به بهانه روز ملي هواي پاك
امیرحسین حیدرزاده رضایی
رشد جمعيت شهرنشين و افزايش مهاجرت به شهرها، منجر به توسعه غير قابل كنترل نواحي شهري، كاهش سطح رفاه انساني، نيل به سمت حومه‌نشيني و بروز مشكلات فراوان براي مديران مختلف شهري به ويژه در كشورهاي در حال توسعه شده است. يكي از مباحث مهم پيرامون مسائل شهري، مفهوم توسعه پايدار شهري است كه توسعه‌اي مبتني بر نيازهاي واقعي و تصميم‌گيري‌هاي عقلايي، با درنظر گرفتن ملاحظات مختلف اقتصادي، اجتماعي و زيست محيطي محسوب مي‌شود.
شهرهايي كه رشد سريعي را تجربه مي‌كنند به دليل گسترش و پيچيدگي‌هاي ناشي از آن با چالش‌هاي مختلفي روبه‌رو مي‌شوند كه ترافيك يكي از مهم‌ترين اين چالش‌هاست. جاده‌هاي پرازدحام، فشاري بر محيط‌زيست، اقتصاد و كيفيت كلي زندگي وارد مي‌كنند. شايد تنها راه پيش‌رو به جهت ساختارگرايي و كنترل اين توسعه براي رشد شهرها به‌كارگيري نظريه توسعه پايدار شهري باشد.
ازدحام شهرنشيني چالشي است كه بر كسي پوشيده نيست و روزبه‌روز افراد بيشتري در مناطق شهري ساكن مي‌شوند به طوري كه تا سال 2030، جمعيت شهري به 60درصد خواهد رسيد. اين البته زيرساخت‌هاي ترافيك و تحرك را تحت فشار بيشتري قرار مي‌دهد، تعداد افراد بيشتر به معناي مديريت ترافيك بيشتر است و اگر به درستي مديريت نشود، اثرات جبران‌ناپذيري به دنبال خواهد داشت. براساس گزارش UNECE، خسارت اقتصادي سالانه مرتبط با ازدحام ترافيك در جهان، بيش از يك درصد از توليد ناخالص داخلي كشورها را دربر مي‌گيرد و البته افزايش كربن و آلودگي هوا از بيشترين سهم خسارات جهاني برخوردارند. در گزارش سازمان همكاري و توسعه اقتصادي (oecd) و در بحث آلودگي‌هاي زيست محيطي شهري نيز اعلام شده آلودگي هوا مي‌تواند تا سال 2060 باعث 6 تا 9 ميليون مرگ زودرس سالانه شود و هزينه‌اي بالغ بر يك درصد از توليد ناخالص داخلي جهان را به همراه داشته باشد. بنابراين، به جرات مي‌توان گفت كه اگر زيرساخت‌هاي شهري نتواند وضعيت ترافيكي تعداد قابل‌توجهي از مردم را به درستي مديريت كند، بر اكثر جنبه‌هاي كيفيت زندگي، پايداري و بيش از همه توسعه اقتصادي تاثير منفي خواهد گذاشت. وقتي از آلودگي هوا و آثار سوء آن بر سلامت انسان‌ها صحبت مي‌كنيم، عمدتا نوك پيكان به سمت ذرات ريز معلق كمتر از ۲.۵ ميكرون نشانه مي‌رود كه از سوخت كربن توليد مي‌شوند و از سوختن زغال‌سنگ، بنزين و گازوييل ناشي از تحرك خودروها، مصرف بالاي گاز و مازوت در كلانشهرها و آتش‌سوزي‌هاي گسترده ناشي مي‌شود كه براساس اعلام سازمان‌هاي جهاني مرتبط با سلامت، ريزگردها عامل بيش از ۸۵درصد مرگ و مير مرتبط با آلودگي هوا هستند، بنابراين بهترين راهكار براي كاهش آلودگي هوا، حذف اين عوامل است.
در مرحله اصلي و مطابق با توسعه پايدار شهري به جايگزين كردن وسايل نقليه بنزيني و گازوييلي با خودروهاي برقي، حذف موتورهاي ديزلي كنترل نشده، جلوگيري از سوزاندن محصولات و مزارع و رفتن به سمت استفاده از انرژي‌هاي تجديدپذير كه برخي كشورها با انجام اين اصول تا حد زيادي در كاهش آلودگي هوا در شهرهاي خود موفق بوده‌اند نيز مي‌توان اشاره كرد.