اولين ضد حمله بزرگ اوكراين از زمان آغاز حمله روسيه؛ خرسون به اوكراين بازمي‌گردد؟
ترديدهاي نظامي درباره يك ضدحمله با انگيزه‌هاي سياسي
محمدحسين لطف‌الهي
نيروهاي نظامي اوكراين روز دوشنبه، اولين ضدحمله بزرگ خود را در جنوب اين كشور در نزديكي شهر خرسون آغاز كردند؛ ضد حمله‌اي كه هدف از آن بازپس‌گيري مناطق تحت كنترل روسيه عنوان شده و هر كدام از طرف‌ها روايت متفاوتي از نتايج اوليه آن ارايه مي‌كنند.
ولوديمير زلنسكي رييس‌جمهور اوكراين براي مدت‌ها تحت فشار بود كه چرا با وجود وعده‌هايي كه از سوي كي‌يف داده شده و به‌رغم گذشت بيش از 6 ماه از آغاز حمله سراسري روسيه به اوكراين، هيچ ضدحمله بزرگي براي بازپس‌گيري مناطق تحت كنترل روس‌ها ترتيب داده نشده است. تا اواخر ماه آگوست، ضدحمله‌هاي اوكراين در مقياس محدود و براي ازبين بردن اهدافي مشخص طراحي مي‌شد. ازبين بردن مقرهاي فرماندهي، وارد آوردن تلفات انساني و لجستيكي يا عقب راندن روس‌ها از روستاها و شهرهاي كوچك اهداف عمده اوكراين از ضدحمله‌هايش بود. اما ضدحمله اخير آنها يك هدف بزرگ و البته نه چندان در دسترس دارد: آزادسازي خرسون.
يك مقام ارشد دولت اوكراين روز دوشنبه تاييد كرد كه كي‌يف ضدحمله‌اي بزرگ را به منظور آزادسازي شهر استراتژيك خرسون در جنوب اين كشور آغاز كرده است. فايننشال تايمز به نقل از اين مقام اوكرايني نوشته است: «فاز دوم ضدحمله‌هاي اوكراين آغاز شد. فاز اول اين ضدحملات شامل هدف قرار دادن زيرساخت‌هاي نظامي و از بين بردن تجهيزات روس‌ها بود.» از نكات قابل توجه در اين ضدحمله استفاده گسترده از سلاح‌هاي امريكايي و به ويژه موشك‌انداز هايمارس است. هايمارس قابليت شليك دقيق به اهدافي را كه در محدوده 80 كيلومتري هستند، داراست.
مركز ارتباطات راهبردي و امنيت اطلاعات اوكراين روز سه‌شنبه در توييتر نوشت كه نيروهاي مسلح اين كشور موفق شدند «خط اول دفاعي اشغالگران را در نزديكي خرسون، تنها مركز استاني كه از زمان آغاز حمله سراسري روسيه در فوريه 2022 تحت كنترل روس‌ها در آمده بود، بشكنند.» اين مركز در ادامه تاكيد كرده است كه «اوكراين با استفاده از تجهيزات پيشرفته غربي يك شانس واقعي براي بازپس‌گيري مناطق اشغال شده دارد.» ساعاتي پس از اين توييت، اولكسي آرستوويچ مشاور رييس دفتر رييس‌جمهور اوكراين در يك مصاحبه ويديويي كه در يوتيوب منتشر شد اعلام كرد ارتش اوكراين موفق شده در «چندين منطقه» خط اول دفاعي روس‌ها را بشكند. شبكه خبري سي‌ان‌ان نيز روز سه‌شنبه به نقل از منابع اوكرايني گزارش داد كه ارتش اوكراين موفق شده در ضدحمله اخير دست‌كم 4 روستا در نزديكي خرسون را آزاد كند.
جان كربي، هماهنگ‌كننده ارتباطات راهبردي شوراي امنيت ملي امريكا دوشنبه شب در نشست خبري اعلام كرد: «صرف‌نظر از اندازه، مقياس و دامنه اين ضد حمله، اوكرايني‌ها توانسته‌اند تاثير مهمي روي توانايي‌هاي نظامي روسيه در اين منطقه بگذارند.» او در توضيح اين مساله گفت: «روسيه، تنها به اين دليل كه اوكراين قرار بود ضدحمله‌هايي در جنوب داشته باشد، بسياري از واحدهاي خود را از شرق اوكراين و منطقه دونباس به جنوب منتقل كرده. اين مساله توانايي پيشروي روس‌ها در شرق را به طور جدي تحت تاثير قرار داده است.»
