همه چيز درباره يك پيش‌بيني هراس‌انگيز
سناريوي خطرناك جنگ دو ابرقدرت
چرا برخي نظاميان و تحليلگران امريكايي در خصوص احتمال درگير شدن در يك جنگ مستقيم نظامي با چين هشدار مي‌دهند؟
محمدحسين لطف‌الهي
يك ژنرال ارشد امريكايي اخيرا پيش‌بيني كرد كه ايالات متحده و چين ممكن است در دو سال آينده درگير يك تقابل مستقيم نظامي شوند و به همين دليل طي نامه‌اي - كه ان‌بي‌سي‌نيوز و واشنگتن‌پست آن را منتشر كردند - به نيروهاي خود دستور داد در بازه زماني كوتاه‌تري نسبت به آنچه پنتاگون در اسناد بالادستي پيش‌بيني كرده براي درگيري آماده باشند.
ژنرال مايكل مينيهان، يكي از فرماندهان ارشد نيروي هوايي ايالات متحده براي توجيه اين پيش‌بيني خود استدلال كرده است كه «تثبيت سومين دوره رياست شي جين‌پينگ در چين» و «برگزاري انتخابات رياست‌جمهوري ژانويه 2024 در تايوان» دو عامل اصلي هستند كه مي‌توانند واشنگتن و پكن را در معرض يك درگيري نظامي مستقيم قرار دهند.
آماده شدن براي يك جنگ احتمالي وظيفه يك فرمانده نظامي است و ديدگاه مينيهان را نمي‌توان ديدگاه دولت ايالات متحده ارزيابي كرد كه اتفاقا در اسناد بالادستي نظير سند دفاع ملي پيش‌بيني متفاوتي از سرنوشت تقابل با چين دارد، اما اين پيش‌بيني يك هشدار است كه نشان مي‌دهد چرا ايالات متحده و چين بايد تلاش كنند روابط دوجانبه خود را زنده نگه دارند و اجازه ندهند اين رابطه خصومت‌آميز كه حتي برخي تحليلگران آن را «جنگ سردي» توصيف مي‌كنند به يك درگيري نظامي منتهي شود.
چرا نظاميان ايالات متحده نگران چين هستند؟
از نگاه برخي كارشناسان و تحليلگران نظامي در ايالات متحده، تهديد نظامي از جانب چين نسبت مستقيمي با جاه‌طلبي‌هاي شي جين‌پينگ، رييس‌جمهور اين كشور دارد. از زمان روي كار آمدن شي جين‌پينگ سياست خارجي چين دچار تغييرات اساسي شده و اين كشور به جاي پايبندي به رويكرد دنگ شيائوپينگ در سياست خارجي مبني بر «صبوري كن و توانمندي‌ات را پنهان كن»، رويكردي متفاوت را در پيش گرفته است.
در موضوع تايوان كه به باور بسياري از كارشناسان اصلي‌ترين و حساس‌ترين موضوع در رابطه دوجانبه ايالات متحده و چين است، شي جين‌پينگ معتقد است كه يك مساله يا بحران نمي‌تواند بيش از اين از نسلي به نسل ديگر منتقل شود و همين مساله موجب شده است تا كارشناسان پيش‌بيني كنند كه شي مي‌خواهد تحت هر شرايطي اتحاد دوباره چين و تايوان در دوره رهبري او رقم بخورد.
رييس‌جمهور چين اخيرا در يك نشست با سران حزب كمونيست چين تاكيد كرد كه هرچند «اتحاد دوباره صلح‌آميز» با تايوان هنوز ترجيح اصلي پكن است اما چين هيچ‌گاه گزينه استفاده از زور براي بازگرداندن تايوان به سرزمين اصلي را از روي ميز كنار نگذاشته است. به گفته شي، پكن با حفظ اين گزينه مي‌خواهد توان بازدارندگي خود را «نيروهاي استقلال‌طلب تايوان» و «مداخله‌گران خارجي» (در واقع ايالات متحده) حفظ كند.
