آيا شكست قره‌باغ طومار نيكول پاشينيان را مي‌پيچد؟
رقابت شانه به شانه در انتخابات ارمنستان
شهاب شهسواري
هفت ماه و ۱۰ روز پس از ترك مخاصمه در نبرد پاييز گذشته قره‌باغ، مردم ارمنستان روز گذشته پاي صندوق‌هاي راي رفتند تا در يك انتخابات زودهنگام، حاكمان بعدي اين كشور را مشخص كنند. هر حزبي كه در اين انتخابات زودهنگام بتواند ۵۴ درصد از كرسي‌هاي پارلمان ارمنستان موسوم به مجمع ملي را به دست بياورد، مي‌تواند نخست‌وزير و مسوول قوه مجريه آينده اين كشور را معرفي كند. آبان‌ماه سال گذشته و بعد از شكست‌هاي سنگين ارتش ارمنستان از جمهوري آذربايجان در نبرد ۲۰۲۰ قره‌باغ و عقب‌نشيني نيروهاي ارمني از بسياري از سرزمين‌هاي متصرفه در خاك جمهوري آذربايجان، مطالبات عمومي براي كناره‌گيري نيكول پاشينيان نخست‌وزير اين كشور كه در پي انتخابات سال ۲۰۱۸ به اين مقام رسيده بود به‌شدت افزايش يافت. پاشينيان به‌رغم اعتراضات خياباني، فشار رييس‌جمهور و بيانيه‌هاي تعدادي از فرماندهان ارتش و نخست‌وزيران پيشين حاضر به استعفا از مقام خود نشد، تا اينكه عاقبت بهار امسال اعلام كرد كه انتخابات زودهنگامي برگزار مي‌كند كه مردم براي آينده كشور تصميم بگيرند. در شرايط عادي انتخابات بعدي ارمنستان بايد سال ۲۰۲۳ برگزار مي‌شد، اما تحولات پس از شكست در جنگ با جمهوري آذربايجان و عقب‌نشيني نظاميان ارمنستان از مناطق متصرفه در خاك آذربايجان، باعث شد تا محبوبيت نخست‌وزير به‌شدت كاهش پيدا كند و برگزاري انتخابات زودهنگام غيرقابل اجتناب شود.
نحوه برگزاري انتخابات در ارمنستان
فهرست هيچ‌يك از احزاب در انتخابات نمي‌تواند بيش از ۷۰ درصد اعضايش را از يك جنسيت انتخاب كند. در مرحله اول انتخابات پارلماني ارمنستان، اگر يك حزب به تنهايي موفق به كسب ۵۰ درصد از كرسي‌هاي پارلمان نشود يا اينكه بعد از ۶ روز مذاكره ائتلافي از احزاب اكثريت ۵۰ درصدي كرسي‌ها را كسب نكنند، انتخابات به مرحله دوم كشيده خواهد شد. در مرحله دوم انتخابات دو حزبي كه در مرحله اول بيشترين آرا را كسب كرده‌اند، به صورت مستقيم باهم رقابت مي‌كنند و در حالي كه كرسي‌هاي متعلق به احزاب ديگر تغييري نمي‌كند، حزبي كه در مرحله دوم انتخابات شكست بخورد بايد تعدادي از كرسي‌هاي خود را به حزب برنده مرحله اول واگذار كند تا ميزان كرسي‌هاي حزب اصلي پارلمان به ۵۴ درصد كرسي‌ها برسد. براي انتخاب نخست‌وزير يك حزب بايد دست‌كم ۵۴ درصد از كرسي‌هاي پارلمان را در اختيار داشته باشد.
۲۳ حزب و ۴ ائتلاف سياسي در انتخابات زودهنگام ارمنستان شركت كرده‌اند. نحوه راي‌گيري در ارمنستان به صورت هر راي به يك حزب است. يعني هر راي‌دهنده به كل فهرست يك حزب راي مي‌دهد. احزابي اجازه كسب كرسي در مجمع ملي ارمنستان را كسب مي‌كنند كه دست‌كم ۵ درصد آراي عمومي را كسب كرده باشند. اين رقم براي ائتلاف‌ها دست‌كم ۷ درصد آراي عمومي است. از ميان احزاب و ائتلاف‌هايي كه كف راي لازم براي ورود به پارلمان را كسب كرده باشند، تعداد كرسي‌ها به صورت تناسبي به نسبت آرايي كه به دست آورده‌اند ميان آنها تقسيم خواهد شد. علاوه بر اينها ۴ كرسي به صورت ويژه براي نمايندگان كرد، ايزدي، آسوري و روس اختصاص داده شده است.۲ ميليون و ۶۰۰ هزار نفر از جمعيت ارمنستان واجد شرايط راي دادن هستند. انتخابات ارمنستان با حضور ناظراني از سازمان امنيت و همكاري اروپا برگزار مي‌شود كه از صبح ديروز آغاز شد و تا پايان شب ادامه داشت.
