وعده‌ها بی‌نهایت تحقق صفر

حمیدرضا خالدی 

مردادماه سال گذشته، وقتي عليرضا زاكاني براي ارايه برنامه‌هايش به عنوان يكي از كانديداهاي شهرداري تهران راهي صحن شورا شد، كتابچه‌اي 63 صفحه‌ای از وعده‌هايي را در دست داشت كه شامل ليست بلند‌بالايي از آرزوهاي دور و نزديك پايتخت‌نشين‌ها بود. در اين بين شايد سه محور اصلي اين ليست يعني ترافيك، آلودگي هواي تهران و گسترش و توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومي را بتوان جزو اصلي‌ترين خواست‌هاي مردم تهران و از مهم‌ترين وعده‌هاي 24 گانه شهردار تهران عنوان كرد؛ سه قطب چالش‌برانگیزی كه شهردار جديد تهران مدعي بود به زودي شر آنها را از سر تهراني‌ها كم مي‌كند. البته سابقه زاکانی در وعده دادن، به پیش از دوره شهرداری و زمانی که کاندیدای ریاست جمهوری شده بود برمي‌گردد. از وعده‌هایی عجیب همچون «معرفی بیش از ۱۰۰ نفر برای کمک به ستون فقرات دولت» گرفته تا وعده‌های بزرگ و شیرینی همچون «هر خانوار ایرانی باید یک مسکن داشته باشد» تا طرح شعارهايي کلی که نه‌تنها در مدت کوتاه شدنی نیست، بلکه هیچ شاخصی هم برای اندازه‌گیری آن وجود ندارد؛ مانند «تحقق عدالت، خلق ثروت و توزیع مناسب آن در جامعه» و «رفع وابستگی اقتصادی کشور». او در دوران تبلیغات انتخاباتی گفته بود که می‌دانیم اگر کجا دست بگذاریم بخش عمده مشکلات صنعت و کشاورزی حل خواهد شد.

در مثلث سه‌گانه زاكاني اما شايد اصلي‌ترين شاخصه را بتوان توسعه و نوسازي حمل‌ونقل عمومي دانست چرا كه اگر تعداد اتوبوس، مترو و تاكسي به حد اشباع در سطح شهر برسد، مردم كمتر تمايل خواهند داشت با اتومبيل شخصي در سطح شهر تردد كنند. نتيجه اين اقدام نيز از پيش تعيين شده است؛ كاهش ترافيك و آلودگي هواي تهران. 
شايد براي همين بود كه زاكاني آن روز در صحن شورا و در مقام دفاع از کاندیداتوری اش، بيش از همه وعده‌هايش در مورد مترو، اتوبوس و سيستم تاكسيراني صحبت كرد. وعده‌هاي شهردار تهران در آن زمان در حالي مطرح مي‌شد كه بسياري از كارشناسان شهری، برنامه شهردار جدید را حاوی یک خطا و تله بزرگ می‌دانستند، یک خطا در حوزه ترافیکی به جهت تاکید بر به وجود آوردن نهضت ساخت پارکینگ شهری که خود بهانه‌ای برای استفاده راحت و آسان از خودروهای شخصی و ایجاد بار ترافیکی بیشتر است و تله دیگر امیدواری زیاد به اخذ سهم تهران از دولت با استفاده از تبصره 12 است. (همان تبصره‌ای که دولت را مکلف به پرداخت بخشی از هزینه‌های خرید اتوبوس‌های جدید برای شهرها می‌کند).
 آنها مدعي بودند كه مطالعه دقیق این تبصره قانونی نشان می‌دهد برای پرداخت کمک دولت به شهرداری بهتر است از کلمه «می‌تواند» استفاده شود تا از این بابت تکلیف قطعی به دولت وارد نشود. 
سنجيدن تحقق وعده‌هاي شهردار تهران در خصوص توسعه حمل‌ونقل عمومي شايد از صحت‌سنجي تمامي وعده‌هاي ديگر وي ساده‌تر باشد چرا كه كافي است نگاهي داشته باشيم به آمار و ارقام اتوبوس‌ها يا واگن‌ها و تاكسي‌هايي كه در طول يكسال گذشته به ناوگان حمل و نقل عمومي اضافه شده‌اند. 
