متهم فرودگاه شارل دوگل؛ قاتل يا اشتباهي؟

مقام‌هاي فرانسوي روز سه‌شنبه اعلام كردند يكي از شهروندان عربستان سعودي را كه به دليل نقش داشتن در قتل جمال خاشقجي، خبرنگار عربستاني تحت تعقيب بود، بازداشت كرده‌اند. جمال خاشقجي سه سال پيش هنگامي كه به كنسولگري عربستان در استانبول رفته بود، به قتل رسيد و قاتلان جسد تكه‌تكه شده او را نابود كردند. هر چند كه رسانه‌ها اطلاعاتي مهم مبني بر ارتباط اين فرد بازداشت شده با پرونده خاشقجي منتشر كرده‌اند، اما ترديدهاي زيادي درخصوص رويكرد دولت فرانسه به اين پرونده با توجه به روابط نزديك پاريس و رياض وجود دارد. 
واشنگتن پست به نقل از يك منبع در پليس فرانسه نوشته است كه اين تبعه سعودي به نام خالد العتيبي از سوي دادگاهي در تركيه تحت تعقيب قرار گرفته بود و قصد داشت از فرودگاه شارل دوگل به مقصد عربستان پرواز كند.
پليس فرانسه در اعلاميه‌اي كه سه‌شنبه شب منتشر كرده درخصوص هويت واقعي خالد العتيبي و ارتباط او با ماجراي قتل جمال خاشقجي ابراز ترديد كرده و نوشته است كه هنوز اين اطمينان وجود ندارد كه آيا فرد درستي را دستگير كرده‌ايم يا او همان خالد العتيبي كه در ماجراي خاشقجي نقش داشته، نيست و به اشتباه بازداشت شده است.
خالد العتيبي يكي از 17 تبعه سعودي بود كه در سال 2018 به دليل نقش داشتن در قتل خاشقجي از سوي وزارت خزانه‌داري ايالات متحده تحريم شد. بررسي پاسپورت مردي كه به نام خالد العتيبي بازداشت شده نشان مي‌دهد او دقيقا همزمان با سه سفر خاندان سلطنتي سعودي به ايالات متحده، به امريكا سفر كرده بود و براساس گزارش تحقيقي روزنامه واشنگتن پست در سال 2018، شماره تلفن همراه او از جمله شماره تلفن‌هايي بود كه با يكي از شناسه‌هاي مربوط به گارد سلطنتي عربستان در اپليكيشن MenoM3ay علامت‌گذاري شده بود.
يك مقام سعودي، به شرط ناشناس ماندن اعلام كرده «ادعاهاي رسانه‌اي مبني بر بازداشت فردي مرتبط با جنايت عليه جمال خاشقجي، شهروند عربستاني صحت ندارد.» به گفته او، «صرفا يك تشابه اسمي وجود داشته» و افرادي كه در قتل اين خبرنگار منتقد سعودي نقش داشتند، اكنون در حال گذراندن دوران محكوميت خود در عربستان هستند.
نيويورك تايمز مي‌نويسد: «عتيبي يكي از 15 نفري بود كه براي كشتن جمال خاشقجي در دوم اكتبر 2018 به كنسولگري عربستان در استانبول اعزام شده بود.» به نوشته اين روزنامه، خاشقجي براي دريافت مدارك هويتي خود به اين كنسولگري مراجعه كرده بود و تصور مي‌كرد در تركيه در امنيت كامل قرار دارد.
اين اولين بازداشت يك فرد مرتبط با پرونده خاشقجي در بيرون از عربستان سعودي بود و تنها دو روز پس از ديدار امانوئل مكرون، رييس‌جمهور فرانسه با محمد بن سلمان، وليعهد عربستان اتفاق افتاد. گزارش‌هاي رسمي اطلاعاتي در ايالات متحده، نقش محمد بن سلمان در صدور دستور قتل جمال خاشقجي را تاييد مي‌كنند و مكرون اولين رهبر مطرح غربي است كه از زمان قتل خاشقجي با وليعهد سعودي ديدار مي‌كند.
