سفر رييس‌جمهور امريكا به سرزمين‌هاي اشغالي فلسطين
و عربستان سعودي از فردا آغاز مي‌شود
مطالبات زمين‌مانده تل‌آويو و رياض از بايدن
شهاب شهسواري
جو بايدن، رييس‌جمهور امريكا، فردا براي نخستين‌بار از زمان روي كار آمدنش به خاورميانه سفر مي‌كند. بايدن بر خلاف سلفش كه نخستين سفر خارجي خود را به عربستان سعودي انجام داد، اين سفر را به ۱۹ ماه بعد از آغاز به كارش موكول كرد. هر چند سفر چهار روزه جو بايدن چهارشنبه از سرزمين‌هاي اشغالي فلسطين آغاز مي‌شود، اما عمده تمركزها و تحليل‌ها در مورد سفر او به عربستان سعودي است كه از آن به عنوان «دوربرگردان در سياست بايدن» ياد مي‌شود. بايدن در حالي به عربستان سعودي مي‌رود كه پيش از انتخابش به مقام رياست‌جمهوري، وليعهد سعودي را به دليل ترور جمال خاشقجي، روزنامه‌نگار عربستاني مقيم امريكا، فردي منفور خوانده بود. تحليلگران مي‌گويند كه جنگ روسيه عليه اوكراين و افزايش شديد قيمت نفت، امريكا را وادار به تجديدنظر در سياست‌هايش در قبال رياض به عنوان يكي از بزرگ‌ترين صادركنندگان نفت خام جهان كرده است. با اين حال به نوشته رسانه‌ها، هنوز مشخص نيست كه آيا بايدن در سفر به عربستان سعودي حاضر است عكس دو نفره‌اي از او در حال دست دادن با محمد بن سلمان، وليعهد سعودي منتشر شود يا نه. بايدن پيش از سفر به منطقه در يك يادداشت براي واشنگتن‌پست از اين اقدام خود دفاع و تاكيد كرده بود كه هدفش از اعلام سياست‌ها عليه عربستان سعودي نه آسيب زدن به اتحاد ميان دو كشور، بلكه با هدف «تغيير رويكرد» در اين روابط بود.
همزمان در فلسطين اشغالي هم بايدن بايد انتظارات متفاوتي را پاسخ دهد. تشكيلات خودگردان فلسطيني از زمان روي كار آمدن بايدن، منتظر عمل كردن او به وعده‌هايش در مورد بازگشايي كنسولگري امريكاي براي فلسطينيان در قدس اشغالي است. به نوشته آسوشيتدپرس هر چند كه بايدن در اين سفر ممكن است وعده دهد كه ميليون‌ها دلار كمك‌هاي بشردوستانه به فلسطينيان كه در زمان ترامپ ملغي شده بود، از سر گرفته مي‌شود، اما وقتي با خودرو از ديوارهاي ساخته شده توسط اسراييل بگذرد تا براي ديدار با مقام‌هاي فلسطيني به بيت‌لحم برسد با خواسته‌هاي متفاوتي مواجه مي‌شود؛ «اينكه برنامه دولت او براي پايان دادن به اشغال نظامي چند دهه‌اي سرزمين‌هاي فلسطيني چيست؟» در تل‌آويو هم سران رژيم اسراييل، خواستار استمرار مسير دونالد ترامپ، رييس‌جمهور پيشين امريكا توسط بايدن و فشار به كشورهاي عربي منطقه براي توسعه روابط با اسراييل هستند.
اميدواري‌هاي اسراييلي
هر چند دولت اسراييل در آستانه سفر بايدن به سرزمين‌هاي اشغالي دچار فروپاشي شد، اما يايير لاپيد و متحدانش اميدوار هستند كه در اين سفر بيشترين امتيازات را از متحد هميشگي رژيم‌شان دريافت كنند. پيش از سفر بايدن به منطقه، رسانه‌هاي اسراييل سيلي از پيش‌بيني‌ها در مورد اعلام توافق‌هاي امنيتي، اقتصادي و سياسي با جهان عرب را در پي حضور جو بايدن منتشر كرده‌اند. اسراييلي‌ها انتظار دارند كه آرزوي‌شان براي تحقق يك پيمان امنيتي- نظامي عربي با مشاركت اسراييل عليه ايران، در اين سفر به ثمر بنشيند. گزارش‌هايي از سوي رسانه‌ها در مورد طرح امريكا براي ايجاد يك چتر واحد دفاع هوايي در منطقه با محوريت اسراييل و مشاركت كشورهاي عربي منتشر شده است. همزمان آويگدور ليبرمن، وزير دارايي اسراييل هم از تلاش اسراييل براي ايجاد يك «بازار مشترك منطقه‌اي» با حضور عربستان و اسراييل در پي سفر جو بايدن به منطقه خبر داده است. از ديگر اميدواري‌هاي اسراييل، امضاي توافقي ميان تل‌آويو و رياض با ميانجيگري امريكا براي تعيين تكليف جزاير تيران و صنافير در دهانه خليج عقبه است. فرآيند انتقال حاكميت اين دو جزيره از مصر به عربستان سعودي، معطل توافقي ميان اسراييل و عربستان است تا وضعيت امنيتي و نظامي اين دو جزيره استراتژيك در دهانه خليجي كه سرزمين‌هاي اشغالي را به درياي سرخ متصل مي‌كند، مشخص شود.