یکی از اولین اظهارنظرها در این زمینه به درست یکسال قبل یعنی دی‌ماه سال گذشته برمی‌گردد، زمانی که به نوشته سایت شورای شهر، شهردار تهران هنگام تحویل بودجه سال 1401 مدعی شد: در سال آینده برنامه‌ریزی شده است که تعدادی از اتوبوس‌ها و واگن‌های مترو اورهال شوند. ضمن آنکه سال آینده میزان تعداد اتوبوس‌ها را از 2205 دستگاه به 4500 دستگاه خواهیم رساند. امروز سهم حمل‌ونقل شخصی در تهران‌ ۷۵ درصد است و حمل‌ونقل عمومی به سمت اقل خود سیر می‌کند و به دلیل مشکلاتی که دارد به تدریج در حال خارج شدن از گردونه خدمت به مردم است.
او بیان داشت: در حوزه تاکسیرانی از طریق مشارکت با بخش خصوصی نوسازی ۷۸ هزار تاکسی - که بالغ بر ۵۰ درصد آن فرسوده است-  و ۶ هزار ون - که ۹۸ درصد آن فرسوده است - را دنبال می‌کنیم.
با این حال گذر زمان نشان داد که نه تنها این وعده‌ها محقق نشده است بلکه در سال 1401 نیز شهردار تهران دوباره در برنامه‌های مختلف همان وعده‌ها را با همان آمار و ارقام به عنوان برنامه‌های سال جاری خود در حوزه حمل‌ونقل عمومی عنوان کرده است!
فقط 300 دستگاه!
با اين وجود از آن‌همه وعده شهردار، تاكنون و در طول سال جاري تنها 300 دستگاه اتوبوس به ناوگان حمل‌ونقل عمومي پايتخت اضافه شده تا نشان دهد زاکانی در همان نخستين گام از تحقق وعده‌هايش ناكام مانده است. در این میان حتی به نظر می‌رسد پروژه خرید اتوبوس‌های دست دوم نیز به بن‌بست خورده باشد. طرحی که شهرداری مدعی بود به خاطر کمبود نقدینگی برای خرید اتوبوس‌های نو، مجبور به اجرای آن است. با این وجود هاشمی تشکری، ريیس کمیسیون حمل‌و‌نقل و عمران شوراها  با نقد این طرح به «اعتماد» می‌گوید: اصلا خرید اتوبوس‌های دست دوم به صلاح نیست، چون بعد از کلی هزینه سرسام‌آور معمولا مدت کوتاهی بعد از کار کردن دوباره خراب می‌شوند و باز هزینه‌های مضاعفی روی دست شهرداری و شهر می‌گذارند. 
همچنین بهرام نکاحی مدیرعامل وقت شرکت واحد اتوبوسرانی تهران نیز حدود یکماه قبل درباره وضعیت ۵۰ دستگاه اتوبوس کارکرده‌ آلمانی از ۲۰۰ دستگاه مطرح شده به سایت شهر گفت: شرکتی که قرار بود تعدادی اتوبوس کارکرده خارجی وارد کشور کند، چندماه پیش اعلام کرد که تعدادی از اتوبوس‌های کارکرده به بندرعباس رسیده اما هنوز ترخیص نشده‌اند.
به نظر می‌رسد شیوه مدیریت «وعده بده و ریاست کن» شهردار تهران در مورد ایجاد انقلاب در عرصه حمل‌ونقل عمومی به مدیران وی نیز سرایت کرده باشد کما اینکه چندی پیش مجتبی شفیعی معاون حمل‌ونقل شهرداری تهران در نشستی خبری با ارایه گزارشی از برنامه‌های این معاونت در خصوص توسعه مترو در پایتخت گفته بود: تکمیل ۳۳ کیلومتر از خطوط ۶ و ۷ مترو و ساخت حداقل ۹ ایستگاه جزو برنامه‌های امسال است. دولت نیز مجوزهای تهاتر نفت برای پیش‌پرداخت ۱۵ درصدی قرارداد ۶۳۰ دستگاه واگن را صادر کرده است.
به گزارش مهر، وی همچنین با تاکید بر اینکه مجموع ورود این واگن‌ها می‌تواند وضعیت ناوگان مترو را بهبود ببخشد، عنوان کرد: ظرفیت از جابجایی 2 میلیون به ۴ تا ۵ میلیون مسافر در روز می‌رسد. اگر شبکه مترو به تناسب افزایش یابد، این جابه‌جایی در روز به ۱۰ میلیون مسافر خواهد رسید.
