پوتين و اردوغان سه‌شنبه هفته آينده در تهران با رييسي ديدار مي‌كنند
احياي نشست‌هاي سه‌جانبه پس از سه سال اغما
شهاب شهسواري
براساس اعلام كاخ كرملين، ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه قرار است سه‌شنبه هفته آينده به تهران سفر كند. اين سفر همزمان با سفر اعلام شده قبلي رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه به تهران انجام مي‌شود و به گفته سخنگوي كرملين، ديميتري پسكوف اعلام كرد كه قرار است در تهران نشست سه‌جانبه‌اي ميان روساي جمهور ايران، روسيه و تركيه برگزار شود. اين ششمين نشست از اين دست است كه از آذر ماه سال ۱۳۹۶ تاكنون ميان روساي جمهور ايران، تركيه و روسيه برگزار مي‌شود. آخرين نشست سه‌جانبه شهريور ماه سال ۱۳۹۸ در آنكارا برگزار شده بود، اما طرفين در طول سه سال گذشته براي برگزاري نشست ششم به توافق نرسيده بودند. نشست سه‌جانبه ميان روساي جمهور سه كشور درحالي برگزار مي‌شود كه روابط ميان كشورها نسبت به گذشته در شرايط سخت‌تري قرار گرفته است. اقدام تركيه به تهاجم نظامي عليه سوريه، كمتر از يك ماه بعد از نشست سه‌جانبه پنجم، برخلاف تعهدات اين كشور در قالب بيانيه پاياني نشست آنكارا، با مخالفت و محكوميت جدي از سوي تهران و مسكو مواجه شده بود. تركيه اعلام كرده است كه قصد دارد به زودي عملياتي گسترده در شمال سوريه انجام دهد و سرزمين‌هاي بيشتري از خاك سوريه را به تصرف در آورد. در طول ماه‌هاي اخير و در پي موضع‌گيري‌هاي رجب طيب اردوغان عليه روسيه در مورد تهاجم نظامي روسيه به اوكراين، روابط دوجانبه ميان آنكارا و مسكو هم تا حد زيادي دچار تنش شده است. ادعاهاي ضدايراني مقام‌هاي تركيه و حمايت اين كشور از ادعاهاي رژيم اسراييل درخصوص ايران هم باعث بدبيني در تهران نسبت به عملكرد دولت تركيه شده است، علاوه بر اين ايران همچنان از اقدام تركيه براي حمله به شمال سوريه ابراز نگراني مي‌كند. با اين حال روابط تهران و مسكو، مانند پنج دوره گذشته برگزاري نشست‌هاي سه‌جانبه، همچنان گرم و صميمانه است و تغيير دولت در ايران و تهاجم نظامي روسيه به اوكراين، بر روابط دوجانبه تاثير منفي نگذاشته است.
سكوت خبري در تهران
خبر سفر ولاديمير پوتين به تهران در حالي از سوي كاخ كرملين تاييد شده است كه يك هفته قبل از آن هم خبرگزاري رسمي تركيه، آناتولي، از سفر رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور اين كشور به تهران در تاريخ ۲۸ تير خبر داده بود. با اين حال تا زمان تنظيم اين گزارش هيچ يك از مقام‌هاي رسمي دولت و وزارت خارجه جمهوري اسلامي ايران، رسما سفر اين دو مقام منطقه‌اي به تهران را تاييد و جزيياتي از برنامه سفر آنها ارايه نكرده‌اند. دوم تير ماه سال جاري، حسين اميرعبداللهيان، وزير امورخارجه كشورمان در نشست خبري مشترك با سرگئي لاوروف، همتاي روس، ابراز اميدواري كرده بود كه ديدار سه‌جانبه روساي جمهوري ايران، تركيه و روسيه به زودي در تهران برگزار شود. همان زمان، سخنگوي كرملين گفته بود كه سفر ولاديمير پوتين به تهران قطعي است، اما تاريخي براي آن تعيين نشده است.
ديميتري پسكوف، سخنگوي كرملين، روز گذشته در جمع خبرنگاران گفت: «برنامه‌ريزي براي سفر رييس‌جمهور [پوتين] به تهران در حال انجام است. قرار است كه يك نشست ميان روساي دولت‌هاي ضامن [آتش‌بس] در فرآيند آستانه هم برگزار شود. علاوه بر ديدار سه‌جانبه، ديدارهاي دوجانبه‌اي هم برگزار خواهد شد.» پسكوف ادامه داد: «روز گذشته در مورد برگزاري قريب‌الوقوع ديدار سطح بالا ميان پوتين و اردوغان باخبر شديم كه اين ديدار هم در آنجا [تهران] انجام خواهد شد.» اشاره پسكوف به تماس تلفني روز دوشنبه ميان پوتين و اردوغان است كه در آن مقرر شد دو طرف به زودي با يكديگر ديدار كنند و درخصوص مساله سوريه و «صادرات غله» از اوكراين گفت‌وگو كنند. مقام‌هاي تركيه و دولت‌هاي غربي مدعي هستند كه روسيه مسير صادرات غلات توليدي اوكراين را از طريق درياي سياه بسته است و از اين طريق به افزايش قيمت جهاني غلات و بحران مواد غذايي دامن زده است. روسيه اين ادعا را رد مي‌كند.