پاشينيان همچنان اميدوار
به‌رغم اعتراضات گسترده‌اي كه گروه‌هاي ملي‌گراي ارمنستان عليه پاشينيان به دليل شكست‌ها در جنگ قره‌باغ داشتند، اين روزنامه‌نگار پيشين همچنان اميدوار است كه بتواند در انتخابات زودهنگام پيروز شود و به نخست‌وزيري خود ادامه دهد. او مدعي شده است كه حزب «قرارداد اجتماعي» به رهبري او بيش از ۶۰ درصد آرا را در اختيار دارد، اما رسانه‌هاي مستقل اين ادعا را اغراق‌شده توصيف مي‌كنند. پاشينيان كه يك روزنامه‌نگار ضدفساد بدون تجربه مديريت دولتي بود، سال ۲۰۱۸ با مديريت اعتراضات گسترده خياباني عليه نخبگان حاكم باعث شد كه با ابطال نتايج انتخابات ۲۰۱۷، او به عنوان نخست‌وزير برگزيده شود. پيش از اين پاشينيان يك بار براي شركت در انتخابات تلاش كرده بود، اما حزب كوچك او با كسب ۱.۷ درصد آرا در انتخابات سال ۲۰۰۷ از ورود به مجمع ملي بازمانده‌بود. ارمنستان علاوه بر جنگ سه دهه‌اي با جمهوري آذربايجان بر سر وضعيت ارمني‌هاي ساكن قره‌باغ در خاك جمهوري آذربايجان، مشكلات گسترده‌اي هم با همسايه غربي خود، تركيه دارد. ارمني‌هاي تركيه را به نسل‌كشي شهروندان ارمني در دوران سلطنت عثماني و جنگ جهاني اول متهم مي‌كنند.
در طول سه دهه گذشته و پس از فروپاشي اتحاد جماهير شوروي سوسياليستي پيشين، روسيه به عنوان پدرخوانده كشورهاي قفقاز جنوبي، روابط نزديكي با دو جمهوري آذربايجان و ارمنستان داشت، اما در مناقشه قره‌باغ عمدتا به ارمنستان براي حفظ مناطق اشغالي خاك آذربايجان و حفظ ارتباط زميني ساكنان قره‌باغ يا جمهوري خودخوانده آرتساخ در خاك آذربايجان كمك مي‌كرد. انتخاب پاشينيان به عنوان نخست‌وزير ارمنستان اندكي در روابط نزديك ميان مسكو و ايروان تاثير منفي گذاشت، چرا كه از پاشينيان عمدتا به عنوان يك رييس‌جمهور غرب‌گرا و هوادار اروپا ياد مي‌شد. در طول ماه‌هاي گذشته به‌رغم شكست پاشينيان در جنگ قره‌باغ، با تغيير دولت در ايالات متحده امريكا يك پيروزي نمادين مهم بعد از يك قرن نصيب ارمنستان شد و ايالات متحده امريكا، براي نخستين‌بار اقدام تركيه عثماني در كشتار ارمنيان را نسل كشي ارامنه توصيف كرد.
رقيب سرسخت
رقيب اصلي پاشينيان در اين انتخابات رابرت كوچاريان، رييس‌جمهور و نخست‌وزير پيشين ارمنستان است. كوچاريان كه خود متولد شهر استپاناكرت، مركز منطقه قره‌باغ محسوب مي‌شود و يكي از پايه‌گذاران اعلام استقلال جمهوري خودخوانده قره‌باغ كوهستاني در خاك آذربايجان است، از عمده‌ترين رهبران اعتراض به پاشينيان در ناتواني‌اش براي كنترل مناطق متصرفه در خاك آذربايجان به شمار مي‌رود. نظرسنجي‌هاي پيش از انتخابات ارمنستان نشان مي‌داد كه پاشينيان و كوچاريان رقابت نزديكي با يكديگر دارند و قابل پيش‌بيني نيست كه يكي از اين دو بتواند ديگري را به سادگي شكست دهد. كوچاريان صبح يكشنبه با روحيه بالا در محل راي‌گيري حاضر شد و با اشاره به توافق آتش‌بس با آذربايجان كه به زعم او ذليلانه بود، گفت: «من راي خودم را به يك صلح ارزشمند و رشد اقتصادي مي‌دهم.»
انتظار مشاركت بالا
نبرد اخير قره‌باغ و نگاه به مسكو و واشنگتن، جامعه ارمنستان را به‌شدت قطبي كرده است و هر دو طرف اصلي انتخابات توانسته‌اند جمع كثيري از هواداران‌شان را براي شركت در اين انتخابات بسيج كنند. براساس تازه‌ترين نظرسنجي موسسه بين‌المللي گالوپ اختلاف آراي كوچاريان و پاشينيان تنها ۰.۳ درصد است و در حالي كه ۲۴.۱ درصد از پاسخ‌دهندگان قصد دارند به پاشينيان راي دهند، ۲۳.۸ درصد آماده راي به حزب حاكم قرارداد ملي هستند. در نتيجه پيش‌بيني مي‌شود كه انتخابات سرنوشت‌ساز ارمنستان با مشاركت نسبتا بالايي برگزار شود، هر چند نتايج آن ممكن است به سرعت معلوم نشود و حتي لازم باشد كه دور دوم انتخابات براي تعيين حزب برنده برگزار شود. مجمع ملي كنوني ارمنستان اكنون ۱۳۲ عضو دارد، اما به دليل لزوم رسيدن احزاب به كف راي مورد نياز براي ورود به پارلمان در هر دوره ممكن است تعداد نمايندگان مجمع ملي متفاوت باشد. براساس قانون اساسي درصورت رسيدن تعداد كرسي‌هاي مجمع ملي به ۱۰۱ كرسي، اين پارلمان مشروعيت پيدا مي‌كند و در غير اين صورت انتخابات بايد مجددا برگزار شود.