تغيير سياست براي قيمت نفت
پيتر برگن، در يادداشتي براي پايگاه خبري شبكه سي‌ان‌ان، پس از برشمردن برخي اقدامات شرورانه حكومت عربستان سعودي مي‌نويسد: «اما حالا بالا رفتن شديد قيمت بنزين از عوامل بدترين تورم در امريكا در طول چهار دهه گذشته است. به همين دليل بايدن به رياض مي‌رود تا با محمد بن سلمان ديدار كند. محمد بن سلمان قطعا تلاش خواهد كرد تا اطمينان پيدا كند ديدارش با رييس‌جمهور امريكا به خوبي در رسانه‌ها منعكس شود. هر يك از روساي جمهوري امريكا از زمان فرانكلين، دلانو، روزولت تاكنون حساب و كتابي مشابه آنچه امروز بايدن در مورد آل سعود انجام مي‌دهد، انجام داده بودند. ترديدي نيست كه پادشاهان سعودي حاكماني مستبد هستند (برده‌داري سال ۱۹۶۲ در عربستان لغو شد و محمد بن سلمان همين چهار سال پيش به زنان حق رانندگي اعطا كرد) اما عربستان سعودي يكي از بزرگ‌ترين توليدكنندگان نفت خام و صاحب تقريبا يك‌ششم از كل ذخاير اثبات شده نفت خام جهان است كه يعني سعودي‌ها مي‌توانند مخازن را باز كنند و اجازه بدهند كه قيمت‌هاي نفت پايين بيايد يا مي‌توانند مخازن را ببندند و اجازه دهند كه قيمت نفت افزايش پيدا كند.»
با اين حال بلومبرگ در گزارشي مي‌نويسد كه انتظار از عربستان سعودي براي ايجاد تغيير چشمگير در بازار نفت، كاملا غيرمنطقي است. بن كاهيل، پژوهشگر ارشد در انديشكده مركز مطالعات استراتژيك و بين‌المللي به بلومبرگ مي‌گويد: «جهش توليد از سوي عربستان سعودي، غيرمحتمل است. عربستان سعودي و اوپك پلاس ظرفيت خالي بسيار ناچيزي دارند و مجبور هستند كه اين ظرفيت را با دقت مديريت كنند.» بر اساس آمار موجود، عربستان سعودي و امارات متحده عربي ظرفيت توليد معادل ۳ ميليون بشكه در روز نفت خام بيشتر دارند كه مي‌تواند مساوي با ميزان نفتي باشد كه با اعمال تحريم‌هاي سخت‌گيرانه‌تر تا پايان سال جاري ميلادي از جانب روسيه از بازار حذف مي‌شود. اما اين اعداد مبتني بر اعداد رسمي ارايه شده توسط عربستان و امارات است و به نوشته بلومبرگ، احتمال زيادي وجود دارد كه ميزان ظرفيت توليد عملي دو كشور بسيار پايين‌تر از اين اعداد باشد. باب مك‌نالي، رييس گروه مشاوره راپيدان انرژي به بلومبرگ مي‌گويد: «هيچ رييس‌جمهوري در حال حاضر عصاي جادويي براي حل بحران انرژي ندارد. تنها كاري كه مي‌تواند بكند، اين است كه از اوپك بخواهد و آنها هم چيز زيادي ندارند كه بدهند.»
با عكس يا بدون عكس؟
خبرگزاري رويترز در گزارشي مي‌نويسد كه يكي از جزييات سخت در مورد سفر بايدن به عربستان سعودي، مساله تشريفات سفر از جمله مصافحه جو بايدن با وليعهد سعودي و عكس خبري با حضور اين دو است. رويترز مي‌نويسد: «در سفرهاي رييس‌جمهور امريكا حتي براي ديدار با نزديك‌ترين متحدان، ديدارها مساله‌اي كاملا برنامه‌ريزي و كارگرداني شده هستند كه معمولا هفته‌ها رايزني و برنامه‌ريزي در مورد نحوه نشستن، نحوه قرار گرفتن دوربين‌ها و چگونگي ورود مقام‌ها درون اتاق‌ها و نحوه ايستادن با هدف مصافحه يا اجتناب از آن، پيش از سفر انجام مي‌شود.» اين خبرگزاري ادامه مي‌دهد: «كارشناسان سياسي مي‌گويند كه كاخ سفيد مي‌داند كه يك عكس خبري و احتمالا دست دادن يا هر دو غيرقابل اجتناب و بلكه ضروري خواهد بود، چراكه واشنگتن قصد احياي روابط با اين كشور نفتخيز و وليعهد جوانش دارد كه قرار است براي ساليان دراز آينده اين كشور را رهبري كند.» جان بي. آلترمن، ديپلمات پيشين امريكا و معاون ارشد انديشكده مركز مطالعات استراتژيك و بين‌المللي به رويترز مي‌گويد: «من فكر مي‌كنم كه انتظار كاخ سفيد اين است كه دو مقام در يك اتاق باشند. قرار نيست فاصله زيادي از هم داشته باشند. در بخشي از ملاقات وليعهد احتمالا جلو خواهد آمد و دستش را دراز مي‌كند و احتمالا تصويري از آن منتشر مي‌شود.» به گزارش رويترز، مقام‌هاي سعودي هنوز اعلام نكرده‌اند كه وليعهد سعودي به پيشواز جو بايدن مي‌رود يا سلمان بن عبدالعزيز، پادشاه بيمار اين كشور. جزييات ديگر از جمله در مورد اينكه آيا ضيافت رسمي شامي هم خواهد بود يا نه، هنوز اعلام نشده‌اند.
