زيبايي گمشده ميراث مذهبي
رضا دبيري‌نژاد
با نگاهي به ميراث فرهنگي مجموعه‌اي متنوع از آثار مرتبط با دين و مذهب را مشاهده مي‌كنيم، مساجد، حسينيه‌ها، مدارس، امامزاده‌ها و آرامگاه‌ها در حوزه ميراث مادي آثاري شاخص در اين زمينه را تشكيل مي‌دهند. ميراثي كه از تكنيك‌ها و تركيب‌هاي متنوعي استفاده كرده تا به سبك و شمايل ويژه‌اي در معماري برسند. اين شمايل تنها كاربردي نيست بلكه هنرمندانه و زيبا هم هست و شايد همين زيبايي مهم‌ترين اثرگذاري را بر مخاطبان خود دارد. مخاطبيني كه با قرار گرفتن در اين مجموعه‌ها، زيبايي تركيب شده با مضامين مذهبي، فضايي آييني براي‌شان ايجاد مي‌شود كه مي‌توانند در آن به آرامش برسند.
ميراث منقول و مكتوبي كه با ميراث مذهبي پيوند خورده‌اند و نمونه آنها را در سفال‌ها يا ظروف فلزي منقوشي كه مزين به متون مذهبي هستند و امروزه مي‌توان آنها را در گنجينه موزه‌ها سراغ گرفت نيز چنين فضايي را ايجاد مي‌كنند. اين اشيا كه سازندگانش با آنها تلاش براي قرآن‌نگاري در ادوار مختلف داشته‌اند، آثار زيبايي هستند كه قادرند روح و چشم مخاطبان را درگير و حال آنها را دگرگون كنند. اين نقوش فراتر از اعتقاد افراد مي‌روند و مي‌توانند يك حال معنوي در لحظه ايجاد كنند. در عين حال تجربه ممتد اين تلاش‌ها و توليد بسيار آنها سبب شده تا زيبايي و ايمان در ميراث مذهبي به‌هم پيوند خورده و به شاخص‌هاي جدا نشدني از يكديگر بدل شود. اين زيبايي مي‌تواند فراتر از هر تبليغي عمل كرده و حس و حال سازندگان را به بينندگان منتقل كند.
در عين حال آنچه تاكنون در ارتباط با ميراث مرتبط با دين و مذهب و زيبايي گفته شد تنها به ميراث مادي خلاصه نمي‌شود بلكه ردپاي آن را در ميراث غيرملموس همچون آيين‌هاي مذهبي كه به مناسبت‌هاي خاص اجرا مي‌شوند يا در نواها و اشعاري كه با سنت‌ها و باورهاي معنوي ارتباط دارند از چاووش‌خواني گرفته تا سوگچامه‌ها يا ريتم‌ها و حركات جمعي قابل مشاهده نيز ديد. اين مراسم‌ها و آيين‌ها حال باورمندان خود و حتي بيش از آن حال جامعه را متحول مي‌كنند، حالي كه گاه با نشستن در مسجد شيخ لطف‌الله يا زيارت يك آستان مقدس يا ديدن كاشيكاري‌هاي هفت‌رنگ و تلالو آينه‌كاري‌هاي بي‌پايان منقلب مي‌شود.
پرسش اين است كه چرا اين تجربه قرن‌ها امروزه كمتر توليد شده و امتداد نمي‌يابد و براي ديدن چنين زيبايي بايد سراغ ميراث گذشتگان رفت؟ گويي ما از خلق آثاري كه امتداد همان ميراث باشد عاجز شده‌ايم. آيا آثار مذهبي كه امروز توليد مي‌شوند به همان اندازه زيبا هستند و به همان اندازه مي‌توانند زيبايي را در خدمت تحول حال قرار دهند؟ ميراث فرهنگي آثاري تمام شده نيستند، ما از تجربه‌هاي حاصل شده از سال‌هاي بسيار براي امروزمان استفاده كرده و بايد آنها را امتداد دهيم.