درس‌هايي از «آرامكو»

مهم‌ترين شركت نفتي عربستان، آرامكو، در سال‌هاي اخير به با ارزش‌ترين شركت جهان نيز تبديل شده است. ارزش آرامكو را بيش از هزار ميليارد دلار برآورد مي‌كنند و اين در حالي است كه ميزان درآمد اين شركت در سه ماهه اول سال جاري ميلادي، حدود چهل ميليارد دلار اعلام شده است. بخشي از اين ميزان درآمد، ناشي از آغاز حمله روسيه به اوكراين و افزايش قيمت نفت به هر بشكه بيش از يك صد دلار باز مي‌گردد، اما بي‌شك اين تمام ماجرا نيست. توجه مديران ارشد آرامكو به علم روز مديريت و كارآفريني و نيز استفاده از به‌روزترين شيوه‌هاي اداره يك كسب‌وكار، اين شركت را بر قله باارزش‌ترين كمپاني‌هاي جهان حفظ كرده است.
 
حلقه مديران مياني
در ديدگاه سنتي علم مديريت، نقش چنداني براي مديران سطح متوسط قائل نبودند؛ شايد بتوان گفت مديران سطح مياني را بيشتر به عنوان نيروي اجرايي داراي نقش مي‌ديدند. اما امروزه اهميت و ارزش مديران مياني بيش از پيش آشكار شده و تجربه موفق آرامكو، اين فرضيه را به اثبات رساند. در پژوهشي كه دكتر سعيد حميد در سال 2018 به سرانجام و در مجله معتبر الزوير به چاپ رساند، به نقش مديران مياني و تاثير تقويت رهبري ميان اين دسته از مديران بر پيشرفت شركت آرامكو پرداخته شده است. در اين تحقيق، چندين فرضيه درباره آرامكو و عملكرد مديران مياني آن مورد بررسي قرار گرفت. بر اين اساس، برنامه توسعه رهبري و عملكرد و پيشرفت رهبران شركت آرامكو با سوالات تحقيقي گوناگون ارزيابي شد. آرامكو بر اساس برنامه توسعه رهبري خود كه توسط بخش منابع انساني شركت تهيه شده بود، از مدت‌ها قبل در اين بخش (توسعه رهبري) سرمايه‌گذاري كرده كه پس از گذشت زمان، گزارش‌ها حكايت از تغييرات و پيشرفت در شاخص شايستگي رهبري، تعهد به رشد در مقام رهبر و نيز افزايش اعتماد به شايستگي‌هاي رهبري داشت. رهبري در علم مديريت و كارآفريني، فرآيندي است كه از طريق آن، فرد بر گروهي از افراد براي دستيابي به اهداف مشترك، تاثير مي‌گذارد؛ اين تاثير، مي‌تواند با هدايت صحيح، به بازدهي هرچه بهتر سازمان منجر شود.
بررسي تحقيق آرامكو، نتايج جالبي را پيش چشم محققين قرار داده است. سوال اصلي اين تحقيق از مديران مياني آرامكو چنين بود: آيا برنامه توسعه رهبري براي مديران مياني شركت، پيشرفت شغلي آنها را به دنبال داشته است؟ در پاسخ، 75 درصد از مديران مياني آرامكو به اين سوال، جواب مثبت داده و تاييد كرده‌اند اجراي اين برنامه، ارتقاي شغلي آنها را در پي داشته است. در سوالي ديگر كه از مشاركت‌كنندگان پرسيده شده بود: آيا مشاركت‌كنندگان در برنامه توسعه رهبري، براي دستيابي به موقعيت رهبري در درون سازمان خود، ارزش قائل هستند و به آن باور دارند؟ بيش از 85 درصد از پاسخ‌دهندگان، جواب مثبت داده بودند كه خود، درصد قابل توجهي است. بر اين اساس، از منظر علمي اثبات مي‌شود كه اجراي طرح توسعه رهبري، باعث افزايش انگيزه و كارايي مديران مياني آرامكو شده است. 
از سوي ديگر، سوال ديگري در اين پژوهش علمي از مديران مياني آرامكو پرسيده شد كه در ارتباط با نقش آموزش در موفقيت آنها بوده است. از مشاركت‌كنندگان در اين طرح سوال شد كه: اگر مشاركت‌كنندگان در دستيابي به موقعيت رهبري در سازمان خود موفق بودند، آيا موفقيت خود را به آموزش رهبري خود مرتبط مي‌دانند؟ نتيجه جالب اين پرسش آن است كه پاسخ بيش از 50 درصد مشاركت‌كنندگان مثبت بوده است؛ به بيان ساده‌تر، اكثر مديران مياني آرامكو، موفقيت خود در آينده در كسب فرصت‌هاي شغلي را مرهون آموزش‌هاي رهبري در كسب‌وكار مي‌دانند. اين بدان معناست كه نقش آموزش در پيشرفت مديران مياني، محسوس و قابل اعتناست و در صورت سرمايه‌گذاري بر آن، مي‌تواند افق‌هاي روشني براي اين مديران به همراه داشته باشد. از طرفي، اين آموزش مديران مي‌تواند ثمره مهمي براي سازمان نيز در پي داشته باشد.
بي‌شك بايد بپذيريم در دنياي مدرن، علم مديريت متحول شده است؛ اگر تا پيش از اين، باور بر اين بود كه پيشرفت يك سازمان در گرو تغييرات ساختاري در آن امكانپذير است، امروزه بر نيروي انساني و تاثير شگرف آن بر عملكرد و بازدهي يك سازمان تاكيد مي‌شود. در همين راستا، استراتژي‌هاي كوتاه‌مدت و بلندمدت شركت‌هاي بزرگ نيز دستخوش تغيير شده است. براي تمامي اين شركت‌ها مسجل شده است كه سرمايه نيروي انساني، كم از سرمايه‌هاي مادي شركت نيست. اين موضوع مي‌تواند سرلوحه تغييرات شركت‌هاي بزرگ نفتي و غيرنفتي ايران قرار گيرد. كمپاني‌هاي بزرگ نفتي كشور مي‌توانند با استفاده از برنامه توسعه رهبري در ميان مديران مياني خود، نه تنها سوددهي سازمان خود را افزايش دهند، بلكه موجب تقويت انگيزه مديران خود را نيز فراهم سازند. 
از فرصت‌هاي بين‌المللي در زمينه اجراي برنامه توسعه رهبري براي شركت‌هاي نفتي ايراني نيز نبايد غافل شويم. فرصتي كه در اين زمينه پيش روي شركت‌هاي ايراني قرار دارد، بازار نفت ونزوئلا و شركت‌هاي نفتي اين كشور است؛ ونزوئلا كه بزرگ‌ترين ذخاير نفتي جهان (حدود 300 ميليارد بشكه) را در اختيار دارد، تمايل بسياري براي همكاري با شركت‌هاي نفتي ايران نشان داده است؛ چه آنكه نيكولاس مادورو، رييس‌جمهور ونزوئلا در سفر اخير خود به تهران، خواهان گسترش همكاري‌هاي شركت‌هاي ايراني با همتايان ونزوئلايي خود شد. بر اين اساس، شركت‌هاي نفتي ايران با اجراي برنامه توسعه رهبري، مي‌توانند علاوه بر بهره‌مندي از فوايد آن، دانش و تجربيات حاصل از آن را نيز به شركت‌هاي ونزوئلايي صادر كرده و پنجره جديدي در بازار تجارت خارجي ايران بگشايند.
دكتراي كارآفريني دانشگاه تهران