وزارت دفاع بريتانيا اعلام كرده است كه نيروهاي مسلح اوكراين، بمباران توپخانه‌اي در جنوب اين كشور را تشديد كرده و حملات دقيق دوربرد كي‌يف براي متوقف كردن تداركات روسيه، تداوم دارد. اين وزارتخانه سه‌شنبه 8 شهريور در بولتن اطلاعاتي روزانه خود افزود كه روسيه از اواسط مرداد تلاش‌هايي را براي تقويت نيروهاي خود در ساحل غربي رودخانه دنيپرو در اطراف خرسون انجام داده است.
روسيه روايت كاملا متفاوتي از وضعيت درگيري‌ها در اطراف خرسون ارايه مي‌كند. مسكو اصل وقوع حمله از سوي اوكرايني‌ها به سوي خرسون را به رسميت شناخته اما مي‌گويد در اين حمله نيروهاي اوكرايني «متحمل خسارت‌هاي بسياري شدند»، «مفتضحانه شكست خوردند» و نتوانستند به اهداف خود دست پيدا كنند. سرگئي آكسيونوف، فرماندار منصوب شده از سوي مسكو در كريمه اخبار مربوط به سقوط خط اول دفاعي روسيه را «اخبار جعلي اوكرايني‌ها» خواند و در كانال تلگرام خود نوشت كه «نيروهاي كي‌يف تلفات شديدي را در جبهه جنوبي متحمل شده‌اند.»
با اين وجود نشانه‌هايي از احساس خطر از سوي روسيه در ميدان جنگ ديده مي‌شود. در شهر نووا كاخووكا در نزديكي خرسون، مقام‌هاي منصوب روسيه در بيانيه‌هاي رسمي و اطلاعيه‌هايي كه صادر كرده‌اند از مردم و غيرنظاميان خواسته‌اند تا به پناهگاه‌ها و مناطق امن بروند.
وبسايت مطالعات جنگ مستقر در واشنگتن نوشته است كه نيروهاي نظامي روسيه براي پس زدن ضدحمله اوكراين، اقدام به بمباران شديد مناطق غيرنظامي در شهرهاي اطراف به ويژه در ميكلايف كرده و اين مساله موجب شده است كه تعداد تلفات غيرنظاميان در اين جنگ به طور ناگهاني افزايش قابل توجهي پيدا كند.
اوكراين، خرسون را پس مي‌گيرد؟
برخي تحليلگران نظامي معتقدند ارتش اوكراين نيروي انساني كافي يا تجهيزات لازم را براي انجام يك حمله بزرگ به شهري كه كاملا براي دفاع آماده است، ندارد. اكونوميست مي‌نويسد: «برآورده كردن انتظارات بزرگي كه از اين ضدحمله وجود دارد بسيار سخت خواهد بود. حملات هايمارس‌ها تلفاتي را به نيروهاي دفاعي روس‌ها در منطقه وارد كرده است و باعث شده آنها تغييراتي را در محل استقرار توپخانه خود اعمال كنند. همين موضوع موجب شده توپخانه روس‌ها در هدف قرار دادن خط مقدم دچار مشكل شود. اوكرايني‌ها در هفته‌هاي گذشته نيز اعلام كردند كه چند پل حياتي در شهرهاي اطراف خرسون و به ويژه نووا كاخووكا را از هدف قرار داده‌اند كه كار روس‌ها را براي دفاع و رساندن تجهيزات به نيروهاي دفاعي سخت مي‌كند. با اين وجود، واقعيت اين است كه تنها نيروهاي پياده نظام هستند كه مي‌توانند يك شهر را تسخير كنند يا آن را از دست تسخيركنندگان بازپس گيرند. در معادلات نظامي به صورت متعارف چنين درنظر گرفته مي‌شود كه براي تصرف يك موقعيت شهري كه به خوبي از آن دفاع مي‌شود، نيروهاي مهاجم بايد دست‌كم سه برابر نيروهاي مدافع باشند. اوكرايني‌ها از چنين مزيتي برخوردار نيستند.»
معمولا مهاجمان براي حمله موفق به يك شهر بايد تجهيزات بسيار بيشتري را هم مصرف كنند. سرگئي گرابسكي، سرهنگ ارتش اوكراين اخيرا در پادكست «Geopolitics Decanted» درباره توان تهاجمي ارتش اوكراين گفت: «از سال 1992 به اين سو، ما در تمرينات ميداني هيچ‌گاه اقدامات تهاجمي را ياد نگرفتيم و اين مساله به ما آموخته نشد.» به گفته او، «پس از هشت سال جنگ، نيروهاي اوكرايني در اقدامات دفاعي عملكردي درخشان دارند، اما تجربه بسيار محدود يا تقريبا صفر در انجام اقدامات تهاجمي در مقياس بزرگ در آنها مشهود است.»
