستان، القاعده شبه جزيره حجاز و داعش در يمن، به عنوان دو گروه شناخته‌شده تروريستي، از ناامني و بي‌ثباتي ناشي از جنگ‌افروزي عربستان براي گسترش پايگاه و توان خود استفاده كرده‌اند و در مناطق مختلف اين كشور به ويژه شرق و شمال يمن، ريشه دوانده‌اند. جنگ در جنوب يمن نيز ميان گروه‌هاي جدايي طلب موسوم به كميته جنوب با دولت مستعفي عبدالربه منصور هادي كه از زمان آغاز جنگ پايتخت خود را موقتا به عدن، مركز اقتصادي جنوب يمن و محل استقرار نيروهاي جدايي طلب انتقال داده است، به‌رغم چندين دور گفت‌وگو و امضاي تفاهمنامه‌هاي آتش‌بس و همكاري، همچنان ادامه دارد. در اين ميان، نقش گروه‌هاي ديگر مسلح از جمله قبايلي كه برخي به انصارالله و برخي ديگر به دولت مستعفي وفادار هستند، مساله تسلط بر استان كليدي مارب و همچنين نيروهاي تسليح شده اخوان‌المسلمين تحت عنوان حزب اصلاح، از ديگر مسائلي هستند كه حتي در صورت پايان حملات عربستان به يمن هم مي‌تواند عامل استمرار درگيري‌ها در اين كشور جنگ زده باشند.
تلاش براي جلب همكاري تهران
ايران و دوستي تهران با گروه‌هاي معترض يمني به حكومت عبدالربه منصور هادي، از ابتداي تهاجم عربستان به اين كشور، چه از سوي رياض و چه از سوي متحدان عربي و غربي‌اش به عنوان بهانه‌اي براي استمرار جنگ و محاصره اقتصادي عليه مردم يمن مطرح مي‌شد. ايران همواره ادعاي تسليح گروه‌هاي درگير در يمن را رد كرده است، با اين حال، پادشاهي سعودي هر از گاهي در پي حملات گروه‌هاي مبارز يمني به خاك اين كشور، ادعاهايي در مورد استفاده از سلاح‌هاي ايراني در اين حملات مطرح مي‌كند.
گريفيتس، آخرين بار شهريور ماه سال جاري در ژنو با ديپلمات‌هاي ايراني درخصوص جنگ يمن گفت‌وگو كرده بود. علي‌اصغر خاجي، دستيار ارشد وزير امور خارجه جمهوري اسلامي ايران پنجم شهريور ماه در ديدار با گريفيتس و درخصوص برقراري آتش بس و روند صلح در يمن بحث و تبادل نظر كرده‌بود. در اين ديدار، خاجي بر حمايت ايران از حل و فصل سياسي بحران يمن و همچنين تلاش‌هاي سازنده كشورمان براي برقراري آتش بس فراگير، رفع كامل محاصره و پيشبرد روند صلح تاكيد كرد. دستيار ارشد وزير خارجه كشورمان همچنين ضرورت تداوم تلاش‌هاي سازمان ملل براي حل و فصل عادلانه و واقع‌‌گرايانه بحران يمن، احقاق حقوق ملت يمن، توقف خونريزي و كشتار مردم بي‌گناه، رفع تحريم‌هاي تحميلي به ويژه در شرايط همه‌گيري كرونا را خاطرنشان كرد. اما شرايط در يمن با روي كار آمدن دولت جديد در ايالات متحده امريكا در آستانه تحولي جدي قرار دارد. رسانه‌هاي امريكايي براساس اظهارات و اقدام‌هاي مقام‌هاي دولت جديد پيش‌بيني مي‌كنند كه فشار واشنگتن بر عربستان سعودي براي توقف اقدام‌هاي نظامي عليه مردم يمن و تن دادن به يك راهكار سياسي همه‌شمول براي صلح در اين كشور بيشتر شود.
