اوكراين و تلاش براي افزايش فشار
بر روسيه در ميدان جنگ
چرا ضدحمله اوكراين در استان لوهانسك
و حملات اوكراين به عمق خاك روسيه اهميت دارد؟
محمدحسين لطف‌الهي
ضدحمله‌هاي ارتش اوكراين كار روس‌ها براي حفظ مناطق اشغال شده در جبهه شرقي را سخت كرده، حملات هوايي به عمق خاك روسيه ترديدهايي را در ذهن مقام‌هاي نظامي اين كشور پيرامون اثربخشي كارزار حمله به زيرساخت‌هاي اوكراين به وجود آورده و با اين حال، مقام‌هاي ارشد مسكو از «فروپاشي اتحاديه اروپا» و تجزيه ايالات متحده سخن مي‌گويند.
نيروهاي نظامي اوكراين در حال نزديك‌تر شدن به شهر كرمينا واقع در استان لوهانسك هستند كه به شدت از سوي نيروهاي روسيه محافظت مي‌شود. بخش اعظمي از استان لوهانسك در حال حاضر تحت اشغال نيروهاي روس قرار دارد و انجام اين حمله نسبتا بزرگ در فصل زمستان براي روس‌ها غافلگيركننده بوده است.
ولودمير زلنسكي، رييس‌جمهور اوكراين شامگاه دوشنبه درباره وضعيت در جبهه شرقي و عمليات نيروهاي اين كشور براي بازپس‌گيري شهر كرمينا گفت: «وضعيت در آنجا دشوار و حاد است.» او افزود: «اشغالگران تمام نيروها و امكانات خود را به كار گرفته‌اند تا مانع از پيشروي نيروهاي ما يا دست‌كم كاستن از ميزان پيشروي نيروهاي ما شوند.» تلاش‌هاي اوكراين براي بازپس‌گيري شهر كرمينا از فصل پاييز شروع شده بود؛ زماني كه اين كشور موفق شد شهر استراتژيك ليمان در استان دونتسك را پس بگيرد و نيروهاي روسيه در استان خاركيف را تا مرزهاي خودشان عقب براند. از آن زمان، طرفين بارها حملاتي را ترتيب داده و بر سر در اختيار گرفتن كنترل بزرگراه‌ها و شهرك‌هاي كوچك در اطراف شهر كرمينا با طرف مقابل درگير شده‌اند. شهر كرمينا نزديك 9 ماه قبل و در اوايل حمله سراسري روسيه به اوكراين از سوي نظاميان روس اشغال شده بودند. درگيري‌ها بر سر شهر اسواتوو در شمال غرب كرمينا نيز همچنان ادامه دارد.
چرا اين ضدحمله‌هاي اوكراين مهم هستند؟
به گزارش «اعتماد»، اوكراين در صورتي كه موفق به بازپس‌گيري دو شهر كرمينا و اسواتوو شود و در ادامه بتواند شهر استاروبيلسك را تحت كنترل خود در بياورد، روي سه جاده اصلي استان لوهانسك كه مسير دستيابي به دو شهر مهم و بزرگ ليزيچانسك و سويردونتسك هستند، مسلط خواهد شد. اين دو شهر مهم، در تابستان به تصرف روس‌ها در آمده بودند.
مقام‌هاي محلي اوكرايني در كانال‌هاي خبري‌شان در تلگرام اعلام كرده‌اند كه هدف مجموعه ضدحمله‌هاي نظاميان اوكراين بازپس‌گيري شهرهاي بزرگ‌تر است. زلنسكي چندي پيش در يك سخنراني تلويزيوني اعلام كرد كه نيروهاي اوكراين هدف خود را بازپس‌گيري تمام مناطق اشغال شده از سوي روسيه از سال 2014 به اين سو از جمله شهرهاي بزرگ در دو استان دونتسك و لوهانسك و همچنين شبه جزيره كريمه قرار داده‌اند.
