عادي‌سازي تدريجي روابط تركيه با اسراييل
محمود فاضلي
انتظار مي‌رود اسحاق هرتزوگ رييس‌جمهور اسراييل در اواسط ماه مارس به تركيه سفر كند. عادي‌سازي روابط بين آنكارا-تل‌آويو در فرآيندي كه روساي جمهور در مركز آن قرار دارند، انجام خواهد شد. عادي‌سازي روابط بين تركيه و اسراييل برخلاف دوره‌هاي قبلي، نه به وزراي امور خارجه، بلكه به روساي جمهور دو كشور متمركز است. اردوغان رييس‌جمهور تركيه در 18 ژانويه 2022 اعلام كرد كه همتاي اسراييلي‌اش در اين ماه به تركيه خواهد آمد اما بعدا گفت كه اين سفر در اواسط ماه مارس انجام خواهد شد. اسراييل كه مدت‌ها در مورد اين سفر سكوت كرده بود در بيانيه‌اي اعلام كرد در تماس تلفني اسحاق هرتزوگ رييس‌جمهور اين كشور با اردوغان كه به منظور احوالپرسي و آرزوي سلامتي براي اردوغان كه به اوميكرون مبتلا شده است، برقرار شد و دو طرف درباره سفر قريب‌الوقوع هرتزوگ به تركيه صحبت كرده‌اند.
روابط تركيه و اسراييل كه بزرگ‌ترين تنش تاريخ خود را در سال 2010 با بحران كشتي مرمره آبي (حامل كمك‌هاي انسان‌دوستانه براي مردم غزه) تجربه كرد و سفراي دو كشور پس از كاهش تنش روابط در سال 2016 به طور متقابل منصوب شده بودند، در سال 2018 با تنش ناشي از تصميم امريكا براي انتقال سفارتخانه اين كشور در اسراييل به بيت‌المقدس دوباره به سطح كاردار كاهش يافت. درحالي كه سفارتخانه‌ها در آنكارا و تل‌آويو فعال هستند، سفرهاي متقابل نمايندگان طرفين براي گفت‌وگو در مورد مقدمات سفر هرتزوگ به تركيه وضعيتي متفاوت از روندهاي قبلي ايجاد مي‌كند.
روند اقداماتي كه قرار است در چارچوب عادي‌سازي روابط ديپلماتيك كه سال‌هاست در سطح پايين ادامه دارد، انجام شود نيز براساس مذاكرات طرفين مشخص خواهد شد. در روند عادي‌سازي، تركيه باتوجه به انصراف امريكا از حمايت از پروژه خط لوله گاز مديترانه شرقي (EastMed) كه انتقال گاز طبيعي از سواحل اسراييل به اروپا را درنظر داشت، به همكاري در زمينه انرژي اولويت خواهد داد. اولويت اسراييل در عادي‌سازي روابط با تركيه را نيز روابط تركيه با حماس كه شامل اسكان برخي مقامات حماس در تركيه نيز مي‌شود، تشكيل مي‌دهد. اسراييل قبلا براي همكاري با تركيه در زمينه انرژي اعلام آمادگي كرده، ولي تاكيد دارد اين امر به روابط «ائتلاف استراتژيك» كه با يونان و قبرس يوناني‌نشين در شرق مديترانه تشكيل داده است، بستگي دارد.
چاووش اوغلو، وزير خارجه تركيه در موضع‌گيري اخيرش تاكيد كرد: «براي انجام اين سفر نيازي به تعيين سفير نيست. ديدارهاي متقابل براي رساندن روابط به نقطه خاصي انجام مي‌شود. پيش‌بيني مي‌شود پس از سفر هرتزوگ، انتصاب مجدد سفرا در دستور كار قرار گيرد. رييس‌جمهوري ما با رييس‌جمهوري و نخست‌وزير اسراييل ديدار كرد. من با وزير خارجه آنها ديدار كردم. عادي‌سازي روابط با اسراييل به منزله انصراف از مواضع اساسي ما نيست. روابط‌مان با اسراييل را به بهاي دعواي فلسطين، به حالت عادي درنمي‌آوريم. اين را طرف اسراييلي هم مي‌داند. آيا ما مي‌توانيم تخريب خانه‌هاي فلسطيني را بپذيريم؟ سياست ما در اين زمينه مشخص است.»