در مقابل روس‌ها نزديك به 5 ماه براي طراحي عمليات دفاع از شهر وقت داشته‌اند. كريس دوگرتي، طراح سابق عمليات‌هاي پنتاگون باور دارد كه فارغ از نتيجه، اين عمليات براي اوكراين از نظر نيروي انساني و تجهيزاتي كه جايگزيني آن در كوتاه‌مدت امكان‌پذير نيست هزينه گزافي خواهد داشت و همين مساله باعث خواهد شد اين عمليات آخرين عمليات تهاجمي بزرگ اوكراين در سال 2022 باشد.»
او به اوكرايني‌ها توصيه مي‌كند كه جاي حمله زميني مستقيم به شهر خرسون، رويكردي ديگر را اتخاذ كنند و با استفاده از نيروهاي غيركلاسيك در كنار استفاده مداوم از توپخانه و هدف قرار دادن مراكز حياتي روس‌ها را هدف قرار دهند. به نظر مي‌رسد اوكرايني‌ها نيز همين رويكرد را در نظر داشته باشند. رومن كوواليوف، يك سرگرد ارتش اوكراين كه در اين عمليات حضور دارد، مي‌گويد: «همه تلاش ما اين است كه از جنگ شهري پرهيز كنيم، چراكه اين شهرها متعلق به اوكراين است و ما نمي‌خواهيم خرابي آنها را ببينيم. هدف ما محاصره كردن آنها، ضربه زدن به آنها و وادار كردن آنها به ترك منطقه است.»
انگيزه‌هاي سياسي يك ضدحمله
بسياري از تحليلگران بر اين باورند كه فشار زيادي روي ولوديمير زلنسكي رييس‌جمهور اوكراين براي انجام يك عمليات موفق وجود داشت. وبسايت اكسيوس نوشته است: «زلنسكي مي‌خواست به هر نحوي كه شده به شركاي غربي خود ثابت كند كمك‌هايي كه آنها ارسال مي‌كنند و حمايت‌هاي مالي غرب از اوكراين، نتيجه‌اي مشخص در ميدان نبرد دارد.» با اين وجود، خود دولت اوكراين نيز بر اين موضوع واقف است كه نمي‌توان انتظارات بزرگي و غيرقابل حصولي از اين عمليات داشت. ولوديمير زلنسكي دوشنبه شب در سخنراني تلويزيوني خود روي اين مساله تاكيد كرد كه هيچ كدام از مقام‌هاي ارشد كشور وعده به خصوصي درباره اين عمليات نداده‌اند. زلنسكي گفت: «شما از هيچ كدام از مقام‌هاي ارشد دولت نخواهيد شنيد كه در اين عمليات يا هر عمليات ديگر ما حتما به دستاورد مشخصي مي‌رسيم، چراكه اين جنگ است و در جنگ هيچ چيز قابل پيش‌بيني و قطعي وجود ندارد.» زلنسكي در نطق ويديويي شبانه خود به تندي به نيروهاي روسيه هشدار داد: «سربازان روس اگر مي‌خواهند زنده بمانند، بايد الان فرار كنند. به كشورتان برگرديد.»
برخي ديگر از كارشناسان مي‌گويند اقدامات روسيه در راستاي فراهم كردن مقدمات برگزاري همه‌پرسي جدايي خرسون از اوكراين اصلي‌ترين دليلي است كه مقام‌هاي ارشد اوكرايني را قانع كرده در اين موقعيت زماني و بدون وجود برتري قابل توجه از منظر نيروي انساني يا تجهيزات اين ضدحمله را ترتيب دهند.
روسيه هم‌اكنون نيز يك فرماندار دست نشانده در خرسون منصوب كرده و مردم خرسون با محدوديت‌هايي در استفاده از اينترنت مواجه هستند. روسيه همچنين استفاده از روبل را به عنوان واحد اصلي پول در اين شهر الزامي كرده و شهروندان ملزم به دريافت پاسپورت روسي هستند.
سرويس‌هاي اطلاعاتي ايالات متحده هشدار مي‌دهند كه روسيه قرار است طي روزها يا هفته‌هاي آينده برگزاري همه‌پرسي الحاق به روسيه را در خرسون اعلام كند.
اوكرايني‌ها اميدوارند ضدحمله گسترده براي بازپس‌گيري خرسون در اين مساله خلل ايجاد كند.