سرگي هايداي، فرماندار نظامي منطقه كه اولين‌بار خبر عمليات اوكراين براي بازپس‌گيري كرمينا را در تلويزيون ملي اين كشور بيان كرد، مي‌گويد: «تا روز دوشنبه در پي فشارهاي نظامي اوكراين، بخشي از ستاد فرماندهي روسيه از شهر كرمينا خارج شده و به شهر كوچك روبيژنه در جنوب شرقي كرمينا مستقر شده‌اند.» به گفته او، «روس‌ها مي‌دانند با از دست دادن كرمينا، خطوط دفاعي آنها در شرق فرو خواهد پاشيد.» گزارش مستقلي از وضعيت ميدان جنگ در اطراف كرمينا منتشر نشده، اما روايت مقام‌هاي روس نيز نشان مي‌دهد جنگ با شدت در اين مناطق در جريان است. ويتالي كيسليوف، يكي از مقام‌هاي ارشد جمهوري خودخوانده لوهانسك روز دوشنبه در تلويزيون دولتي روسيه گفت: «وضعيت در اطراف دو شهر كرمينا و اسواتوو به شدت ملتهب است.»
روزنامه نيويورك‌تايمز نوشته است در هفتههاي اخير نظاميان روسيه موانع دفاعي زيادي در اطراف شهر كرمينا ايجاد كرده‌اند تا نيروهاي اوكرايني كار سختي براي بازپس‌گيري اين شهر داشته باشند. به نوشته اين روزنامه، روس‌ها همچنين تعدادي از پل‌هاي استراتژيك در شمال لوهانسك را كه از روي رودخانه سِورسكي دونتس مي‌گذرد، منفجر كرده‌اند تا حركت نيروهاي اوكرايني به سوي اين شهر را به تاخير بيندازند.
كارشناسان موسسه مطالعات جنگ در واشنگتن كه به‌طور روزانه تحولات مربوط به جنگ اوكراين را گزارش مي‌كنند، نوشته‌اند روسيه پس از، از دست دادن شهر استراتژيك خرسون در جنوب، تمركز خود را روي شمال لوهانسك قرار داده و قصد دارد با ارسال نيرو و تجهيزات بيشتر به اين منطقه شرايط را براي تثبيت متصرفات و حتي پيشروي بيشتر به سوي استان خاركيف فراهم كند. بر اساس گزارش روز 26 دسامبر اين موسسه، «روسيه دفاع از دو شهر كرامينا و اسواتوو را اولويت خود مي‌داند. افزايش نيروها و تجهيزات روس‌ها در شمال لوهانسك هم در ابتدا براي دفاع از اين دو شهر و بعد آماده شدن براي عمليات‌هاي آفندي است. با اين حال، با توجه به فضاي زمستاني اين مناطق اوكراين، گل‌آلود بودن زمين‌ها و توانايي تهاجمي محدود دستيابي روس‌ها به موفقيت‌هاي قابل توجه در كوتاه‌مدت بعيد به نظر مي‌رسد.»
حملات اوكراين به عمق خاك روسيه
عمليات‌هاي نظامي اوكراين به ضدحمله‌هايي براي بازپس‌گيري مناطق اشغال‌شده محدود نمي‌شود. بر اساس بيانيه‌اي كه وزارت دفاع روسيه منتشر كرده حمله پهپادي اوكراين به پايگاه هوايي انگلس در روز دوشنبه باعث كشته شدن دست‌كم سه نظامي روس شد و پس از اين حمله پدافند هوايي روسيه توانست پهپاد اوكرايني را كه در حال بازگشت به خاك اوكراين بود، هدف قرار داده و ساقط كند.
به گزارش «اعتماد»، پايگاه هوايي «انگلس» در فاصله 300 مايلي از مرز اوكراين و در نزديكي رود ولگا در جنوب روسيه قرار دارد. اين پايگاه براي روس‌ها از اهميت بالايي برخوردار است و نيروي هوايي روسيه تعدادي از بمب‌افكن‌هاي استراتژيك و دوربرد خود شامل توپولوف 95 و توپولوف 160 را كه قابليت حمل و پرتاب سلاح هسته‌اي دارند در اين پايگاه نگهداري مي‌كند.