خشم شهردار از نقد شدن! 
اما اين وعده‌ها در مورد توسعه و نوسازي ناوگان حمل‌ونقل عمومي همواره در شوراي شهر يك منتقد جدي داشته و دارد. سید جعفر هاشمی تشکری که اتفاقا خودش سال‌ها سكاندار هدايت معاونت حمل‌ونقل عمومي شهرداري تهران بوده است تا جايي پيش رفت و زاكاني را به حدي عصباني كرد كه باعث شد شهردار تهران در يكي از جلسات شورا رسما به وي حمله كلامي کند.     
به گزارش فارس، علیرضا زاکانی شهردار تهران در زمان ارايه گزارشي در خصوص وضعيت ناوگان حمل‌ونقل عمومي با بیان اینکه سال ۱۴۰۰ تعداد دو هزار و ۱۶۵ دستگاه اتوبوس به ما تحویل داده شد، گفت: امسال به دنبال این هستیم که تعداد اتوبوس‌ها به پنج هزار و ۵۰۰ دستگاه برسد، از هزار و ۴۰۰ دستگاه وعده داده شده، ۵۵۰ دستگاه در مهرماه و ۵۵۰ دستگاه دی‌ماه و مابقی آن اسفندماه وارد مدار می‌شود این در حالی است که برای ۵۵۰ اتوبوسی که مهرماه وارد می‌شود هزینه را نقدا پرداخت کرده‌ایم. اما فعالیت در حوزه تاکسی و اتوبوس کار کوتاه مدت است و برنامه بلندمدت ما در حوزه مترو است.
اين سخنان اما همان‌طوركه پيش‌بيني مي‌شد با انتقاد شديد تشکری هاشمی همراه شد. انتقادهايي كه از وضعيت آشفته اتوبوس‌ها و مترو گلایه داشت و عملكرد شهردار را در اين حوزه زير سوال مي‌برد.
تشكري در نقد وضعیت شرکت اتوبوسرانی گفت: در ابتدای دوره جدید مدیریت شهری عنوان شد که بین ۲۰۰۰ الی ۲۵۰۰ دستگاه اتوبوس فعال در شهر فعالیت دارند اما هم اکنون این آمار به ۱۹۰۰ دستگاه رسیده است که جای نگرانی بسياري دارد، درحالی‌که قرار بود نوسازی و بازسازی اتوبوس‌ها تسریع شود كه متاسفانه هنوز محقق نشده است.
اين انتقادها كه صراحتا عملكرد شهردار تهران را زير سوال مي‌برد باعث شد تا بالاخره كاسه صبر شهردار پايتخت سرريز شود و از همان تريبون صحن شورا با لحني تند که معمول صحن علنی شورای شهر نیست، بگويد: عادت ندارم دايما بگویم چه کاری کرده‌ام. این درحالی است که شهرداری در این مدت یکسال بارها عملکرد شهرداری را که گاهی چندان با واقعیت منطبق نبود و باعث گلایه برخی از اعضای شورای شهر تهران هم شد بر بیلبوردهای شهر به نمایش گذاشته است. اما همين قدر بگويم كه باری را به دوش می‌کشم که از گذشته به من رسیده است.
اما این پاسخ‌های تند شهردار تهران باعث نشد تا تشکری هاشمی از مواضع خود کوتاه بیاید. وی در مورد عملکرد شهرداری تهران برای تحقق وعده‌های انتخاباتی‌اش در خصوص تامین اتوبوس و واگن‌های جدید مترو به «اعتماد» می‌گوید: در کل مدت دوره جدید مدیریت شهری، شهرداری 100 اتوبوس از ایران‌خودرو تحویل گرفته و 200 اتوبوس در چارچوب توافق با وزارت کشور دریافت کرده است. البته نمی‌دانم این اتوبوس‌ها الان در سطح شهر فعال هستند یا خیر. ولی آنچه ما در سطح شهر می‌بینیم حکایت از آن دارد که در ظاهر این اتوبوس‌ها هنوز به کار گرفته نشده‌اند. حالا این اتوبوس‌ها چه شده‌اند، سوالی است که مدیران شهرداری باید جواب دهند. 
