مرزنشينان قرباني مين در فهرست حوادث كار جايي ندارند

نان به بهاي جان روي نوار مين

بنفشه سام‌گيس

آروين شوكتي، روز 23 آبان، در معبر مرزي «هنگ ژال» پا روي مين گذاشت. آروين، يك كولبر 18 ساله بود. آروين آخرين قرباني مين نبود و نيست. در طول يك‌سال گذشته؛ از 27 آبان 1399 تا 23 آبان 1400، 32 نفر از مرزنشينان در استان‌هاي كردستان، كرمانشاه، ايلام و آذربايجان غربي، بر اثر انفجار مين، مهمات بازمانده از ايام جنگ يا تله‌هاي انفجاري كاشته شده توسط مرزباني، مجروح يا كشته شده‌اند. از اين جمع، 23 نفر مجروح شده و 9 نفر بر اثر شدت جراحات، جان خود را از دست داده‌اند. از اين جمع، يك نفر، يك كودك 7 ساله بوده، 3 نفر، كولبر و بقيه، كشاورز و دامدار مشغول به كشاورزي يا چراي دام بوده‌اند. تمام قربانيان در روستاها و معابر مرزي اشنويه، مهران، دهلران، سردشت، ارتفاعات ژالانه، سرپل ذهاب، قصر شيرين، پيرانشهر، اسلام‌آباد غرب، مهاباد و معبر مرزي هنگ ژال دچار حادثه شده‌اند.

قصه بي‌پايان «والمرا» و «گلوله خمپاره 60»

جنگ عراق عليه ايران 33 سال قبل تمام شد، اما قصه انفجار مين و مهمات عمل نكرده در زمين‌هاي 4 استان شمال‌غرب كشور هنوز ادامه دارد. طبق آمارهايي كه در دهه 70 اعلام شد، در طول جنگ 8 ساله، نيروهاي بعثي عراق 20 ميليون مين در خاك 5 استان جنوب، غرب و شمال‌غرب ايران كاشتند كه طبق اولين برآورد، يك ميليون و 500 هزار هكتار از زمين‌هاي استان خوزستان، يك ميليون و 700 هزار هكتار از زمين‌هاي استان ايلام، 700 هزار هكتار از زمين‌هاي استان كرمانشاه، 150 هزار هكتار از زمين‌هاي استان كردستان و 150 هزار هكتار از زمين‌هاي استان آذربايجان غربي آلوده به مين بوده و به همين سبب، ايران بعد از مصر به عنوان دومين كشور آلوده به مين دنيا شناسايي شد. طي 33 سال گذشته، با وجود تلاش مستمر نيروهاي تخريب براي پاكسازي مين‌هاي باقيمانده از دوران جنگ 8 ساله، به دليل آنكه دولت عراق حاضر نشد نقشه ميدان‌هاي مين را به دولت ايران بدهد، هيچ تصوير دقيقي از محل كاشت 20 ميليون مين در دست قرارگاه مين‌زدايي و نيروهاي تخريب نبوده علاوه بر آنكه تغييرات جوي، رانش زمين و حتي قرار گرفتن برخي مين‌هاي كاشته شده در مسير رودخانه‌ها، نوار مرزي 4 استان شمال‌غرب را به يك قتلگاه هميشه فعال براي مرزنشينان تبديل كرده است.

معيشتي وابسته ترس

قربانيان مين و مهمات منفجر نشده، نه در فهرست حوادث شغلي سالانه جايي دارند، نه در فهرست مقرري‌بگيران بيمه بيكاري ثبت مي‌شوند و نه صداي‌شان به گوش مسوولان بنياد شهيد مي‌رسد. اگر قرباني مين، كولبر و در حال كولبري بوده، مسوولان استاني، تاكيد غير قابل بازگشتي بر ممكن نبودن هر گونه شكايت و استيفاي حق قرباني و بازماندگانش دارند و جان‌باخته يا مجروح را، مخل امنيت و نظم كشور مي‌دانند و پرونده باز نشده، براي هميشه بسته مي‌شود. اگر قرباني، كشاورز يا دامدار بوده، روند شكايت و ثبت دادخواستش در كميسيون ماده 2 استانداري‌ها چنان به جادوي تعلل و فراموشي و وقت‌كشي مسوولان گرفتار مي‌شود كه بازماندگان، عطاي حمايت را به لقاي محروميت مي‌بخشند و باز هم، پرونده بسته مي‌شود.

البته معاون تعاون بنياد شهيد و امور ايثارگران، در پاسخ به «اعتماد» درباره نحوه استيفاي حق مرزنشينان قرباني انفجار مين در استان‌هاي شمال‌غرب كشور مي‌گويد: «اگر فردي به مناطق آلوده به مين وارد شده و آسيب ببيند، طبق ضوابط فرمانداري‌ها، مداركي به كميسيون ماده 2 ارايه داده و اين مدارك به بنياد شهيد ارسال مي‌شود و ما اين مدارك را با مصاديق احراز جانبازي يا شهادت تطبيق مي‌دهيم كه در صورت تاييد، خدمات به قرباني يا بازماندگان ارايه مي‌شود. اما كساني كه به صورت غيرقانوني وارد مناطق آلوده به مين شوند مشمول اين بررسي و ارايه خدمت نخواهند شد.»

