تجربه‌هاي خارجي براي پيشگيري از قاچاق كالا
محمدرضا صادقي‌فروشاني
نظارت موثر بر بازار مستلزم شناسايي سريع و امكان رصد و رديابي دقيق اطلاعات كالا و خدمات مورد مبادله در سراسر زنجيره تامين است. از طرفي شناسايي كالا و مبادلات بين بنگاهي در فرآيندهاي زنجيره تامين نيز مستلزم وجود سيستمي يكپارچه و استاندارد است. براي دستيابي به يكپارچگي در زنجيره تامين نيز بايد زيرساخت‌هاي مختلف سخت‌افزاري و نرم‌افزاري سه جريان اصلي (شامل جريان اطلاعات، جريان مالي و جريان كالا در هر يك از زنجيره‌هاي تامين) نيز استاندارد و يكپارچه شوند تا از طريق اشتراك‌‌گذاري اطلاعات، امكان رديابي و تبادل سريع اطلاعات كالا در زنجيره تسهيل شود.
نظام شماره‌گذاري يكپارچه و منحصربه‌فرد كالاها و خدمات كه در سامانه استاندارد جهاني GS1 ارايه شده است در جهت شناسايي كالا، ضبط خودكار اطلاعات و تبادل الكترونيكي داده‌ها و با هدف بهبود كارايي و شفاف‌سازي حلقه‌هاي مختلف زنجيره‌هاي تامين در سطوح بنگاهي، ملي و جهاني فعاليت دارد. استفاده از سيستم GS1 با ايجاد ويژگي رديابي معكوس كالاي در دست مشتري تا نقطه مبدا، مي‌تواند اثربخشي بالايي را در طول زنجيره تامين ايجاد كند (بسياري از سيستم‌هاي زنجيره تامين جهاني از اين استانداردها استفاده مي‌كنند).
در اين راستا سيستم‌هاي مختلفي با هدف نظارت بر بازار ايران از قبيل طرح شبنم و ايران‌كد در كشور پياده شده، اگرچه با فراز و نشيب‌هاي زيادي همراه بوده است. سياستگذاري در زمينه گسترش GS1 (كه در چهار حوزه؛ 1. سيستم‌هاي پخش و خرده‌فروشي، 2. حوزه بهداشت، درمان و دارويي، 3. صنايع غذايي، 4. زنجيره تامين، توليد و توزيع، تمركز دارد) مي‌تواند پاسخ جامعي به اهداف موردنظر باشد.
GS1 به دليل جهانشمول بودن، در مورد شناسايي كالاي قاچاق و اجناس تقلبي نيز راهكارهاي بين‌المللي مناسبي دارد و با كنترل مناسب كالاهاي وارداتي از مبادي ورودي تا انبارها، فروشگاه‌ها و حتي مبادي خريد و مصرف، روند حركت كالا را شناسايي، رديابي و اصالت‌سنجي كرده و اطمينان خاطري از صحت و كيفيت كالاي خريداري شده براي مصرف‌كننده ايجاد مي‌كند. استقرار كامل استانداردها و راهكارهاي GS1 در كشور، توسط مركز شماره‌گذاري كالا و خدمات از طريق متناظر‌سازي سيستم ايران كد با كدهاي بين‌المللي GS1 مي‌تواند اتلاف‌هايي كه در چرخه تامين، توليد و توزيع وجود دارد را به حداقل رسانده و با مديريت كردن موجودي‌هاي ثابت و در جريان كالا، ضمن تسهيل فرآيندها و كاهش بهاي تمام شده، امكان نظارت موثرتر را خصوصا براي اقلام غذايي (نظير مرغ و تخم‌مرغ) و اقلام داروهاي كمياب و حساس فراهم كرد.
نكات كليدي (با تاكيد بر برخي تجربيات موفق پياده‌سازي اين استاندارد در دنيا) :
1 - مواجه شدن بخش آرايشي و بهداشتي فرانسه: با مساله ايمني مصرف‌كننده و اصالت كالا در هنگام فروش محصولات در سراسر دنيا موجب شد كه صنعت لوازم آرايشي و بهداشتي لوكس فرانسه ملزم به رعايت مقررات مربوط به لوازم آرايشي و بهداشتي اروپا شود. اين مقررات مستلزم آن است كه هر توليدكننده و خرده‌فروش در اين بخش، با ايجاد قابليت رديابي، از ايمني تمام محصولات در طول زنجيره تامين اطمينان حاصل كند و با به‌كارگيري فرآيندهاي لجستيكي مبتني بر استانداردهاي GS1 بازپس‌گيري محصولات معيوب يا مجعول سريع‌تر شده و در عرض چند ساعت قابل انجام است.