وی همچنین اضافه می‌کند: براساس ادعای خود شهردار قرار بوده تا پایان امسال تعداد اتوبوس‌های پایتخت به 5500 عدد برسد. این در حالی است که هم اکنون به روایتی هزار تا 1200 اتوبوس و به روایتی 1600 تا 1700 اتوبوس به صورت روزانه در تهران مسافر جابه‌جا می‌کنند. حتی اگر 300 دستگاه تحویل گرفته شده جدید را هم به آن اضافه کنیم، در بهترین حالت تهران هم اینک حدود 2 هزار اتوبوس فعال دارد. یعنی شهرداری باید تا پایان سال بیش از 3 هزار و 500 اتوبوس به این ناوگان اضافه کند که اگر بشود، کار بزرگی است.
این عضو شورا در پاسخ به این سوال که آیا تصور می‌کنید این وعده بزرگ شهردار تهران محقق خواهد شد یا خیر، لبخند معناداری می‌زند و می‌گوید: ان‌شاءالله که بشود.
سرنوشت واگن‌های وارداتی
سال گذشته شهردار تهران در جمع خبرنگاران اعلام کرد که  قرارداد خرید 630 واگن از چین بسته و مقدمات بازگشایی LC آن نیز فراهم شده و در آینده نزدیک وارد می‌شود. زاکانی همچنین مدعی شد که  قرارداد ۱۰۵ واگن با مجموعه تولیدکنندگان داخلی نیز بسته شده است. با این حال هنوز هیچ واگنی به خطوط متروي تهران اضافه نشده است. این در حالی است که پیروز حناچی ، شهردار سابق تهران در گفت و گو با خبرنگار اعتماد با ذکر اینکه قرارداد خرید 630 واگن از چین در زمان مدیریت وی بسته شده است، گفت: ما می‌خواستیم این قرار داد را در قالب تهاتر نفتی دولت با چین انجام دهیم اما عمر مدیریت ما قد نداد و همان طور رها شد. اما بعید است که با توجه به شدت گرفتن تحریم‌ها، این امر یعنی ورود 630 واگن، عملیاتی شود.
او با ذکر اینکه در همان سال‌ها موفق شدیم در داخل کشور قطاری با 85 درصد وابستگی داخلی و دانش بومی و طراحی داخلی با همکاری جهاد دانشگاهی بسازیم، گفت: در همین راستا تفاهم‌نامه‌ای برای ساخت 110 واگن با شرکت واگن‌سازی تهران منعقد شد که همان قراردادی است که زاکانی از آن یاد می‌کند.
حناچی همچنین در پاسخ به این سوال که تحریم‌ها چه تاثیری روی حمل‌ونقل عمومی داشته است و اینکه آیا با وجود تحریم‌ها می‌توان مدعی حل گره کور توسعه حمل‌ونقل عمومی بود گفت: تحریم‌ها قطعا برای تامین قطعات، تامین اتوبوس و واگن مترو و قیمت تمام شده آنها تاثیر داشته و دارد.         
هاشمی تشکری نیز در همین زمینه یعنی در مورد وعده‌های شهردار تهران در خصوص توسعه ناوگان واگن‌های مترو می‌گوید: تا الان فقط شاهد افتتاح یک پایانه در خط 4 مترو بوده‌ایم. از سویی ورود واگن‌های خریداری شده نیز از آنجایی که هنوز پیش پرداخت آنها واریز نشده، محقق نشده است. بنابراین نمی‌توان انتظار داشت که در مترو شاهد تحول زیادی در زمینه جابجایی مسافر باشیم.
حمایت یا دهن‌کجی دولت؟!
شهردار تهران در زمان كانديداتوري‌اش در انتخابات شهرداري تهران، در پستی در فضای مجازی اعلام كرده بود كه رييس‌جمهور به وي توصيه كرده كه تصدي صندلي شهرداري تهران را بپذيرد و او نيز هر اقدامي كه لازم باشد، براي حمايت و كمك به او در اداره شهر و بهبود وضعيت كنوني آن انجام خواهد داد. ادعايي كه گرچه هيچ‌گاه از سوي رييسي رد يا تاييد نشد اما برخي از منابع موثق، همان موقع اعلام كرده بودند رييسي چنين اظهاراتي را رد مي‌كند. ادعاي اين منابع موثق اما به نظر مي‌رسد به واقعيت نزديك‌تر باشد كما اينكه با وجود ادعاهاي زاكاني، وزارت كشور نه تنها به تعهداتش براي تحويل اتوبوس و ون‌هاي نو به شهرداري تهران عمل نكرده كه حتي سهميه تهران را نيز كمتر نيز كرده است. 