«سعيد خطيب‌زاده» سخنگوي وزارت امور خارجه شنبه شب در واكنش به اقدام‌هاي اخير واشنگتن درخصوص يمن گفته بود: توقف حمايت و عدم فروش سلاح به ائتلاف عربستان در صورتي كه يك مانور سياسي نباشد، مي‌تواند گامي در جهت تصحيح اشتباهات گذشته باشد. اين موضوع مشكل يمن را به تنهايي حل نمي‌كند و در ادامه بايد محاصره هوايي، دريايي و زميني كه به واسطه آن هزاران نفر از مردم آن كشور به دليل فقر غذايي و دارويي جان باختند، برطرف و حملات نظامي كشورهاي متجاوز به رهبري عربستان سعودي به يمن نيز قطع شود. خطيب‌زاده با تاكيد بر اينكه جامعه جهاني و برخي كشورهايي كه با تجارت و فروش سلاح در جنايت‌هاي عربستان عليه مردم يمن شريك هستند بايد به حمايت‌هاي سخت و نرم خود از عربستان پايان دهند و راه را براي ادامه اين فاجعه انساني مسدود كنند، افزود: متاسفانه عربستان با شروع جنگ در يمن خود را بيشتر آسيب‌پذير كرد و با ايراد اتهام‌هاي ناروا به ساير كشورها در راستاي فشارهاي حداكثري امريكا، تلاش دارد خود را از تجاوز نظامي به يمن و كشتن هزاران زن و كودك يمني تبرئه كند. ايران همواره تاكيد كرده است كه آمادگي دارد دوستانش در يمن را براي مشاركت در يك فرآيند سياسي همه‌شمول با هدف پايان درگيري‌ها در اين كشور و تشكيل يك دولت فراگير با مشاركت همه گروه‌هاي يمني تشويق كند.
دو روايت متفاوت از يك گفت‌وگو
موضوع جنگ يمن، محور نخستين تماس وزير خارجه جديد امريكا با همتاي سعودي‌اش نيز بود. وزير خارجه ايالات متحده امريكا، آنتوني بلينكن، روز شنبه در تماسي تلفني با فيصل بن فرحان، وزير خارجه پادشاهي عربستان سعودي، گفت‌وگو كرد. محتواي اين تماس با دو روايت متفاوت از سوي رياض با محور روابط تاريخي و از سوي واشنگتن با محور پايان جنگ يمن و مسائل حقوق بشري عنوان شده بود. نخست خبرگزاري رسمي عربستان سعودي بود كه خبر اين تماس را منتشر كرد. در خبر رسمي منتشر شده توسط پادشاهي سعودي، محتواي موضوعات مورد بحث در اين گفت‌وگو «روابط تاريخي استراتژيك بين رياض و واشنگتن و برخي مسائل مورد توجه مشترك» بودند. اين تماس تلفني، درست در همان روزي انجام گرفت كه وزارت خارجه امريكا اعلام كرد بعد از بررسي تصميم ماه پيش دولت پيشين در مورد قرار دادن انصارالله يمن در فهرست گروه‌هاي تروريستي، تصميم گرفته است اين تصميم را ملغي كند و انصارالله را از فهرست «سازمان‌هاي تروريستي خارجي» بيرون بياورد. همزمان سخنگوي وزارت دفاع امريكا هم اعلام كرده بود كه همكاري اطلاعاتي و مشورت‌هاي امريكا به نظاميان سعودي در جنگ يمن، كاملا پايان پيدا مي‌كند. علاوه بر همه اين اقدامات، سخنگوي كاخ سفيد، جن ساكي هم روز شنبه اعلام كرده بود كه دولت امريكا قصد دارد متن كامل گزارش نهادهاي اطلاعاتي در مورد قتل جمال خاشقجي، روزنامه‌نگار منتقد پادشاهي سعودي را براي بررسي در اختيار كنگره امريكا قرار دهد.
