جلسه رهبران جناح‌هاي عراق
در غياب جريان صدر براي پايان بن‌بست سياسي
همه راه‌ها به صدر ختم مي‌شود
شهاب شهسواري
رهبران گروه‌هاي عراقي روز چهارشنبه بدون حضور نمايندگان جنبش صدر مذاكراتي را براي پايان دادن به بن‌بست ۱۰ ماهه سياسي در اين كشور آغاز كردند. به نوشته شفق‌نيوز در نشست روز چهارم همه رهبران سياسي عراقي از همه گروه‌ها به جز جنبش صدر حضور داشتند. علاوه بر رهبران سياسي، فايق زيدان، دادستان كل و جنين هنيس پلاسخارت، سرپرست دفتر نمايندگي سازمان ملل متحد در اين نشست حضور داشتند. مصطفي كاظمي، نخست‌وزير پيشبرد امور عراق از گروه‌هاي سياسي براي شركت در اين جلسه دعوت به عمل آورده بود و پيش از اين دفتر مقتدا صدر اعلام كرده بود كه نه او و نه نمايندگانش در اين جلسه شركت نخواهند كرد. نماينده سازمان ملل هفته گذشته با صدر در اقامتگاه او گفت‌وگو كرده است و يكي از تنها كساني است كه در طول دو ماه گذشته توانسته است در مورد مسائل جاري سياسي در عراق با او رايزني كند. به تازگي صدر از فايق زيدان خواسته بود تا راسا دستور انحلال پارلمان عراق را بدهد. رهبران سياسي عراق در طول بيش از ۱۰ ماهي كه از برگزاري انتخابات در اين كشور مي‌گذرد هنوز نتوانسته‌اند بر سر تشكيل يك دولت جديد به توافق برسند. بعد از كناره‌گيري نمايندگان جريان صدر از پارلمان عراق، حالا بخشي از دعواي گروه‌هاي سياسي به كف خيابان‌ها كشيده‌شده است. هواداران صدر كه براي مدتي با تصرف ساختمان پارلمان عراق نزديك به دو هفته در پارلمان تحصن كرده‌بودند، حالا تهديد كرده‌اند كه به زودي يك تظاهرات بزرگ در پايتخت برگزار مي‌كنند. در اين شرايط نگراني‌ها از تبديل شدن بحران سياسي به نبردهاي خياباني و خشونت ميان هواداران گروه‌هاي مختلف سياسي بالا گرفته است.
مقتدا صدر، از زماني كه مشخص شد با ۷۳ كرسي بزرگ‌ترين فراكسيون پارلمان عراق را دراختيار گرفته است، تصميم گرفت به تنهايي و بدون مشاركت ديگر گروه‌هاي شيعه عراقي يك دولت «اكثريت ملي» تشكيل دهد. او در اين مسير با حزب دموكرات كردستان عراق و ائتلاف تازه‌تاسيس السيادت با مشاركت دو جريان سني وابسته به خميس خنجر و حزب تقدم وابسته به محمد حلبوسي، يك ائتلاف سه جانبه تشكيل داد. به‌رغم تلاش‌هاي بسيار اين ائتلاف سه‌جانبه براي تعيين رييس‌جمهور و نخست‌وزير منتخب‌شان، باز هم امكان تشكيل يك دولت توسط اين گروه‌ها فراهم نشد. در پي شكست صدر در تشكيل دولت «اكثريت ملي» عاقبت او تصميم گرفت تمامي نمايندگان جريان خود را از پارلمان خارج كند. با استعفاي نمايندگان جريان صدر، تصميم‌گيري براي تشكيل دولت دراختيار ديگر احزاب شيعي در پارلمان قرار گرفت كه همگي در قالب يك سازوكار با عنوان «چارچوب هماهنگي احزاب شيعي» حضور دارند. اين گروه‌ها نخست محمد شياع السوداني را به عنوان نامزدي براي نخست‌وزيري معرفي كردند، اما بلافاصله بعد از معرفي اين نامزد، هواداران صدر اعتراضات خياباني را آغاز كردند، اعتراضاتي كه با تصرف پارلمان در منطقه سبز بغداد آغاز شد و حالا مقتدا صدر تهديد كرده است به يك تظاهرات ميليوني تبديل خواهد شد.
صدر با هيچ‌كس حرف نمي‌زند
از زمان استعفاي نمايندگان مقتدا صدر از پارلمان عراق تاكنون او به هيچ‌يك از تماس‌ها براي پايان دادن به بحران كنوني و تلاش‌ها براي حل‌وفصل مسائل پاسخ نداده است. جنين هنيس پلاسخارت، نماينده سازمان ملل متحد در عراق، تنها فردي است كه در طول هفته‌هاي گذشته توانسته است مستقيما با صدر در اقامتگاه او در نجف ديدار كند. طرفين جزيياتي از ديدار دو ساعته ميان صدر و پلاسخارت منتشر نكرده‌اند. ميدل ايست‌اي به نقل از يك ديپلمات غربي نوشته است كه تلاش پلاسخارت براي ترغيب صدر به گفت‌وگو با گروه‌هاي سياسي ديگر ناموفق بوده است. صدر دو روز بعد از ديدار با پلاسخارت از فايق زيدان، دادستان كل عراق خواست كه پارلمان را منحل كند. به نوشته ميدل ايست‌اي، يك ديپلمات غربي به اين رسانه گفته است: «ديدار پلاسخارت و صدر چندان بد نبود، اما هيچ نتيجه ملموسي در پي نداشت.» به گفته وي: «صدر خواهان انحلال پارلمان پيش از هرگونه گفت‌وگو و مصالحه با گروه‌هاي سياسي ديگر است، اما اين خواسته مورد قبول گروه‌هاي ديگر نيست.»