در همين زمينه ريیس شورای اسلامی شهر تهران چندي قبل با تاييد اين موضوع، با بیان اینکه وعده‌هایی که برای اتوبوس داده شده اما آنگونه که باید عملیاتی نشده است، گفت: این اتوبوس‌ها هنوز وارد چرخه نشده‌اند، در گذشته حدود ۵۰ درصد اتوبوس‌های تخصیصی از سوی وزارت کشور به شهر تهران اختصاص یافته بود اما امروز به ۱۰ درصد رسیده که این میزان قطره‌ای در برابر دریاست.
گسترش حلقه منتقدان شهردار
عملکرد بحث‌برانگیز زاکانی در عرصه توسعه حمل‌ونقل عمومی باعث شده تا علاوه بر تشکری بسیاری دیگر از اعضای شورای شهر همسو با وی نیز لب به انتقاد باز کنند.  ناصر امانی، عضو شورای شهر یکی دیگر از این منتقدان است که با نقد عملکرد زاکانی و وعده‌های عمل نشده شهردار می‌گوید: قرار بود با حضور زاکانی در قامت شهردار تهران هر ماه یک ایستگاه مترو به بهره‌برداری برسد اما عملا تا این لحظه هیچ اتفاقی نیفتاده است.
به گزارش موج، وی با اشاره به اظهارات مدیران شرکت بهره‌برداری متروي تهران مبنی بر مشکلات مالی متعدد و عدم بودجه مورد نیاز به جهت تامین ناوگان، قطعه و رفع مشکلات موجود گفت: باید در ابتدای سال و در حین برآورد بودجه، تدوین و تایید آن در حوزه حمل‌ونقل دقت بیشتری شود تا شاهد مشکلات پیش رو نباشیم.
امانی همچنین پیش از این نیز با انتقاد نسبت به وضعیت ناوگان اتوبوسرانی تهران گفته بود: این روزها اتوبوس‌های خراب ناوگان بر نگرانی شهروندان افزوده است و مسافران عملا نمی‌دانند اتوبوس موجود آنان را به مقصد می‌رساند یا خیر.
عضو کمیسیون برنامه و بودجه شورای شهر تهران با اشاره به اینکه دیگر تامین اتوبوس در گرو تحریم‌ها نبوده و شرکت‌های داخلی توان تولید اتوبوس‌های درون‌شهری را دارند خاطر نشان کرد: ناوگان اتوبوسرانی تهران باعث شرمندگی و خجالت ماست و باید نسبت به تامین اتوبوس‌های جدید تصمیم اساسی اتخاذ شود.
ضلع سوم
بعد از اتوبوس و مترو، تاکسیرانی نیز به عنوان ضلع سوم ناوگان حمل‌ونقل عمومی که به گفته معاون شهردار تهران بیش از نیمی از آنها فرسوده هستند، به یکی دیگر از کابوس‌های شهر تهران و البته شهرداری بدل شده است؛ ناوگانی با حدود 80 هزار خودرو که به گفته معاون حمل‌ونقل عمومی شهرداری قرار بوده سالانه حدود 10  هزار خودروي آن بازسازی شوند. با این حال چندی قبل رییس اتحادیه تاکسیران‌ها اعلام کرد روند نوسازی تاکسی‌های فرسوده در کل کشور متوقف شده است. تشکری در این مورد نیز به خبرنگار اعتماد می‌گوید: تا جایی که اطلاع دارم حدود 2 هزار تاکسی نوسازی شده است که البته با آمار 10 هزار تایی شهردار تهران اختلافی فاحش دارد! به بیانی عملکرد شهرداری در این حوزه نیز به شدت مورد نقد است!
بدین ترتیب آنچه از آمار و ارقام و گزارش‌های ارایه شده بر می‌آید حکایت از یک اصل غیرقابل انکار دارد؛ اینکه میزان تحقق وعده‌های فراوان زاکانی به عنوان شهردار تهران، تقریبا نزدیک به صفر است. ضمن آنکه فعال شدن 5500 دستگاه اتوبوس و روزانه 4 تا 5 میلیون سفر در روز با مترو چیزی نیست که تا پایان سال محقق شود.