سركوب مفتي‌هاي سعودي توسط محمد بن‌سلمان:
قانون محدوديت صداي اذان در مساجد عربستان ابلاغ شد
ترجمه: آرمين منتظري
ماه مه گذشته، دولت عربستان استفاده از بلندگوهاي قوي را در مساجد اين كشور ممنوع كرد. دولت عربستان اعلام كرد كه در مساجد و مناسك مذهبي استفاده از بلندگوهاي قوي ممنوع است و همه مساجد بايد صداي بلندگوها را تا دو سوم كاهش بدهند. در عربستان سعودي هر روز 5 نوبت صداي اذان به گوش مي‌رسد. گروه‌هاي حقوق بشري اعلام كرده‌اند، يكي از روحانيون مذهبي عربستان كه خيلي هم مشهور نبود در اعتراض به اين تصميم وزارت امور اسلامي عربستان مقاله‌اي منتشر كرد و بلافاصله دستگير شد. پس از آن، در ماه گذشته، رييس فدراسيوني كه نمايندگي كسب و كارها در عربستان را برعهده دارد اعلام كرد كه مغازه‌ها، رستوران‌ها و ديگر مراكز خريد و فروش به هنگام به صدا درآمدن صداي اذان و اقامه اذان مي‌توانند همچنان به كار خود ادامه دهند و نيازي به تعطيلي‌شان نيست. دهه‌ها است كه در عربستان سعودي مغازه‌ها و مراكز خريد و فروش 5 بار در روز به هنگام شنيدن صداي اذان و اقامه نماز تعطيل مي‌شوند. اما به نظر مي‌رسد كه عربستان شاهد تحولات جديدي است چنانكه روزنامه انگليسي زبان عرب‌نيوز در مقاله خود در اين باره نوشته: «آن روزهاي مملو از زحمت و ناراحتي ديگر به سر آمده‌اند.» اما معناي اين تغييرات چيست؟
روزنامه واشنگتن‌پست در گزارشي اين تغييرات را نشانه خواست و اراده محمد بن‌سلمان، وليعهد عربستان سعودي براي كنار زدن قدرت و نفوذ ساختار مذهبي اين كشور مي‌داند. اين روزنامه مي‌نويسد: «اگر چه ممكن بسياري از مردم از اين تغييرات استقبال كرده و آنها را نشانه تدبير بن‌سلمان براي سوق دادن كشور به سوي آزادي قلمداد كنند، اما اين تحولات نشان مي‌دهد كه بن‌سلمان همچنان به تلاش خود براي تثبيت قدرتش ادامه داده و قصد دارد بال و پر هر كسي كه در مقابلش قد علم كند را بچيند. روحانيون وهابي عربستان مدت‌ها است كه نقشي تعيين‌كننده در تحولات اين كشور داشته‌اند. در واقع عربستان سعودي يك پادشاهي اسلامي است كه در آن، زندگي ميليون‌ها نفر از مردم بر اساس فرمان‌ها، اعلاميه‌ها و فتواهاي روحانيون وهابي تنظيم مي‌شود. قدرت روحانيون عربستاني حتي از مرزهاي اين كشور نيز فراتر مي‌رود چرا كه بسياري از مسلمانان در جهان براي دريافت دستورات ديني و فتواهاي مذهبي نگاه‌شان به عربستان سعودي است.
اما محمد بن‌سلمان از همان ابتداي به دست گرفتن قدرت، وارد نوعي جدال با طبقه روحانيت عربستان شد. به دستور او كتاب‌هاي درسي كه در آنها اسلام راديكال ترويج مي‌شد، مورد بازبيني قرار گرفت و از قدرت بي‌چون و چراي پليس مذهبي عربستان به شدت كاسته شد. به زنان اجازه داده شد رانندگي كنند و در رويدادهاي ورزشي به عنوان تماشاگر حضور يابند و رستوران‌ها نيز ديگر مجبور نيستند تفكيك جنسيتي اعمال كنند. ظهور و بروز قدرت نفوذ روحانيت عربستان بيشتر در وزارتخانه‌هاي دادگستري، امور اسلامي و آموزش و پرورش ديده مي‌شد؛ جايي كه ساختار مذهبي در عربستان عرصه بيشتري براي نقش ايفا كردن داشت. با تصميم دولت عربستان در ممنوعيت صداي بالاي اذان در مساجد، آن دسته از روحانيون محافظه‌كار و راستگراي عربستاني واكنش نشان دادند. بعد از اعلام دستور دولت، هشتگ «صداي اذان بسيار محبوب است» در توييتر ترند شد و كاربران ويديوهايي از شعارهاي‌شان را منتشر كردند. عمر عبدالله السعدون، روحاني‌اي كه اخيرا دستگير شده در مقاله‌اش درباره مطالبه شهروندان سعودي براي لغو تصميم دولت نوشت و هشدار داد كه اين تصميم خطرناك است. او در بخشي از مقاله‌اش نوشت: «نمازگزاران ممكن است حالا محدوديت‌هاي كرونايي را نقض كرده و براي شنيدن صداي اذان كه حالا ديگر نمي‌شود شنيد، در مساجد تجمع كنند. حالا ديگر از خانه‌ها صداي قرآن و دعا بلند نمي‌شود و اين امر موجب مي‌شود مردم انگيزه‌شان را براي حضور در مساجد و نماز خواندن از دست بدهند.» او در پايان از وزارت امور اسلامي خواست اين تصميم را لغو كند. بعدالطيف الشيخ، وزير امور اسلامي منتقدان اين تصميم را «دشمنان پادشاهي عربستان خواند كه قصد دارند افكار عمومي را مسموم كرده و به تصميم دولت شك وارد كرده و اتحاد ملي را به خطر بيندازند.»