با توجه به شعارهايي كه جو بايدن، رييس‌جمهور امريكا در كارزار انتخاباتي‌اش درخصوص سختگيري در مورد مسائل حقوق بشري عربستان سعودي داده بود و همزمان اظهارات او در مورد قطع حمايت از عمليات تهاجمي عربستان سعودي عليه يمن در سخنراني كليدي سياست خارجي‌اش، انتظار مي‌رفت كه مباحث مطرح شده در گفت‌وگو تلفني وزير خارجه امريكا با وزير خارجه سعودي، فراتر از صحبت در مورد «روابط تاريخي استراتژيك بين رياض و واشنگتن و برخي مسائل مورد توجه مشترك» باشد. ساعاتي بعد از خبرگزاري رسمي عربستان سعودي، اين سخنگوي وزارت خارجه امريكا بود كه محتواي بيشتري از اين گفت‌وگو را منتشر كرد. بيانيه سخنگوي وزارت خارجه امريكا هر چند بسيار كوتاه بود اما شباهت بيشتري با موضع‌گيري‌هاي دولت جديد امريكا در خصوص سياست‌هاي رياض داشت. به نوشته اين بيانيه «وزير خارجه امريكا تعداد از اولويت‌هاي اصلي دولت جديد امريكا از جمله افزايش مسائل حقوق بشري و پايان دادن جنگ در يمن» را به اطلاع همتاي خود رسانده است. همچنين به نوشته اين بيانيه در مورد موضوعاتي همچون «امنيت منطقه‌اي، مبارزه با تروريسم و همكاري براي بازدارندگي و مقابله با حمله به پادشاهي» عربستان سعودي نيز گفت‌وگو شده است.
تماس تلفني آنتوني بلينكن، وزير خارجه امريكا با همتاي سعودي‌اش دومين تماس تلفني او با مقام‌هاي كشورهاي عربي جنوب خليج‌فارس محسوب مي‌شود. بلينكن روز پنجشنبه نيز با وزير خارجه امارات متحده عربي تلفني رايزني كرده بود.
حمايت ايران از گفت‌وگوهای یمنی - یمنی و تشکیل یک حکومت فراگیر
علی اصغر خاجی مشاور ارشد وزیر امور خارجه در امور ویژه سیاسی روز گذشته با مارتین گریفیتس نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل در امور یمن و هیات همراه وی دیدار و گفت‌وگو کرد. دو طرف در این ملاقات درباره مسائل و ابعاد مختلف بحران یمن گفت وگو نموده و راه های دستیابی به صلح و توقف بحران در این کشور را مورد بررسی قرار دادند. در این دیدار، خاجی ضمن اشاره به وضعیت اسفناک مردم مقاوم یمن و شرایط بسیار دشواری که بر اثر جنگ و محاصره ظالمانه اقتصادی به آنان تحمیل شده است، خواستار مداخله هر چه بیشتر سازمان ملل متحد و جامعه جهانی برای توقف جنگ و رفع محاصره غیر انسانی شده و آمادگی جمهوري اسلامی ایران را برای ارائه کمک‌های انساندوستانه و پزشکی برای مبارزه با کرونا به مردم این کشور اعلام کرد.
مشاور ارشد وزیر امور خارجه همچنین بر حل بحران یمن از طرق سیاسی، برگزاری گفت‌وگوهای یمنی - یمنی و تشکیل یک حکومت فراگیر در تمامی سرزمین یمن با مشارکت تمامی‌گروه‌ها و احزاب سیاسی در صحنه کشور تاکید نمود. نماینده ویژه دبیرکل نیز با تاکید بر نقش برجسته جمهوری اسلامی ایران در کمک به برقراری صلح در یمن و منطقه، مساعی سازمان ملل را در برقراری آتش‌بس،رفع محاصره اقتصادی و از سرگیری گفت‌وگوهای سیاسی در یمن تشریح کرد.