هر چند خبرگزاري رسمي تركيه پيش از اين از سفر رجب طيب اردوغان به تهران در همان تاريخ (۲۸ تير) خبر داده بود، اما سفر پوتين به تهران، نخستين‌بار توسط يكي از نمايندگان مجلس شوراي اسلامي رسانه‌اي شد. محمدرضا پورابراهيمي، رييس كميسيون اقتصادي مجلس شوراي اسلامي با بيان اين مطلب به خبرنگاران كه رييس‌جمهور روسيه هفته آينده به ايران سفر خواهد كرد، گفت: «برنامه‌ريزي براي توسعه همكاري‌هاي اقتصادي ايران و روسيه اولويت رايزني‌هاي روساي جمهور دو كشور خواهد بود.»
فرمت سه‌جانبه ايران-تركيه-روسيه
روساي جمهور ايران، تركيه و روسيه از اول آذر ۱۳۹۶ سلسله نشست‌هاي سه‌جانبه با هدف بررسي مسائل سوريه و تلاش براي حل و فصل بحران سوريه را آغاز كرده بودند. نخستين نشست سه‌جانبه به ميزباني روسيه و در شهر سوچي برگزار شد. ايران، تركيه و روسيه به عنوان سه ضامن آتش‌بس در سوريه برمبناي ساز و كار آستانه، در مذاكرات خود در سوچي، تلاش‌ها براي كاهش تنش در مناطق مختلف سوريه و مبارزه با تروريسم در اين كشور را بررسي كردند. اين نشست با حضور حسن روحاني، رييس‌جمهور وقت ايران، ولاديمير پوتين و رجب طيب اردوغان، روساي جمهوري روسيه و تركيه برگزار شد. بعد از نشست سوچي، سال ۱۳۹۷ شاهد برگزاري سه نشست به ترتيب در ماه‌هاي فروردين، شهريور و بهمن ماه، در آنكارا، تهران و سوچي بود. نشست چهارم در سوچي، شاهد موفقيت نسبي در فرآيند آستانه بود و موضوعاتي مانند برگزاري كميته تدوين قانون اساسي سوريه و بازگشت آوارگان در دستور كار گفت‌وگوهاي سه طرف قرار داشت. نشست شهريور ماه سال ۱۳۹۸ در آنكارا، پنجمين و واپسين نشست سه‌جانبه ميان كشورهاي ضامن آتش‌بس بود كه تاكنون برگزار شده است. هر چند در اين نشست بيانيه سه‌جانبه‌اي با تاكيد بر تعهد هر سه كشور بر «حاكميت، استقلال، وحدت و تماميت ارضي جمهوري عربي سوريه» تاكيد و تصريح كرده بودند كه امنيت و ثبات در منطقه شمال شرقي سوريه «تنها از طريق احترام به حاكميت و تماميت ارضي اين كشور قابل دسترسي است»، اما درست يك ماه بعد از اين بيانيه، دولت تركيه عمليات نظامي با عنوان «چشمه صلح» را در شمال سوريه آغاز كرد.
نشست‌هاي سه‌جانبه ميان روساي جمهور سه كشور، در طول سه سال گذشته، به دليل اختلافات گسترده با تركيه در مورد وضعيت شمال سوريه متوقف مانده بود، هر چند كه سه كشور در قالب مذاكرات آستانه همچنان همكاري فني در مورد سوريه را با يكديگر ادامه مي‌دادند. نشست تهران، ۲ سال و ۱۰ ماه بعد از نشست آنكارا، تلاشي دوباره براي از‌سرگيري همكاري سه‌جانبه ميان رهبران سه كشور و تلاش براي جلوگيري از وقوع يك بحران نظامي جديد در شمال سوريه خواهد بود. هر چند مشخص نيست دولت تركيه تا چه اندازه آمادگي داشته باشد از برنامه خود براي عمليات نظامي گسترده در شمال سوريه عقب‌نشيني كند.
ديدارهاي پوتين در تهران
هنوز جزييات دقيقي از ديدارهاي پوتين در تهران اعلام نشده است. هر چند ديميتري پسكوف، سخنگوي كاخ كرملين به ديدار پوتين با اردوغان در تهران اشاره كرده، اما از ديگر ديدارهاي دوجانبه برنامه‌ريزي شده براي پوتين ذكري به ميان نياورده است. رييس‌جمهور روسيه از زمان روي كار آمدن دولت سيزدهم در ايران، تاكنون دو ديدار با سيد ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور اسلامي ايران داشته است. نخستين ديدار در سفر رسمي رييسي به مسكو انجام شد و پس از آن نيز، ابتداي ماه جاري در سفر رييسي به تركمنستان، دو رييس‌جمهور در حاشيه اجلاس رهبران كشورهاي ساحلي درياي خزر ديدار و گفت‌وگو كردند. ولاديمير پوتين، همچنين آذر ماه سال ۱۳۹۴ همزمان كه براي شركت در سومين نشست سران كشورهاي صادركننده گاز به تهران آمده بود، با مقام معظم رهبري ديدار كرد.