اما به نظر مي‌رسد كه اين نوع اقدامات به شكلي الگوي حكمراني محمد بن‌سلمان است و اين الگو چيزي نيست جز حركت به سمت آزادي‌هاي بيشتر البته به روشي تماميت‌خواهانه. هنوز در عربستان سعودي بازداشت آزاديخواهان و محافظه‌كاران امري معمول است. از زنان فعال حقوق بشر گرفته تا روحانيون راستگرا، گاه و بيگاه بازداشت مي‌شوند. هيبا زيادين، پژوهشگر و فعال حقوق بشر به واشنگتن پست گفته: «از زماني كه محمد بن سلمان مسير اصلاحات جديد و افزايش سركوب را در پيش گرفته متوجه شده‌ايم اين روندي از بالا به پايين است. فهميده‌ايم كه هدف از اصلاحات اين نيست كه به خواسته‌هاي مردم پاسخ داده شود بلكه هدف اين است كه محمد بن‌سلمان آنچه خودش مي‌پسندد را به اجرا بگذارد. هر كسي هم كه اعتراض كند در خطر بزرگي قرار خواهد گرفت و نه تنها خودش بلكه خانواده‌اش نيز تحت فشار قرار خواهند گرفت.»
از سال 2017، آزاديخواهان و سنتگرايان مذهبي در عربستان گاه و بيگاه بازداشت شده‌اند و دولت عربستان كاملا آشكارا نشان داده كه مذهبيون با هر تفكر و انديشه‌اي چنانچه در مقابل دولت زانو نزنند بازداشت و سركوب خواهند شد. در ماه دسامبر سال گذشته، دولت عربستان بسياري از امامان جماعت مساجد را به دليل پيروي نكردن دستورات دولتي در سخنراني عليه اخوان‌المسلمين اخراج كرد. اخوان‌المسلمين جنبش اسلامگراي سياسي است كه دولت عربستان آن را به عنوان گروه تروريستي به رسميت شناخته است. الشيخ، وزير امور اسلامي عربستان اعلام كرده: «اگر چه برخي از اين رهبران مذهبي لزوما طرفدار اخوان‌المسلمين نبوده‌اند اما دولت عربستان پيامي صريح و روشن ارسال كرده كه هر كسي كه دستورالعمل‌هاي دولتي را رعايت نكند يا در اجراي‌شان سستي كند اخراج شده و كساني جايگزين‌شان خواهند شد كه شرايط اعلام شده از سوي دولت را بپذيرند.» وزارت دادگستري عربستان نيز جايي است كه رهبران مذهبي اين كشور از طريق تفسير قرآن و حديث، همواره قوانيني براي زندگي روزمره وضع مي‌كردند. اما در سال 2017، قدرت وضع قوانين از اين وزارتخانه گرفته شده و به نهادي محول شده كه مستقيما به ملك سلمان، پدر وليعهد سعودي گزارش مي‌دهد. وقتي كه مقامات سعودي تعداد زيادي از شاهزاده‌ها، ميلياردها و تجار بزرگ عربستان را يك جا جمع كرده و آنها را در هتل ريزكارلتون حصر كردند، قضات اسلامي در اين ماجرا كنار گذاشته شدند. دولت عربستان در آن زمان اعلام كرده بود كه اين اقدام با هدف مبارزه با فساد مالي انجام شده است. در اين مورد نيز نظام سنتي قانونگذاري عربستان سكوت كرد.
محمد بن‌سلمان حتي پليس مذهبي عربستان موسوم به شرطه را نيز بسيار محدود كرد. آنها ديگر اجازه ندارند مردم را دستگير كنند. پليس مذهبي عربستان به طور معمول همواره در خيابان‌ها حضور داشت و معمولا مردم را به واسطه پوشش و رفتار غيراسلامي‌شان بازداشت مي‌كرد.
اين‌طور به نظر مي‌رسد كه محمد بن سلمان با تضعيف اين نهادها قصد دارد توافقنامه مألوف ميان خاندان پادشاهي و دستگاه روحانيت عربستان را بار ديگر از نو بنويسد. در واقع همين توافقنامه بود كه زماني به شكل‌گيري پادشاهي سعودي انجاميد. در واقع اسلام سنگ بناي هويت سعودي است و پادشاهي عربستان كه محل تولد اسلام است و دو مورد از مهم‌ترين اماكن مقدسه اسلام يعني مكه و مدينه را در خود دارد، نمي‌تواند بند ناف خود را از اسلام جدا كند. اما به نظر مي‌رسد كه محمد بن‌سلمان قصد دارد اين واقعيت را دور بزند.