2 - اجراي پروژه رديابي در جهت مقابله با جعل و قاچاق كالا با استانداردهاي GS1 درحوزه بهداشت، درمان و موادغذايي تازه در استراليا: از طريق انعقاد پيمان ملي رديابي با گروه مشاوره ملي رديابي GS1 اين كشور و توافق بر اصولي كه بنگاه‌ها، انجمن‌ها و اتحاديه‌هاي ذي‌ربط به صورت داوطلبانه به منظور همكاري و ايجاد اعتماد و قابليت رديابي در طول زنجيره تامين فراهم كرده‌اند. بهبود دسترسي به بازار، برآوردن الزامات و مقررات بازار صادراتي، افزايش سلامت و ايمني محصولات، بهبود كارايي زنجيره تامين و پايدار شدن رقابت‌پذيري جهاني محصولات اين كشور از جمله اهداف اين كشور در پياده‌سازي سيستم رديابي ملي است.
نمونه‌هاي موفق پروژه‌هاي رديابي ملي در كشور استراليا شامل:
پروژه رديابي گوشت در زنجيره تامين سرد: اين پروژه با همكاري شركت AUS.Meat صورت گرفته است. در نتيجه پياده‌سازي اين پروژه يك پرتال آنلاين به منظور به اشتراك گذاري اطلاعات محصولات گوشتي صادراتي با استفاده از استانداردهاي GS1 طراحي شده كه به رديابي وضعيت و مكان‌يابي محصولات در سراسر زنجيره كمك مي‌كند.
پروژه محافظت از برند كالاهاي استراليايي در مقابل كالاهاي جعلي ساير كشورها: اين پروژه با همكاري شركت Norco صادركننده شير پاستوريزه به چين انجام مي‌شود و هدف اين پروژه، جلوگيري از ورود محصولات تقلبي با بازار با برند Norco بوده است. مصرف‌كنندگان قبل از خريد، از طريق اسكن باركد محصول، قادر به مشاهده اطلاعات تاييد شده محصولات و اصالت كالا هستند (72 درصد مصرف‌كنندگان از اپليكيشن طراحي شده استفاده كرده‌اند).
پروژه رديابي ميوه و سبزيجات تازه در سراسر زنجيره تامين كشور: اين پروژه با همكاري شركت Manbulloo (كه در حوزه توزيع اين محصولات فعال است) دنبال مي‌شود و هدف از اجراي آن، بهبود فرآيند جريان اطلاعات محصولات، ارتباطات و مبادلات و رديابي سفارشات در سراسر شركت‌هاي زنجيره تامين است. كليه اطلاعات كيفي محصولات از جمله دما، رنگ و رطوبت محل نگهداري و نيز اطلاعات جابه‌جايي مرسوله‌ها و رويدادهاي زنجيره تامين به صورت خودكار ثبت و در اختيار شركاي زنجيره تامين (شركت‌هاي حمل و نقل، خريداران، و...) قرار مي‌گيرد.
پروژه حفاظت از منافع برندها و مصرف‌كنندگان: در اين پروژه شركت استراليايي Nutura كه در حوزه رديابي شير خشك فعال است با GS1 استراليا وارد همكاري شده است. در اين پروژه اطلاعات محصول از طريق لينك ديجيتالي GS1 در يك QR- Code رمزنگاري مي‌شود و از طريق اسكن ليزري كليه اطلاعات محصول در اختيار مصرف‌كننده قرار مي‌گيرد.
پيشنهاد:
با توجه به قابليت‌هاي فراگير و جامع سيستم GS1 و تجربيات موفق اين سيستم در كشورهاي مختلف جهان از يك طرف و لزوم تامين عنصر يكپارچگي و جامعيت در سيستم‌هاي نظارت و رهگيري در طول زنجيره تامين از طرف ديگر، بايد ضمن بازنگري در فرآيندها و اصلاح شيوه‌ها، زيرساخت‌هاي لازم براي استفاده از ظرفيت‌ها و مزيت‌هاي GS1 و ايران كد فراهم شود. پياده‌سازي كامل استانداردهاي GS1 موجب حصول يكپارچگي در زنجيره‌هاي تامين، تسريع و تسهيل توليد و تجارت، كاهش موثر هزينه‌هاي توليد و انبارداري، حصول امنيت و خدمات بيشتر به مصرف‌كننده، امكان شفافيت و نظارت بر بازار، كاهش هزينه‌هاي بازرسي در گمرك و تسريع واردات، كاهش جعل و تقلب و قاچاق خصوصا براي مواد غذايي و دارويي، اجراي دقيق مقررات توزيعي در زنجيره و... شده و به تدريج منجر به اصلاح و بهبود كارايي پايدار سيستم توزيع وكارآمد‌تر كردن آن خواهد شد.