اين حملات كه به دليل حساسيت و تبعات احتمالي، مقام‌هاي اوكرايني رسما مسووليت آن را نمي‌پذيرند تاثيرات بسياري روي تصميم‌گيري‌ها و توان عملياتي روسيه در ادامه جنگ دارد. هرچند حملات اوكراين قدرت تخريبي بالايي عليه تجهيزات روس‌ها نداشته اما باعث شده آنها يك تصميم مهم و حياتي بگيرند؛ روسيه در پاسخ به اين حملات تعداد زيادي از هواپيماها و موشك‌هاي خود را به نقاطي دورتر از مرز اوكراين انتقال داده و اين موضوع توان روسيه در ترتيب دادن حملات هوايي و موشكي عليه زيرساخت‌هاي انرژي در اوكراين كاهش داده است. كشورهاي غربي از ابتداي جنگ، حمله احتمالي اوكراين به عمق خاك روسيه را عامل تشديد درگيري‌ها و پيچيده‌تر شدن شرايط ارزيابي مي‌كردند و به همين دليل از همان ابتدا به‌رغم حمايت‌هاي نظامي گسترده از اوكراين از تحويل دادن تجهيزاتي به اوكراين كه بتواند عمق خاك روسيه را هدف قرار دهد، خودداري مي‌كردند. به نوشته روزنامه نيويورك‌تايمز، دولت جو بايدن از اوكراين تعهد گرفته بود كه تحت هيچ شرايطي «با استفاده از تجهيزات امريكايي» داخل مرزهاي روسيه را هدف قرار ندهد، چراكه ممكن است اين اقدام پاي امريكا را به جنگ باز كند، اما امريكايي‌ها گفته‌اند هيچ مشكلي با حملات اوكراين به عمق خاك روسيه با استفاده از تجهيزات و تسليحات خود اوكرايني‌ها ندارند. هنوز مشخص نيست حمله اخير اوكراين در روز دوشنبه با چه تسليحاتي انجام شده اما حدود يك ماه قبل در حمله‌اي عليه همين پايگاه انگلس، اوكرايني‌ها از پهپادي بازمانده از دوران شوروي سابق استفاده كرده بودند.
چاك پفارر، تحليلگر نظامي امريكايي در اين باره نوشته بود: «به نظر مي‌رسد اوكرايني‌ها در حملات 5 دسامبر عليه پايگاه‌هاي نظامي دياگيلوو و انگلس از پهپادهاي شناسايي توپولوف 141 اس كه در دوران شوروي سابق ساخته شده بودند و توسط نيروهاي نظامي اوكراين ارتقا يافته‌اند، استفاده كرده‌اند. اين پهپادها سيستم ناوبري بر پايه جي‌پي‌اس دارند و با توانايي ارتقا يافته حمل سلاح مي‌توانند حدود 600 مايل (960 كيلومتر) را طي كنند تا به هدف برسند.»
گاه‌نماي حملات اوكراين
به اهداف مهم روسي
ماه آوريل: از زمان آغاز حمله روسيه به اوكراين در 24 فوريه، تا روز اول آوريل اوكراين حمله‌اي به درون خاك روسيه نداشت، اما در اين روز بر اساس تاييد مقام‌هاي محلي، يك مخزن سوخت در شهر بلوگراد (20 مايلي مرز اوكراين) هدف قرار گرفت تا اولين حمله اوكراين به درون خاك روسيه رقم خورده باشد. حملات مشابهي به محل ذخيره‌سازي نفت روسيه در شهر بريانسك (كمتر از 100 مايلي مرز اوكراين) در اواخر ماه آوريل گزارش شد.
ماه آوريل: در نيمه آوريل، ارتش اوكراين با استفاده از دو فروند موشك نپتون رزمناو مهم و پرآوازه روسيه به نام مسكوا را هدف قرار دادند. اين رزمناو كه پرچمدار ناوگان روسيه در درياي سياه بود، 65 مايل دريايي با بندر اودسا فاصله داشت. در پي اين حمله، كشتي دچار آتش‌سوزي شد و پس از مدتي غرق شده و به قعر دريا رفت. تعداد زيادي از ملوانان روسي هم غرق شدند.
