آيا ايران تمايلي به حفظ برجام ندارد؟

همه مي‌گويند خواهان حفظ برجام هستند اما سه متن به دست آمده در شش دور مذاكرات ايران، 1+4 و امريكا در وين در پايتخت‌هاي اين كشورها خاك مي‌خورد و خبري از ادامه رايزني‌ها براي نجات برجام نيست. ايران به 1+4 اطلاع داده كه هفتمين دور از مذاكرات تا پس از جابه‌جايي دولت‌ها در ايران و آغاز به كار دولت ابراهيم رييسي به تعويق افتاده است. در آن‌سوي ميدان، آنگلا مركل، صدراعظم آلمان در آخرين ديدار با جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده درباره ايران صحبت كرده است و همزمان ايران، اصلي‌ترين محور گفت‌وگوهاي «جيك ساليوان» مشاور امنيت ملي امريكا با «ژان ايو لودريان» وزير امور خارجه فرانسه هم بوده است. در شرايطي كه رابرت مالي، مسوول پرونده ايران در وزارت خارجه ايالات متحده مي‌گويد هرزمان ايران براي بازگشت به وين آماده باشد، ما هم به پايتخت اتريش سفر خواهيم كرد، سخنگوي وزارت خارجه چين توپ را به زمين واشنگتن انداخته و مي‌گويد ايالات متحده سريع‌تر درباره رفع همه تحريم‌هاي ايران تصميم‌گيري كند.  در حالي كه ايران و برجام به سرفصل بسياري از ديدارهاي دو و چندجانبه در منطقه و فراتر از آن تبديل شده اما در تهران مذاكره‌كنندگان و ساير نهادهاي درگير اين پرونده واقعيت را پذيرفته و براي نقل و انتقال‌ها مهيا مي‌شوند.  كمتر از يك ماه تا جابه‌جايي دولت روحاني و رييسي فرصت باقي است اما هنوز مشخص نيست كه سكان وزارت خارجه در دولت آتي به چه كسي سپرده خواهد شد و آيا اين تغييرات به تيم مذاكره‌كننده هم تسري پيدا خواهد كرد يا خير.  برخي منابع گمانه‌زني مي‌كنند كه در دولت آتي به‌رغم تغيير در وزارت خارجه، تيم مذاكره‌كننده به رياست عباس عراقچي به دليل حساسيت موضوع و اشراف بر صفر تا صد برجام به ماموريت خود ادامه دهند.  هفتمين دور از رايزني‌ها براي احياي توافق هسته‌اي در حالي به تعويق افتاد كه در نتيجه شش دور رايزني سه متن در سه حوزه رفع تحريم، هسته‌اي و ترتيبات اجرايي تقريبا نهايي شدند و به گفته مذاكره‌كنندگان ايراني چند پرانتز باز باقي ماند كه هيات‌هاي مذاكره‌كننده براي تصميم‌گيري درباره آن به پايتخت‌ها بازگشتند. بازگشتي كه به ازسرگيري رايزني‌ها منتهي نشد و به نظر مي‌رسد همين مساله نشان مي‌دهد كه تصميم نهايي در تهران يا واشنگتن يا گرفته نشده يا اعلام آن به آينده موكول شده است.  در چنين شرايطي چند پرسش مهم مطرح است كه پاسخ به آنها در كوتاه‌مدت مي‌تواند نمايي از فرجام برجام به ما نشان بدهد. آيا ايران تمايل واقعي براي حفظ برجام در اين مقطع زماني دارد؟ پس از خروج ايالات متحده از برجام در ماه مه سال 2018 و به تبع آن بازگشت تحريم‌ها عليه ايران در سايه سياست فشار حداكثري، تهران هرچند روند پايان دادن به تعهدات برجامي را آغاز و به پايان رساند اما مديريت اين روند را به گونه‌اي پيش برد كه منجر به حفظ برجام تا به امروز شده است. تيم مذاكره‌كننده ايران متن برجام را به گونه‌اي تنظيم و تدوين كرده بود كه ايران حق داشت در ازاي توقف اجراي تعهدات يكي از طرف‌هاي برجام دست به مقابله به مثل زده و اجراي تعهدات هسته‌اي را بعضا يا جزئا متوقف كند. ايران يك سال پس از خروج امريكا از برجام از اين حق خود در پنج ايستگاه متناوب استفاده كرد و همين مديريت فضاي سياسي در سطح بين‌المللي به گونه‌اي پيش رفت كه نه تلاش‌هاي تيم ترامپ براي متهم كردن ايران به نقض برجام از كانال شوراي امنيت و توسل به مكانيسم ماشه به موفقيت منتهي شد و نه قطعنامه‌هاي شوراي حكام و امنيت به‌رغم توسعه كمي و كيفي برنامه هسته‌اي ايران تصويب شدند. در چنين شرايطي ايران اصلي‌ترين بازيگر صحنه حفظ برجام به‌رغم خروج امريكا و بازگشت تحريم‌ها تا به امروز بوده است. پس از آغاز دور جديد مذاكرات وين در نيمه فروردين‌ماه نيز تيم ايران با جديت و در هماهنگي كامل با مراجع تصميم‌گيرنده در تهران، مذاكرات را پيش برد و به گفته جواد ظريف، وزير خارجه در بيست و دومين گزارش اجراي برجام به مجلس شوراي اسلامي، ايالات متحده در نتيجه شش دور مذاكره موافقت كرده كه در صورت احياي برجام تحريم‌هاي هسته‌اي وضع شده عليه ايران به شمول تحريم‌هاي مربوط به دفتر رهبري را رفع كند و همچنين نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامي نيز از ليست گروه‌هاي تروريستي خزانه‌داري امريكا حذف خواهد شد.  