در سال 2019، دادگاهي در عربستان سعودي 5 نفر را به جرم قتل خاشقجي به اعدام و 3 نفر را به زندان محكوم كرد. حكم افراد محكوم شده به اعدام، چندي بعد با اعلام بخشش خانواده خاشقجي تغيير كرد. يكي از بازرسان سازمان ملل متحد كه اين دادگاه را پيگيري مي‌كرد در آن زمان گفت كه اين دادگاه بيشتر يك «خيمه شب بازي» بود و «عدالت را به سخره مي‌گرفت» چرا كه اجازه مي‌داد عاملان و آمران اصلي اين حادثه در امان بمانند.
دادگاهي در تركيه، كشوري كه اولين‌بار مساله قتل جمال خاشقجي را افشا كرد و از رهبران عربستان سعودي خواست كه درخصوص اين مساله مسووليت‌پذير باشند، سال گذشته آغاز به كار كرد و در اين دادگاه بيش از 20 متهم كه تمامي آنها در عربستان سعودي حضور داشتند، محاكمه شدند و حكم تعقيب آنها به صورت غيابي صادر شد. با اين وجود، اميدها درخصوص رونمايي از اطلاعات جديدي پيرامون نقش مقام‌هاي ارشد عربستان در قتل يك روزنامه‌نگار منتقد در پي تلاش آنكارا به منظور بازسازي روابط خود با رياض تا حد زيادي كمرنگ شد.
بر اساس اطلاعاتي كه مقام‌هاي تركيه پيش‌تر منتشر كرده بودند، 15 نفر كه روز دوم اكتبر از رياض به استانبول پرواز كرده بودند، همان روز به كنسولگري عربستان رفتند و در زمان ورود جمال خاشقجي در كنسولگري حضور داشتند. در آن زمان، خديجه چنگيز نامزد جمال خاشقجي كه بيرون از كنسولگري منتظر او بود پس از چند ساعت انتظار به ماموران امنيتي تركيه اطلاع داد كه احتمالا اتفاقي براي خاشقجي در درون كنسولگري رخ داده است.
خديجه چنگيز روز چهارشنبه در واكنش به خبر بازداشت خالد العتيبي در فرانسه خواستار محاكمه او شد. او در توييتر نوشت: «فرانسه بايد او را به خاطر جنايتي كه مرتكب شده محاكمه كند يا او را به كشوري تحويل دهد كه اراده و توان لازم براي تحقيق و تحت پيگرد قرار دادن او و همچنين كسي كه دستور قتل جمال را صادر كرده است، داشته باشد.» گزارش اطلاعات امريكا كه در ۲۶ فوريه از طبقه‌بندي خارج شد، حاكي از آن است كه محمد بن سلمان، وليعهد سعودي، عملياتي را در استانبول براي دستگيري يا كشتن جمال خاشقجي روزنامه‌نگار سعودي تصويب كرده است. اين گزارش آمده كه اين كار به دستور مستقيم وليعهد سعودي و با همكاري اعضاي محافظ و مشاور اصلي او صورت گرفته است. در بخشي از گزارش آمده است: «وليعهد كنترل كاملي بر سازمان‌هاي امنيتي و اطلاعاتي پادشاهي داشته است، به همين دليل بسيار بعيد است كه مقامات سعودي بدون مجوز وليعهد، عملياتي از اين دست را انجام دهند.» اين گزارش همچنين مي‌گويد كه وليعهد عربستان خاشقجي را به عنوان تهديدي براي پادشاهي قلمداد و در صورت لزوم براي سكوت وي از اقدامات خشونت‌آميز حمايت مي‌كرد. در اين گزارش نام ۲۱ نفر وجود دارد كه سازمان اطلاعات مركزي امريكا از مشاركت آنها در قتل خاشقجي به نيابت از وليعهد عربستان اطمينان دارد. در اين گزارش آمده است: «گروه سعودي كه در تاريخ ۲ اكتبر ۲۰۱۸ وارد استانبول شدند، شامل برخي مسوولان مركز پژوهش‌هاي ديوان پادشاهي بوده است؛ اين مركز در آن زمان توسط سعود القحطاني اداره مي‌شد.» سعود القحطاني سال ۲۰۱۸ اعلام كرد كه هيچ تصميمي را بدون موافقت