ماه آگوست: در نهم آگوست، نيروهاي اوكرايني پايگاه هوايي ساكي در شبه جزيره كريمه را هدف قرار دادند. تصاوير ماهواره‌اي نشان مي‌داد در پي اين حمله دست‌كم 8 جنگنده روسي نابود شدند. ماه آگوست: روز بيستم آگوست، بمب‌گذاري در يك خودرو در نزديكي مسكو باعث شد داريا دوگينا، دختر الكساندر دوگين متفكر اهل روسيه و يكي از چهره‌هاي شاخص نزديك به ولاديمير پوتين رييس‌جمهور روسيه كشته شود. ماه اكتبر: هشتم اكتبر، اوكرايني‌ها موفق شدند پل كريمه را كه روسيه را به صورت زميني به شبه جزيره كريمه متصل مي‌كرد، منفجر كنند. اين پل، مسير اصلي تامين تداركات نيروهاي روسيه در جنوب اوكراين بود و انفجار آن ضربه بزرگي به اعتبار روسيه وارد كرد. ماه اكتبر: در ميانه ماه اكتبر، اوكراين حمله‌اي پهپادي عليه ناوگان روسيه در درياي سياه ترتيب داد و در پي اين حمله يك ناو روسي به شدت آسيب ديد. ماه دسامبر: در ماه دسامبر حملات اوكراين به خاك روسيه وارد فاز جديدي شد. اوكراين در اوايل اين ماه، دو پايگاه هوايي از جمله يك پايگاه هوايي مهم در عمق 300 مايلي خاك روسيه را هدف قرار داد. پايگاه هوايي «انگلس» در نزديكي رود ولگا و پايگاه نظامي «دياگيلوو» در نزديكي شهر ريازان هدف اين حمله بودند. يك پهپاد اوكرايني نيز يك انبار سوخت در نزديكي شهر كورسك را هدف قرار داد. روز دوشنبه 26 دسامبر نيز اوكراين بار ديگر به پايگاه انگلس حمله كرد.
مذاكره و صلح؟ شايد وقتي ديگر
وزير خارجه اوكراين از قصد كشورش براي برگزاري اجلاس صلح در اواخر ماه ميلادي فوريه، ترجيحا با حمايت و ميانجيگري دبيركل سازمان ملل متحد خبر داد. دميترو كولبا روز دوشنبه، پنجم دي، در گفت‌وگو با خبرگزاري آسوشيتدپرس افزود: روسيه تنها به اين شرط به اين اجلاس دعوت خواهد شد كه ابتدا حضور در دادگاه جنايات جنگي را بپذيرد. او تاكيد كرد كه اوكراين هر كاري خواهد كرد تا در سال ۲۰۲۳ جنگ را با پيروزي بر روسيه به پايان ببرد، اما گفت كه ديپلماسي همواره مهم‌ترين نقش را در اين امر خواهد داشت.
از شرط مطرح شده از سوي وزير خارجه اوكراين چنين به نظر مي‌رسد كه اين كشور دست‌كم در كوتاه‌مدت به پيدا كردن راه‌حل ديپلماتيك نمي‌انديشد و قصد دارد دستاوردهاي بيشتري در ميدان جنگ به دست بياورد.
وزير خارجه روسيه در واكنش به اين اظهارات همتاي اوكرايني خود به خبرگزاري ريانووستي گفت كه اوكراين بايد پيشنهادهاي مسكو در مورد «اراضي جديد» را بپذيرد، در غير اين صورت، ارتش روسيه اقدام خواهد كرد. به گفته سرگئي لاوروف، اوكراين به خوبي از پيشنهادات روسيه براي «عاري كردن اراضي از تسليحات و نازي‌زدايي و از بين بردن تهديدات عليه امنيت روسيه، از جمله در «اراضي جديد» آگاهي دارد». اشاره وزير خارجه روسيه به بخش‌هاي وسيعي از مناطق دونتسك، خرسون و زاپوريژيا در خاك اوكراين است كه در ۱۱ ماه جنگ به تسلط نظاميان روسيه درآمده است. افزون بر آن، روسيه خواهان آن است كه كي‌يف حاكميت روسيه بر شبه‌جزيره كريمه را كه از هشت سال پيش به اشغال روسيه درآمد، به رسميت بشناسد. سرگئي لاوروف روز دوشنبه گفت كه فارغ از هر زمان كه جنگ طول بكشد، توپ اكنون در زمين امريكا و اوكراين است. ولاديمير پوتين، رييس‌جمهوري روسيه، روز شنبه اين هفته در ديدار از مجتمع صنايع نظامي در شهر تولا از آمادگي روسيه براي «مذاكره با هر عامل» سخن گفت و افزود: «هر چه زودتر، بهتر». اما به گفته وزير خارجه اوكراين، روسيه تنها در كلام از آمادگي براي گفت‌وگو حرف مي‌زند، در حالي كه «هر كاري كه در ميدان جنگ انجام مي‌دهد، خلاف آن را ثابت مي‌كند».