سفر وزير خارجه هند به ايالات متحده؛ جايشانكار و بلينكن از ضرورت توجه به رويكرد چندجانبه‌گرايي گفتند
همكاري در مسير مهار چين و كرونا
محمدحسين لطف‌الهي
نزديك به سه ماه پس از سفر توني بلينكن، وزير خارجه ايالات متحده به دهلي‌نو، وزير خارجه هند عازم واشنگتن شده تا با مقامات امريكايي پيرامون دو چالش مهم و مشترك يعني «مهار چين» و «مقابله با پاندمي كوويد 19» به گفت‌وگو بنشيند.
جو بايدن در حالي كار خود را به عنوان چهل و ششمين رييس‌جمهور ايالات متحده آغاز كرد كه از يك سو پاندمي كرونا روزانه هزاران نفر از شهروندان امريكايي را به كام مرگ مي‌فرستاد و از سوي ديگر تبعات ناشي از شيوع يك بيماري همه‌گير، اقتصاد ايالات متحده را در وضعيت بدي قرار داده بود. اين دو بحران بزرگ مي‌توانست باعث شود هر دولتي به‌طور كامل روي موضوعات داخلي متمركز باشد و سياست خارجي در اولويت‌هاي بعدي قرار گيرد اما از نگاه دولتمردان جديد «تهديد چين» به اندازه‌اي جدي بود كه تاخير در مواجهه با آن مي‌توانست آينده ايالات متحده را به چالش بكشد.
از ژانويه 2021 جهان شاهد تغييراتي جدي در سياست خارجي ايالات متحده بود. واشنگتن كه تا پيش از آن راهي متفاوت از جامعه جهاني را دنبال مي‌كرد و با تكيه بر يك‌جانبه‌گرايي در پي غلبه يافتن بر رقبا و دشمنان خود بود، ناگهان تغيير مسير داد و با شعار «بازگشت ديپلماسي» كوشيد بار ديگر ضمن جلب همراهي متحدان به منظور همكاري براي دستيابي به اهداف، خود را از بحران‌هاي بين‌المللي خودساخته رها كند و روي موضوعي متمركز شود كه شايد مهم‌ترين تهديد براي آينده امريكا باشد: رقابت با چين.
در مسير مهار چين، هرچند كشورهاي اروپايي و متحدان غربي ايالات متحده نقش مهمي ايفا مي‌كنند اما شواهد نشان مي‌دهد واشنگتن همسايگان پكن را مهم‌ترين ابزار براي مهار اين ابرقدرت جديد مي‌داند. در ماه مارس، زماني كه كمتر از دو ماه از آغاز به كار دولت جديد واشنگتن مي‌گذشت، توني بلينكن وزير امور خارجه و لويد آستين وزير دفاع ايالات متحده راهي شرق آسيا شدند تا پيرامون اين موضوع با همتايان خود در كره جنوبي، ژاپن و هند به بحث و تبادل نظر بپردازند. دقيقا يك هفته پيش از اين سفر نيز جو بايدن به صورت مجازي ميزبان رهبران سه كشور هند، استراليا و ژاپن بود تا پيرامون همكاري‌هاي چندجانبه از جمله مهار چين گفت‌وگوهايي با آنها داشته باشد.
اكنون پس از سفرهاي نخست‌وزير ژاپن و رييس‌جمهور كره جنوبي به واشنگتن طي يك ماه گذشته، سابرامانيام جايشانكار وزير خارجه هند نيز عازم واشنگتن شده تا پيرامون مسائل دوجانبه و همچنين همكاري‌هاي منطقه‌اي با مقامات ارشد امريكايي گفت‌وگو كند.
محورهاي گفت‌وگوي بلينكن و جايشانكار
وزير خارجه هند در توييتر درباره ديدار با همتاي امريكايي نوشته است: «خرسندم كه با وزير خارجه بلينكن ديدار كردم. گفت‌وگوي مفيدي درباره ابعاد مختلف همكاري دوجانبه‌مان و همچنين موضوعات منطقه‌اي و جهاني داشتيم. موضوعات منطقه ايندوپاسيفيك، كوآد (متشكل از امريكا، هند، ژاپن و استراليا)، افغانستان، ميانمار، مسائل شوراي امنيت سازمان ملل و ديگر سازمان‌هاي بين‌المللي را به بحث گذاشتيم.» جايشانكار افزود: «همچنين درباره مشاركت هند و ايالات متحده در زمينه واكسن (مقابله با ويروس كرونا) با هدف گسترش دسترسي و اطمينان از عرضه آن تمركز كرديم. از همدردي عميقي كه ايالات متحده در اين برهه زماني ابراز كرد، تشكر كردم. گفت‌وگوهاي امروزمان بيش از قبل شراكت استراتژيك‌مان تقويت و دستور كار همكاري‌مان را گسترده‌تر كرد.»