وليعهد اتخاذ نكرده است. براساس اين گزارش هفت نفر از اعضاي اين تيم، نيروهاي واكنش سريع كه مسووليت حفاظت از وليعهد را برعهده دارند بوده و آنها به دستور كسي ديگر جز خود وليعهد عمل نمي‌كنند. اين افراد پيش از اين نيز در عمليات سركوب مخالفان در داخل و خارج از كشور به دستور محمد بن سلمان مشاركت داشته‌اند. كالامارد، گزارشگر سابق سازمان ملل در قتل‌هاي فراقانوني و دبيركل عفو بين‌الملل در توييتي نوشت: بازداشت يكي از متهمان ترور جمال خاشقجي، روزنامه‌نگار منتقد سعودي در پاريس احتمالا نقض بزرگي در پرونده است اما بايد اين مساله تاييد شود. اگر اين شخص هماني باشد كه نامش در ليست تحريم‌ها و در گزارش من آمده اين ثابت مي‌كند كه وي در آن لحظه در مقر كنسولگري بوده است. با اين وجود اين فرد عصر روز چهارشنبه آزاد شد. به گزارش خبرگزاري فرانسه، يك منبع پليس فرانسه گفت كه اين مرد صبح روز سه‌شنبه در فرودگاه شاردوگل زماني كه پاسپورتش هنگام اسكن كردن زنگ هشدار را به صدا درآورد و نشان داد كه او در ارتباط با تحقيقات قتل براساس حكم بازداشت تركيه تحت تعقيب است، دستگير شد. اين منبع فرانسوي افزود: مقامات فرانسه ۴۸ ساعت از لحظه دستگيري وي در فرودگاه يعني قبل از ساعت ۱۰ صبح پنجشنبه، فرصت داشتند تا هويت وي را بررسي كنند و سپس او را آزاد يا به دادستاني معرفي كنند. يك منبع قضايي در مورد حكم بازداشت تركيه مي‌گويد كه از زمان دستگيري ۴۰ روز فرصت وجود دارد تا از طريق مجاري ديپلماتيك درخواست استرداد رسمي را به فرانسه اطلاع بدهد كه در صورت عدم ارايه درخواست، فرانسه مظنون را آزاد خواهد كرد. اما دادستاني فرانسه اعلام كرد، فرد بازداشت شده آزاد شده است. دادستاني فرانسه گفت: تحقيق از هويت فرد بازداشت شده نشان داد كه حكم جلب منطبق با هويت و شرايط او نيست.

دوم اكتبر 2019، يك سال پس از به قتل رسيدن جمال خاشقجي روزنامه‌نگار منتقد عربستاني، در مراسمي كه براي اولين سالگرد قتل او بر‌پا شده بود، از بناي يادبود جمال خاشقجي رونمايي شد. جف بزوس، مالك روزنامه واشنگتن‌پست به همراه خديجه چنگيز، نامزد جمال خاشقجي در مراسم استانبول شركت كردند. گروهي از دوستان جمال خاشقجي و نماينده چند سازمان غيردولتي نيز در مراسم حضور داشتند. روي سنگ بناي يادبود جمال خاشقجي كه در يك پارك كوچك مقابل ساختمان كنسولگري عربستان در استانبول قرار دارد، سال تولد و سال قتل اين روزنامه‌نگار حك شده است. به‌رغم اينكه قاتلان خاشقجي شناسايي شدند و محل قتل او نيز معلوم است اما جسد او هيچ‌وقت پيدا نشد. ياسين آكتاي، مشاور وقت رجب طيب اردوغان و معاون حقوق بشر حزب حاكم عدالت و توسعه تركيه سال 2018 در روزنامه حريت نوشت كه قاتلان روزنامه‌نگار منتقد سعودي به اين ترتيب از شر جسد او خلاص شدند كه آن را با اسيد و مواد شيميايي ذوب كردند. ياسين آكتاي در اين يادداشت تاكيد كرد كه عاملان قتل خاشقجي مي‌خواستند مطمئن شوند كه هيچ ردي از جسد او بر جاي نخواهد ماند. همان زمان، روزنامه واشنگتن‌پست نيز با انتشار گزارشي و با اشاره به «پيدا شدن برخي شواهد بيولوژيكي در ساختمان كنسولگري» ادعاي ياسين آكتاي را تاييد كرد.