اما عثمان مزين؛ حقوقدان و وكيل دادگستري كه بيش از دو دهه پيگير حقوق از دست رفته كولبران و قربانيان مين ساكن در نوار مرزي شمال‌غرب كشور بوده، در واكنش به اظهارات مسوولان بنياد شهيد پاسخ ديگري دارد. مزين در گفت‌وگو با «اعتماد» مي‌گويد: «مساله اصلي اين است كه در تمام مناطق آلوده به مين، قربانيان اين جنگ‌افزار در شرايط ناگوار جسمي، روحي و معيشتي، بلاتكليف رها شده و هيچ سازماني خود را متولي و مسوول پاسخگويي به آنان نمي‌داند كه در مناطق مرزي اين امر شديدتر است و حتي از تشكيل پرونده هم براي آنان خودداري شده و حتي در صورت تشكيل پرونده، آن هم پس از بروكراسي طولاني‌مدت و خسته‌كننده، نتيجه رسيدگي‌ها به آنان ابلاغ نمي‌شود. اكنون حدود ۴۰۰ پرونده قربانيان مين در فرمانداري سردشت مفتوح است كه برخي پرونده‌ها بيش از 20 سال است بلاتكليف رها شده‌اند و روند رسيدگي بسيار كند انجام مي‌شود. به نظر مي‌رسد فرمانداري‌ها در شهرهاي واقع در نوار مرزي غرب كشور، با خيل عظيم قربانيان مين، بايد با برنامه‌ريزي صحيح ترتيبي اتخاذ كنند كه تمام اين پرونده‌ها به سرعت مورد رسيدگي قرار گيرد و از حالت بلاتكليفي و سردرگمي خارج شود، چون موكول كردن رسيدگي فرمانداري‌ها به وصول پاسخ استعلامات، نتيجه‌اي جز تضييع حق قرباني مين ندارد. البته برخي قربانيان مين سال‌ها چشم به راه اتخاذ تصميم فرمانداري‌ها بودند كه اكنون فوت كرده‌اند و كسي پاسخگوي سال‌ها سرگرداني ايشان و خانواده‌هاي‌شان نيست. نبايد فراموش كنيم كه قرباني مين، به محض نقص عضو، توان كار كردن و حتي انجام امور روزمره و شخصي خود را از دست مي‌دهد و از همان لحظات اوليه نقص عضو، نيازمند حمايت قانوني و جبران خسارت است. قربانيان مين هيچ توقعي جز برخورداري از حمايت‌هاي قانوني ندارند اما متاسفانه دولت‌ها، حاضر به قبول مسووليت قانوني خود در قبال قربانيان مين نيستند.»

در اين سه دهه؛ در سه دهه پس از پايان جنگ 8 ساله عراق عليه ايران، يك سوال بي‌جواب ماند. چرا مرزنشينان در ايلام و كرمانشاه و كردستان و آذربايجان غربي تن به خطر مي‌سپرند؟ گفته مي‌شود در نوار مرزي 4 استان شمال‌غرب، به دليل نبود فرصت‌هاي شغلي، به دليل نابساماني‌هاي اقتصادي سنواتي، به دليل محروميت مزمن، حدود 60 الي 80 هزار كولبر مشغول كولبري هستند. در واقع، در نوار مرزي 4 استان شمال‌غرب كشور، حدود 60 الي 80 هزار خانواده، شكم خود را با نان كولبري سير مي‌كنند. كولبري كه مي‌داند زمين زير پايش، آلوده به چاشني انفجار است، چرا رضايت مي‌دهد براي نان خانواده، آستانه تحمل اين چاشني را به بهاي جان، آزمايش كند؟ كشاورز و دامداري كه مي‌داند زمين زير پايش آلوده به مين است چرا بذر جو و گندم خود را روي اين خاك طلسم شده مي‌پاشد و چرا احشامش را وا مي‌دارد سر در اين آخور مرگ كنند؟

نتايج سالنامه آماري وزارت تعاون از كاهش اشتغال و رشد بيكاري در 4 استان شمال‌غرب كشور در سال‌هاي 1398 و 1399

جمعيت 15 تا 64 ساله در استان آذربايجان غربي در سال 1399: 2 ميليون و 339 هزار نفر/ نرخ اشتغال 43.4 درصد، نرخ بيكاري 13.2 درصد. كاهش 2 درصدي اشتغال نسبت به سال 1398 .

جمعيت 15 تا 64 ساله در استان ايلام در سال 1399: 420 هزار نفر/ نرخ اشتغال 34.7 درصد، نرخ بيكاري 6.7 درصد. كاهش 4 درصدي اشتغال نسبت به سال 1398.

جمعيت 15 تا 64 ساله در استان كردستان در سال 1399: يك ميليون و 153 هزار نفر/ نرخ اشتغال 43.8 درصد، نرخ بيكاري 14 درصد. كاهش 4 درصدي نرخ اشتغال نسبت به سال 1398.

جمعيت 15 تا 64 ساله در استان كرمانشاه در سال 1399: يك ميليون و 414 هزار نفر/ نرخ اشتغال 43.7 درصد، نرخ بيكاري 14.9 درصد. كاهش 4 درصدي نرخ اشتغال نسبت به سال 1398.