نشست وزراي اتحاديه اروپايي
همزمان با تحولات اوكراين، وزراي خارجه اتحاديه اروپا براي بررسي اوضاع جنگ در اوكراين و ديگر مسائل نشستي دو روزه در شهر پراگِ جمهوري چك برگزار كردند. به گزارش رويترز، وزراي خارجه اتحاديه اروپا، روز سه‌شنبه براي بررسي اوضاع اوكراين، پيامدهاي جهاني آن و گسترش روابط با آفريقا، نشستي غيررسمي و دو روزه در شهر پراگ، پايتخت جمهوري چك، برگزار كردند. برخي از مقامات اروپايي پيشنهاد داده‌اند وزراي خارجه اتحاديه اروپا بايد درخواست چند كشور براي ممنوعيت صدور رواديد براي شهروندان روسيه و ورود آنها به كشورهاي اروپايي را بررسي كنند. روابط بين اتحاديه اروپا و آفريقا از ديگر موضوعات مهم نشست وزراي خارجه اتحاديه اروپا بود. در اين نشست، وزرا، ديدگاه‌هاي خود را درباره آينده ماموريت آموزش نظامي اروپا در كشور مالي و همچنين شرايط كمك‌هاي فوري و بلندمدت به كشورهاي آفريقايي و تقويت روابط با اين قاره بيان كردند. پس از اين نشست دو روزه، وزراي خارجه اتحاديه اروپا بلافاصله از ۳۱ آگوست تا ۲ سپتامبر (۹ تا ۱۱ شهريور)، بيست‌وششمين نشست «فورم ۲۰۰۰» برگزار خواهند كرد. اين نشست سه روزه نيز به بررسي نحوه كمك بيشتر به اوكراين اختصاص دارد. با آغاز عمليات نظامي روسيه در اوكراين، امريكا و كشورهاي اروپايي به منظور توقف پيشروي ارتش روسيه و حمايت از اوكراين، ضمن ارسال تسليحات نظامي به ارتش اوكراين، تحريم‌هاي اقتصادي شديدي عليه مسكو اعمال كردند و همچنان نيز ادامه دارد.
مساله ممنوعيت ويزا
پيش از نشست وزراي خارجه اتحاديه اروپا، آلمان و فرانسه با طرح «محدود و ممنوع كردن صدور ويزا براي شهروندان روسيه» مخالفت كردند. اين دو كشور متنفذ اروپايي در بيانيه‌اي مشترك اعلام كردند كه محدوديت بي‌قيد و شرط صدور ويزا به شهروندان روس «نتيجه معكوسي» خواهد داشت. اين دو كشور تاكيد كردند كه «اروپا بايد به راه‌هاي هوشمندانه‌تري براي استفاده از اهرم مهم صدور ويزا بينديشد.» در اين بيانيه مي‌خوانيم كه دو كشور «به وجود خطرات بالقوه امنيتي حضور شهروندان روسيه در اروپا» اذعان دارند اما بر اين باورند كه بايد اجازه ارتباط «خصوصا نسل جوان روسيه با اروپا را داد تا آنها نسبت به اتحاديه اروپا بيگانه نباشند.» در ادامه اين بيانيه نيز آمده است: «سياست‌هاي ويزاي ما بايد منعكس‌كننده رويكردي باشد كه در آن شهرونداني كه مرتبط با دولت روسيه نيستند بتوانند به اروپا سفر كنند.» دولت روسيه به طرح محدود كردن صدور ويزا واكنش نشان داد و اعلام كرد اين «تحريم هم يكي ديگر از نمونه‌هايي است كه نشان مي‌دهد پراكندن سياست‌هاي ضدروسيه در غرب در جريان است.» ديميتري پسكوف، سخنگوي كرملين در نشست خبري با خبرنگاران گفت: «متاسفانه گام به گام، هم بروكسل و هم پايتخت‌هاي اروپايي به طور مطلق فقدان برآمدن دليل و برهان را نشان مي‌دهند.» وي تاكيد كرد كه تصميم كشورهاي اروپايي «بي پاسخ» نمي‌ماند و گفت روسيه كاري مي‌كند تا به بهترين وجه منافع ملي شهروندانش را تامين كند. در حالي كه دو كشور آلمان و فرانسه بر اين باورند كه بايد همچنان صدور ويزاي شهروندان روسيه انجام گيرد بعيد به نظر مي‌رسد كه طرح اروپايي محدوديت صدور ويزا در روزهاي آينده بتواند ۲۷ كشور عضو را به اجماع برساند. با اين حال به جز اين دو كشور، اغلب كشورهاي شرق و شمالي عضو اتحاديه اروپا به شدت با ممنوعيت صدور ويزاي شهروندان روس موافقند. يپه كوفود، وزير امور خارجه دانمارك سه‌شنبه گفت: «براي من بسيار غيرقابل قبول است كه همچنان مردان روس را در سواحل اروپايي در جنوب اروپا مي‌بينم، درحالي كه مردان اوكرايني بين ۱۸ تا ۶۰ سال حتي نمي‌توانند كشور خود را ترك كنند اما بايد براي آزادي خود بجنگند.»