انتخابات زودهنگام، اما …
خواسته صدر براي برگزاري انتخابات زودهنگام چندان با ديگر گروه‌هاي سياسي عراق متفاوت نيست. در‌واقع بعد از ۱۰ ماه بن‌بست سياسي، تقريبا همه طرف‌هاي سياسي راه‌حل را در برگزاري انتخاباتي جديد مي‌بينند، اما اينكه اين انتخابات چگونه برگزار شود، موضوعي است كه مورد اختلاف همه طرف‌هاست. چارچوب هماهنگي احزاب شيعي علاقه‌مند است تا پيش از برگزاري انتخابات يك دولت جديد از طرف اين حزب جايگزين دولت كنوني مصطفي كاظمي شود تا بر برگزاري انتخابات مسلط باشد، اما صدر و هوادارانش مي‌خواهند كه قبل از هر تغييري در دستگاه حاكم بر عراق، فورا انتخابات پارلماني در اين كشور برگزار شود.
صدر كه اكنون در پارلمان حضور ندارد، كارزار شكايت عليه رييس‌جمهور، نخست‌وزير و رييس مجلس را راه انداخته است. هواداران صدر به صورت پيوسته شكايت‌هايي عليه اين سه سياستمدار عراقي ثبت مي‌كنند كه آنها با عبور از ضرب‌الاجل تعيين رييس‌جمهور توسط پارلمان در قانون اساسي، اقدام خلاف قانون انجام داده‌اند. صدر اميدوار است بتواند از طريق دستگاه قضا، پارلمان كنوني را غيرقانوني اعلام كند تا بتواند از اين طريق در يك انتخابات زودهنگام مشاركت كند.
با اين حال كارشناسان سياسي در عراق معتقدند كه حتي برگزاري انتخابات زودهنگام هم نمي‌تواند تغيير چنداني در گره سياسي كنوني در عراق ايجاد كند. يك سياستمدار برجسته شيعه به ميدل‌ايست‌اي مي‌گويد: «برگزاري انتخابات براساس همين قانون موجود، نتايج متفاوتي از انتخابات قبلي به دست نمي‌دهد. تعداد آراي صدر تقريبا ثابت است و در نتيجه او تقريبا تعداد مشابهي كرسي به دست خواهد آورد و مخالفان او تقريبا دو برابر كرسي‌هاي او را به دست مي‌آورند.»
كودتاي مسالمت‌آميز
الي ابوعون مدير انديشكده امريكايي موسسه صلح به ميدل ايست‌اي مي‌گويد: «جامعه بين‌المللي سردرگم شده است و دستاويزهاي زيادي براي حل بحران ندارد.» او معتقد است: «امريكايي‌ها قصد مداخله مستقيم در وضعيت كنوني سياسي عراق ندارند و قصد ندارند سرمايه‌هاي سياسي خود را در عراق خرج كنند. ممكن است كه از يك ميانجي ديگر حمايت كنند، اما مداخله نخواهند كرد. طرف‌هاي منطقه‌اي مانند ايران، عربستان سعودي و تركيه ممكن است كه دخالت كنند، اما هيچ‌كس از يك رويارويي مسلحانه حمايت نمي‌كند.»
رابرت فورد، ديپلمات پيشين امريكايي در عراق به نيويورك‌تايمز مي‌گويد: «ما شاهد آغازي بر پايان نظامي هستيم كه با حمايت امريكا در عراق شكل گرفت.» اين ديپلمات پيشين امريكايي مي‌گويد: «امريكايي‌ها اميدوار بودند كه ائتلاف‌هاي بين طايفه‌اي و مبتني بر سياست‌هاي مشترك شكل بگيرد اما نهايتا اختلافات و شكاف‌هاي طايفه‌اي بودند كه برنده شدند. الان ما شاهد دعوا ميان جوامع مذهبي و قومي عراق هستيم كه بر سر تقسيم درآمدهاي نفتي با هم دعوا مي‌كنند.»
محمود عثمان، نماينده پيشين پارلمان عراق، شرايط كنوني را به يك «انقلاب يا كودتاي مسالمت‌آميز» تشبيه مي‌كند. اين نماينده پيشين پارلمان عراق مي‌گويد: «شرايط شبيه يك كودتاي مسالمت‌آميز يا انقلاب مسالمت‌آميز است. از اين جهت مي‌گويم مسالمت‌آميز كه پيروان صدر سلاح حمل نمي‌كنند. صدر قدرتمندتر از سلاح است. او حالا به يك قدرت خياباني تبديل شده است و اراده‌اش را بر ديگران تحميل مي‌كند.»