او همچنين در نشست خبري در حالي كه در جلسه وزارت خارجه امريكا كنار بلينكن ايستاده بود، به خبرنگاران گفت هند بابت حمايت و همبستگي قوي، قدردان واشنگتن است. بلينكن نيز گفت: «در روزهاي اوليه كوويد، هند از امريكا حمايت كرد، چيزي كه هرگز فراموش نمي‌كنيم و حالا ما مي‌خواهيم اطمينان حاصل كنيم كه ما هم كنار هند هستيم.» بلينكن گفت: همكاري بين امريكا و هند «حياتي»، «قوي» و «سازنده» است. وزير امور خارجه امريكا خاطرنشان كرد: «ما در مقابله با كوويد ۱۹ با هم متحد هستيم.» او گفت كه اين دو كشور در حل تغييرات آب و هوايي نيز با هم متحد هستند و از طريق «كوآد - Quad»- گروهي متشكل از ۴ كشور كه شامل ژاپن و استراليا هم مي‌شود و نيز نهادهاي سازمان ملل «در حل چالش‌هاي بسياري كه در منطقه و سراسر جهان با آنها مواجهيم» با هم شراكت دارند. دين تامپسون، دستيار موقت امريكا در امور آسياي جنوبي بعدتر در جلسه‌اي به ميزباني مركز مطبوعاتي وزارت خارجه امريكا اعلام كرد كه با جايشانكار در مورد توليد، خريد و تحويل واكسن صحبت شده اما از ارايه جزييات خودداري كرد. او افزود: تصميمات نهايي از جمله اينكه ۸۰ ميليون دوز واكسن كه جو بايدن، رييس‌جمهور امريكا وعده ارسال به خارج كشور داده، به كدام كشورها ارسال شود، گرفته نشده است. تامپسون گفت: دولت امريكا، دولت‌هاي ايالتي، شركت‌هاي امريكايي و شهروندان خصوصي بيش از ۵۰۰ ميليون دلار منابع كمكي كوويد ۱۹ براي هند تامين كرده‌اند.
هند در ماه‌هاي گذشته يكي از كشورهايي بود كه كرونا بيشترين قرباني را گرفت و حجم فاجعه به حدي بود كه بازتاب گسترده‌اي در رسانه‌هاي بين‌المللي داشت.
همچنين ند پرايس، سخنگوي وزارت خارجه امريكا روز جمعه اظهار كرد: بلينكن و جايشانكار در مورد طيف گسترده‌اي از مسائل از جمله كمك كوويد ۱۹، تلاش‌ها براي تقويت همكاري هند و اقيانوسيه از طريق كوآد و تعهد مشترك به مبارزه با بحران آب‌وهوايي و افزايش همكاري چندجانبه، از جمله در شوراي امنيت سازمان ملل، صحبت كرده‌اند.
گفت‌وگوهاي نظامي - امنيتي
از ديگر مواردي كه ميان وزير خارجه هند و مقامات ايالات متحده مورد بحث و گفت‌وگو قرار گرفت، همكاري‌هاي نظامي و امنيتي دو كشور بود. سابرامانيام جايشانكار در خصوص ديدار با لويد آستين، وزير خارجه امريكا نوشته است: «ديدار گرمي با لويد آستين داشتم. گفت‌وگوي جامعي درباره تقويت بيش از پيش شراكت استرتژيك و دفاعي‌مان داشتيم. درباره چالش‌هاي امنيتي كنوني تبادل نظر كرديم. از نقش ايفا شده توسط ارتش ايالات متحده در زمينه پاسخگويي به وضعيت ناشي از شيوع كوويد ويروس كرونا قدرداني كردم.» گفت‌وگو پيرامون مسائل دفاعي ميان وزير خارجه هند و وزير دفاع ايالات متحده از آن رو حايز اهميت است كه در حال حاضر امريكا در حال تقويت موضع نظامي و ديپلماتيك خود در مناطق هند و اقيانوسيه است و بودجه ۲۰۲۲ سال مالي جديد اين كشور، مي‌تواند منعكس‌كننده تعامل فزاينده ايالات متحده در منطقه فوق باشد. بودجه دفاعي امريكا شامل ۵.۱ ميليارد دلار براي «ابتكار بازدارندگي اقيانوس آرام» بود كه براي افزايش آمادگي امريكا و قابليت‌ها در هند و اقيانوسيه طراحي شده است.
وزارت خارجه امريكا همچنين خواهان آن شده كه ۵۸.۵ ميليارد دلار به اهدافي نظير تعامل با چين در منطقه هند و اقيانوسيه از موضع قدرت جمعي اختصاص پيدا كند. مقامات دفاعي يادآور شدند كه بازدارندگي پكن شامل استفاده از مهم‌ترين برگ برنده امريكا عليه آنها در منطقه است كه اين برگ برنده چيزي نيست جز متحدان امريكا در منطقه.