به دنبال گفت‌وگوي تلفني روساي جمهوري تركيه و اسراييل رسانه‌هاي اسراييلي مدعي شدند برنامه ديدار رهبران دو كشور در دستور كار قرار دارد و نتيجه گرفتند اين تماس تلفني نشان مي‌دهد كه سياست اردوغان درقبال اسراييل تغيير كرده و رييس‌جمهور تركيه در ماه‌هاي اخير براي ازسرگيري روابط خود با اسراييل تلاش كرده و رويكرد متفاوتي را در پيش گرفته است. به ادعاي اين قبيل رسانه‌ها، تركيه در حال حاضر در يك بحران اقتصادي قرار دارد. اسراييل و برخي كشورهاي منطقه از جمله يونان كه رقيب تركيه است، پيش‌تر قراردادي را براي انتقال گاز طبيعي از شرق درياي مديترانه به اروپا امضا كردند. تركيه به شدت با اين پروژه مخالفت كرد. اما زماني كه دولت بايدن از حمايت پروژه خط لوله مذكور منصرف شد، اردوغان اين سيگنال را داد كه مي‌توانند همراه با اسراييل پروژه جديدي را اجرا كنند. جديت اردوغان در روابط با اسراييل را مي‌توان از موضع‌گيري او در چند موضوع مختلف فهميد. در اين راستا به عنوان نمونه به تغيير نگرش تركيه نسبت به حماس و آزادي گردشگران اسراييلي بازداشت شده در استانبول اشاره شد.
عادي‌سازي روابط با اسراييل البته با تنش‌هايي در داخل تركيه روبه‌رو است. مواضع عبدالقادر كارادومان، نماينده مردم قونيه از حزب سعادت تلاش‌هاي دولت تركيه براي عادي‌سازي روابط با اسراييل را خيانت به دعواي فلسطين مي‌داند. به باور او، هرگونه توافق با اسراييل خيانت به همه مسلمانان، به‌ويژه مردم مظلوم فلسطين است كه سرزمين‌هاي آنها غصب و خانه‌هاي‌شان غارت شده است. اسراييل يك دولت تروريستي و بزرگ‌ترين تهديد براي جغرافياي ما است. اين اقدام واقعا از عقلانيت به دور است. چه چيزي تغيير يافت كه شما امروز از رييس‌جمهوري اسراييل دعوت به‌عمل مي‌آوريد؟ هرتزوگ چه فرقي با نتانياهوي قاتل دارد؟ آيا اسراييل تغيير كرده و ما خبر نداريم، يا شما خيلي تغيير كرديد؟ آيا ظلمي كه به برادران فلسطيني ما اعمال مي‌شود، پايان يافته و ما متوجه نيستيم؟ قرار بود در سال 2013 رييس‌جمهوري به غزه سفر كند، چه شد؟ آيا هنوز هم آرزو و برنامه سفر به غزه را دارد؟ در موقعيتي كه ما در مورد زمان سفر اردوغان به غزه صحبت مي‌كرديم، به ناگاه رييس دولت اين كشور كه به جنايتكار بودن مشهور است را به كشورمان دعوت كردند. همه بايد بدانند كه اسراييل دغدغه عادي‌سازي روابط خود با تركيه را ندارد. آنها در راستاي اعتقادات خود، پروژه «اسراييل بزرگ» را دارند و اين پروژه از سوي امريكا و كشورهاي غربي به شكل «پروژه خاورميانه بزرگ» به افكار عمومي دنيا معرفي مي‌شود. ما به ميزباني از رييس‌جمهوري كشوري كه انسان‌هاي مظلوم از جمله كودكان را به قتل مي‌رساند، راضي نيستيم.»