پايان سياست تحريم تسليحات تهاجمي
همزمان با سفر جو بايدن، رييس‌جمهور امريكا به منطقه، خبرگزاري رويترز در گزارشي اختصاصي از احتمال برداشته شدن تحريم فروش سلاح‌هاي تهاجمي به عربستان سعودي خبر مي‌دهد. تحريم فروش سلاح‌هاي تهاجمي به عربستان سعودي، بلافاصله بعد از روي كار آمدن جو بايدن در امريكا با هدف فشار به رياض براي پايان جنگ يمن اعمال شد، اما به گزارش رويترز، كاخ سفيد در حال بازبيني اين سياست است. به گزارش رويترز و به نقل از مقام‌هاي آگاه اين پرونده، تصميم‌گيري نهايي در مورد لغو منع فروش سلاح‌هاي تهاجمي به رياض وابسته به همكاري رياض براي پايان دادن به جنگ يمن است. سه مقام آگاه در گفت‌وگو با رويترز گفته‌اند كه مقام‌هاي ارشد عربستان سعودي در آستانه سفر جو بايدن به منطقه در گفت‌وگوها با همتايان امريكايي خود از امريكا خواسته‌اند تا سياست فروش سلاح‌هاي صرفا دفاعي به عربستان كنار گذاشته شود.
بر اساس اين گزارش دو مقام آگاه گفته‌اند كه رايزني‌ها درون دولت امريكا هنوز در مراحل اوليه و غيررسمي هستند و قرار نيست به زودي تصميمي در اين مورد اعلام شود و يك مقام هم تاكيد كرده است كه در حال حاضر هيچ گفت‌وگويي ميان واشنگتن و رياض براي فروش سلاح‌هاي تهاجمي وجود ندارد.
به نوشته رويترز در داخل امريكا هر اقدامي كه باعث برداشته شدن محدوديت فروش سلاح‌هاي تهاجمي به عربستان شود با مخالفت كنگره مواجه مي‌شود. به گفته تعدادي از دستياران نمايندگان اين اقدام هم با مخالفت هم‌حزبي‌هاي بايدن در حزب دموكرات و هم اپوزيسيون جمهوري‌خواه مواجه خواهد شد. به گفته مقام‌هاي آگاه قرار نيست در سفر پيش روي بايدن به منطقه تغيير جديدي در مورد سياست فروش سلاح امريكا به عربستان سعودي اعلام شود. هر تصميمي از سوي واشنگتن به گفته منابع كاملا وابسته به اين است كه رياض اقدامات لازم را براي رسيدن به يك توافق سياسي در جنگ يمن انجام دهد.
يكي از جزييات سخت در مورد سفر بايدن به عربستان سعودي، مساله تشريفات سفر از جمله مصافحه جو بايدن با وليعهد سعودي و عكس خبري با حضور اين دو است. رويترز مي‌نويسد: «در سفرهاي رييس‌جمهور امريكا حتي براي ديدار با نزديك‌ترين متحدان، ديدارها مساله‌اي كاملا برنامه‌ريزي و كارگرداني شده هستند كه معمولا هفته‌ها رايزني و برنامه‌ريزي در مورد نحوه نشستن، نحوه قرار گرفتن دوربين‌ها و چگونگي ورود مقام‌ها درون اتاق‌ها و نحوه ايستادن با هدف مصافحه يا اجتناب از آن، پيش از سفر انجام مي‌شود.كارشناسان سياسي مي‌گويند كه كاخ سفيد مي‌داند كه يك عكس خبري و احتمالا دست دادن يا هر دو غيرقابل اجتناب و بلكه ضروري خواهد بود، چراكه واشنگتن قصد احياي روابط با اين كشور نفتخيز و وليعهد جوانش دارد كه قرار است براي ساليان دراز آينده اين كشور را رهبري كند.»