نيويورك‌تايمز نوشته بودجه نيروهاي مسلح، تغيير تمركز دولت «جو بايدن» از مبارزه با گروه‌هاي شورشي و حركت به سمت اختصاص منابع براي آمادگي جهت بروز جنگ‌هاي متعارف احتمالي با كشورهاي مجهز به كشتي‌ها و هواپيماهاي پيشرفته را نشان مي‌دهد. چين، در صدر اين كشورها قرار دارد. مطابق اين گزارش، ارتش، نيروي دريايي و نيروي هوايي امريكا همگي در حال برنامهريزي روي تسليحات هايپرسونيك هستند: موشك‌هايي با كلاهك‌هاي انفجاري متعارف كه قادرند با سرعت فراتر از صوت حركت كرده و اهدفي را كه قبلا هدف‌گيري آنها فقط با موشك‌هاي كروز يا موشك‌هاي بالستيك هسته‌اي امكان داشت، نابود كنند. نيويورك‌تايمز نوشته با توجه به آنكه ايالات متحده امريكا آگوست ۲۰۱۹ از «پيمان منع موشك‌هاي هسته‌اي ميان‌برد» خارج شد ارتش اين كشور ساخت توپخانه‌هاي راكتي با بردهايي كه قبلا به موجب اين معاهده ممنوع بود را ادامه مي‌دهد. پنتاگون قرار است ۴۸ جنگنده اف۳۵ براي نيروي هوايي، ۳۷ فروند براي نيروي دريايي و تفنگداران دريايي خريداري كند. پيش از اين هم منابع خبري گزارش داده بودند يگان ويژه نيروي دريايي امريكا قصد دارد تمركزش را از ادعاي «مبارزه با تروريسم» به سمت مقابله با تهديدهاي ناشي از قدرت‌هاي جهاني مانند چين و روسيه تغيير دهد. خبرگزاري آسوشيتدپرس ارديبهشت‌ماه سال جاري گزارش داد يگان ويژه نيروي دريايي امريكا در حال انجام تغييراتي عمده براي ارتقاي رهبري و توسعه توانمندي‌هاي تكاوري خود جهت مقابله با «تهديدهاي چين و روسيه» است. مطابق اين گزارش، طرح جديد قرار است تركيب تيم‌هاي يگان ويژه نيروي دريايي امريكا را به گونه‌اي تغيير دهد كه آنها را «كشنده‌تر و پيشرفته‌تر» كند.
نقش‌آفريني در مسائل هند و پاكستان
با اينكه رسانه‌هاي امريكايي اشاره‌اي به مساله هند و پاكستان و طرح آن در گفت‌وگوها نداشته‌اند، به نظر مي‌رسد اين موضوع نيز از جمله موارد مورد بحث در واشنگتن بوده باشد. تنها چند روز قبل، جيك ساليوان مشاور امنيت ملي رييس‌جمهور امريكا كه براي ديدار با همتاي روسي خود به ژنو سوييس سفر كرده بود، با مشاور امنيت ملي نخست‌وزير پاكستان نيز ديدار و گفت‌وگو داشت. بر اساس روايت طرف امريكايي، عمده گفت‌وگوها در اين ديدار پيرامون مقابله با تروريسم و موضوعات منطقه‌اي بود اما برگزاري آن دقيقا يك هفته پيش از سفر برنامهريزي شده وزير خارجه هند به امريكا باعث شد كه ناظران اين سفر را پيش‌زمينه‌اي براي گفت‌وگوهاي بلينكن و جايشانكار و همچنين در راستاي تلاش امريكا براي كاهش تنش و ممانعت از ايجاد درگيري‌هاي جديد در شبه جزيره هند توصيف كنند.
برجام و مساله رفع تحريم‌هاي ايران
هند يكي از كشورهايي بود كه پس از خروج ايالات متحده از توافق هسته‌اي تلاش زيادي كرد با اخذ معافيت‌هاي تحريمي رابطه تجاري خود با ايران را – از جمله در چابهار - تا حدودي حفظ كند. در شرايطي كه ايران به واسطه كشورهاي 1+4 در حال گفت‌وگو با ايالات متحده به منظور بازگشت به اجراي تعهدات ذيل توافق هسته‌اي و رفع تحريم‌هاست، آگاهي هند از شرايط پيش‌رو و برنامهريزي براي توسعه همكاري‌ها با ايران كه مي‌تواند سود خوبي براي هر دو طرف داشته باشد، از جمله مسائلي است كه در گفت‌وگوهاي ميان مقامات هندي و امريكايي را براي ايران مهم و تاثيرگذار كند.