در اين شرايط در حالي كه ايران مي‌گويد مخالف فرسايشي شدن مذاكرات است، چه نكته‌ يا مصلحت‌سنجي تصميم‌گيري در تهران را به آينده موكول كرده است؟ اگر ايران به دنبال مبنا قراردادن متن‌هاي به دست آمده در شش دور مذاكراتي براي اعلام توافق است چرا رفع تحريم را به تعويق انداخته است و آيا دليل آن صرفا موكول كردن «اعلام توافق»  به دولت بعد است؟ آيا ايران به اين نتيجه رسيده كه تيم بعدي مذاكره‌كننده يا از سرگيري مذاكرات در دولت بعد با همين تيم، مي‌تواند به ايجاد فرصت جديدي براي امتيازگيري بيشتر از ايالات متحده منتهي شود؟ اين تصور بر اساس چه مبناي ميداني شكل گرفته است؟ چه ضمانتي وجود دارد كه در صورت طولاني‌تر شدن روند بازگشت به پشت ميز مذاكره، نه تنها موقعيت موجود در مذاكرات از بين رفته بلكه طرف مقابل خواهان بحث دوباره درباره پرانتزهاي بسته شده نشود؟ با توجه به ابهام در سرنوشت تفاهم فني ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، چه ضمانتي وجود دارد كه تا حداقل اواخر خردادماه پرونده ايران با قطعنامه‌اي در شوراي حكام روبه رو نشده يا سه كشور اروپايي به علاوه امريكا كه حالا در يك جبهه قرار گرفتند، از انتقال پرونده ايران به شوراي امنيت به عنوان اهرم مذاكراتي استفاده نكنند؟  به نظر مي‌رسد كه در طرف امريكايي اين باور در نتيجه شش دور مذاكره در وين جا افتاده كه ايران حاضر به توسعه دامنه برجام از حيث فني و همچنين تن دادن به مذاكرات غيرهسته‌اي درباره فعاليت‌هاي منطقه‌اي و توانمندي دفاعي نيست. در چنين شرايطي بسياري از مقام‌هاي امريكايي مدافع بازگشت امريكا به برجام به دولت بايدن هشدار مي‌دهند كه روند بازگشت به برجام را تسريع كند، چرا كه فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران چه از نظر كمي و چه كيفي از مرحله بازگشت‌پذيري فاصله بسيار گرفته است. روز پنجشنبه بود كه خبرگزاري رويترز در گزارشي تفصيلي نوشت يكي از گزينه‌هاي جايگزين برجام كه مقام‌هاي سابق امريكايي و اروپايي عنوان «بيشتر در برابر بيشتر» را براي آن به كار مي‌برند بر اين گزاره مبتني است كه ايران در ازاي برخورداري از تخفيف‌هاي بيشتر تحريمي، محدوديت‌هاي بيشتر عليه برنامه هسته‌اي خودش را بپذيرد. اما مذاكره بر سر چنين توافق گسترده‌اي‌  دشوارتر از احياي برجام است، زيرا دست‌كم مفاد آن توافق، مشخص شده‌اند.گزينه جايگزين ديگر، طرح «كمتر در برابر كمتر» نام دارد و اساس آن بر كاستن از محدوديت‌هاي ايران در برابر تخفيف‌هاي تحريمي كمتر براي اين كشور استوار است.اين گزينه مي‌تواند بدترين حالت را براي جو بايدن ايجاد كند و او در داخل امريكا بابت دادن امتيازهاي اقتصادي به ايران در برابر گرفتن امتيازهاي كمتر از اين كشور مورد انتقاد قرار خواهد گرفت.در حالي كه به نظر مي‌رسد بازگشت به برجام در حال حاضر بهترين گزينه براي ايران و ايالات متحده به علاوه 1+5 است. بايد ديد تاكتيك مذاكراتي ايران چيست؟ در شرايطي كه ايران همچنان به دنبال بازگشت به برجام در صورت تامين منافع ملي باشد، تيم ابراهيم رييسي بايد از هم‌اكنون براي بازگشت سريع به وين و جلوگيري از تاثيرپذيري مذاكرات از گذشت زمان برنامه‌ريزي دقيق و حساب شده‌اي داشته باشد. برنامه‌ريزي كه به نظر نمي‌رسد با توجه به مشخص نبودن تركيب تيم ديپلماسي دولت آتي هنوز آغاز شده باشد.