«جمل» به قلم شيخ مفيد
عظيم محمودآبادي
بالاخره پس از سال‌ها، چشم علاقه‌مندان تاريخ اسلام به كتاب شريف «نبرد جمل» روشن شد. اين اثر ترجمه‌اي است از «كتاب الجمل» شيخ مفيد كه سال‌ها پيش به قلم استاد محمود مهدوي‌دامغاني ترجمه و توسط انتشارات نشر ني منتشر شده بود، اما از آخرين چاپ آن سال‌ها گذشته بود و هيچ نسخه‌اي از آن در كتابفروشي‌ها و حتي دست‌دوم‌فروشي‌ها نيز يافت نمي‌شد!
صاحب اين قلم چند سالي بود كه كتابفروشي‌هاي تهران، قزوين، قم و مشهد را زير و رو كرد اما پيدا نشد كه نشد. مترجم محترم نيز استاد مهدوي دامغاني عزيز كه هميشه لطف‌تان شامل حالم مي‌شد و اگر اثري از ترجمه‌هاي ايشان نمي‌يافتم، كريمانه برايم مي‌فرستادند در اين مورد نتوانستند كمكم كنند، چراكه خودشان نيز آن را نداشتند!
حتي كتابخانه ملي تعداد نسخه‌هايي كه از اين اثر داشت، كمتر از آن استانداردي بود كه اجازه دهد كتاب امانت گرفته و از محيط كتابخانه خارج شود!
ديگر مدت‌ها بود كه از داشتن يا حتي يافتن اين كتاب نااميد شده بودم و چون حسرتي بر دلم مانده بود تا اينكه بهمن‌ماه گذشته مشرف شدم به نجف اشرف و زيارت ائمه مدفون در عراق. در سفر به بغداد و زيارت كاظمين (عليهم‌السلام) نزد قبر مرحوم شيخ مفيد(ره) نيز رفتم، فاتحه‌اي خواندم و خطاب به وي عرض كردم دعا كنيد تا كتاب ناياب‌تان را بيابم. پس از بازگشت از بغداد به نجف، رفتنم به بغداد و گفت‌وگويم با جناب شيخ مفيد در كنار آرامگاه‌شان را نوشتم و در فضاي مجازي منتشر كردم.
هنوز بيست‌وچهار ساعت از انتشار نوشته‌ام نگذشته بود كه پيامكي از طرف دخترخانم مترجم محترم اثر دريافت كردم كه در آن نوشته شده بود حاضرند كتابي كه سال‌ها پيش از پدرشان هديه گرفته‌اند را به هديه يا امانت برايم ارسال كنند. من هم با كمال پررويي قبول كردم كه ايشان هديه پدر خود را برايم بفرستند، چراكه آن را استجابت دعاي شيخ مفيد در حق خويش مي‌دانستم!
خلاصه اينكه آدرس را براي‌شان فرستادم و وقتي به تهران بازگشتم، كتاب روي ميز كتابخانه‌ام قرار داشت!
اما پيش از اينكه كتاب به دستم برسد، پيامك ديگري نيز دريافت كرده بودم. آقاي قرائتي از انتشارات نشر ني برايم نوشته بودند كه قرار است به زودي اين كتاب تجديد چاپ شود و خلاصه با خود گفتم استجابت دعاي شيخ را دوبله دريافت كرده‌ام!
حال پس از چند ماه از بشارت و وعده آقاي قرائتي اين كتاب بي‌نظير با چاپ و طرح جلدي زيباتر از چاپ‌هاي قبلي، توسط انتشارات نشر ني براي بار چهارم تجديد چاپ يافته و در دسترس علاقه‌مندان به تاريخ اسلام قرار گرفته است.
شيخ مفيد از بزرگ‌ترين عالمان و متكلمان شيعي است كه بحق برخي او را «سخنگوي تشيع امامي» ناميده‌اند.
از وي آثار نسبتا متعددي برجاي مانده كه در علم كلام منبع و الهام‌بخش بسياري از آثار بعد از خود بوده است.
شيخ به مسائل تاريخ اسلام نيز البته توجه ويژه‌اي داشته است كه از آن‌جمله مي‌توان به كتاب «الارشاد» وي اشاره كرد كه شرح حال و زندگينامه ائمه شيعه (عليهم‌السلام) است.
او كتابي مستقل تحت عنوان «كتاب الجمل» دارد كه موضوع يادداشت فعلي است و با نام «نبرد جمل» به قلم استاد محمود مهدوي دامغاني به فارسي برگردانده شده است.
جنگ جمل از اهميت ويژه‌اي در تاريخ اسلام برخوردار است؛ چراكه تا پيش از آن مسلمين در برابر كفار و مشركين مي‌جنگيدند، اما اين براي نخستين‌بار بود كه تنها پس از گذشت ربع قرن از رحلت پيامبر(ص) اينك مسلمانان در برابر هم صف‌آرايي كرده بودند و به قتال با يكديگر پرداختند.
از اينها مهم‌تر اينكه در هر دو سو هم شخصيت‌هاي صاحبنامي بودند كه سابقه روشني در اسلام داشتند و اين مساله را به غايت پيچيده‌تر كرده بود.
در يك طرف برادر، وصي و خليفه بر حق رسول‌الله بود كه پس از بيست‌وپنج سال فرصت حكومتش مهيا شده بود.
در طرف ديگر اما عايشه همسر پيامبر بود و صحابه‌اي چون طلحه و زبير! وقوع اين نبرد چه مشكلات كلامي كه در جهان اهل سنت نيافريد، چراكه نمي‌دانستند بالاخره بايد طرف چه كسي را بگيرند؟
لذا در حكمي شاذ گفتند هركدام از صحابه چه علي(ع)، چه طلحه و زبير برمبناي اجتهاد خود عمل كرده‌اند و خلاصه همه بر صراط حق بوده‌اند!
در ميان اهل سنت احتمالا تنها معتزله بغداد و شخصيت‌هاي جسوري نظير ابن‌البي‌الحديد معتزلي بودند كه آشكارا راي به ناحق بودن جبهه جمل دادند و از عايشه گرفته تا طلحه و زبير را همه بر صراط باطل اعلام كردند با اين تفاوت كه به عقيده آنها عايشه، طلحه و زبير هر سه توبه كردند اما در عين حال تصريح مي‌كنند آنها كه در لشكر اينان كشته شدند همگي هلاك گشته‌اند.
اين واقعه تاريخي و بحث‌هاي كلامي پيرامونش آنقدر مهم بوده كه متكلمي چون شيخ مفيد (ره) دست به قلم برده و «كتاب الجمل» را نوشته است.
«نبرد جمل»، نوشته شيخ مفيد با ترجمه استاد محمود مهدوي‌دامغاني براي بار چهارم توسط انتشارات نشر ني منتشر شده است.