در صورتي كه چين نتواند به هدف اتحاد دوباره با تايوان از طريق صلح‌آميز دست پيدا كند و شي جين‌پينگ همچنان مصمم به متحقق ساختن اين اتحاد باشد، اقدام نظامي از سوي پكن عليه تايوان بعيد به نظر نمي‌رسد و در صورت وقوع اين سناريو، واكنش ايالات متحده مي‌تواند پاسخ اين سوال را كه «آيا جنگ مستقيمي ميان چين و امريكا در كار خواهد بود؟» تعيين كند.
در اواخر ماه مه سال گذشته ميلادي (خرداد 1401) زماني كه در يك كنفرانس خبري از رييس‌جمهور امريكا سوال شد «شما به دلايلي روشن حاضر نبوديد درگير جنگ نظامي در اوكراين شويد؛ آيا در صورتي كه اتفاقي مشابه در تايوان بيفتد، به دفاع از اين كشور برخواهيد خاست و به صورت نظامي درگير ماجرا مي‌شويد؟» جو بايدن با قاطعيت گفت: «بله». خبرنگار كه از صراحت او متعجب شده بود دو بار پرسيد: «واقعا چنين كاري خواهيد كرد؟» كه رييس‌جمهور امريكا تاكيد كرد كه اين «تعهدي» است كه كشورش آن را پذيرفته است.
اين موضع‌گيري تغييري آشكار در سياست بلندمدت ايالات متحده در قبال موضوع تايوان كه به «ابهام استراتژيك» معروف است، محسوب مي‌شد. براساس اين سياست روساي جمهور و ساير مقام‌هاي ارشد ايالات متحده از بيان دقيق واكنش واشنگتن به سناريوي احتمالي حمله نظامي چين به تايوان و تلاش پكن براي تسلط يافتن بر تايوان خودداري مي‌كردند. هرچند كاخ سفيد تلاش كرد با تاكيد بر عدم تغيير سياست امريكا در قبال تايوان اظهارات بايدن را توجيه كند، اما رييس‌جمهور ايالات متحده يك‌بار ديگر در سپتامبر 2022 (شهريور 1401) گفت كه در صورت حمله چين، ايالات متحده امريكا از تايوان دفاع خواهد كرد. بايدن در مصاحبه‌اي با شبكه خبري «سي‌‌بي‌اس» در پاسخ به اين سوال كه آيا نيروهاي امريكايي از اين جزيره دفاع خواهند كرد، گفت: «بله، درواقع اگر حمله بي‌سابقه‌اي رخ دهد.» اين تغيير در سياست ايالات متحده مي‌تواند دليل قابل قبولي براي پيش‌بيني احتمال وقوع جنگ ميان پكن و واشنگتن باشد.
چين از نظر نظامي در چه شرايطي است؟
زير نظر شي جين‌پينگ توان نظامي چين رشدي انكارناپذير و سريع در مسير رسيدن به هدف خود يعني برابري كردن با قدرت نظامي امريكا در سال 2050 داشته است. هرچند نظاميان چيني تجربه يك جنگ واقعي را ندارند و آخرين حضور آنها در يك نبرد واقعي به درگيري‌هاي سال 1979 با ويتنام بازمي‌گردد، بودجه نظامي اين كشور رشدي خيره‌كننده داشته و از 114.3 ميليارد دلار در سال 2014 به 230 ميليارد دلار در سال 2022 رسيده است. كارشناسان تخمين مي‌زنند كه هزينه‌هاي چين در حوزه نظامي بيشتر از رقم اعلامي از سوي پكن باشد.
بودجه نظامي چين هرچند در مقايسه با بودجه نظامي ايالات متحده كه براي 2023 حدود 816 ميليارد دلار تعيين شده، زياد به نظر نمي‌رسد اما اينكه پكن دومين جايگاه را پس از امريكا در حوزه هزينه‌هاي نظامي دارد براي واشنگتن نگران‌كننده است. چين سرمايه‌گذاري‌هاي زيادي روي نيروي دريايي داشته به‌طوري كه در حال حاضر از نظر تعداد شناورها و زيردريايي‌هاي عملياتي بزرگ‌ترين نيروي دريايي جهان را داراست. از نظر نيروي هوايي نيز چين سومين قدرت نظامي برتر جهان به حساب مي‌آيد.
روزنامه واشنگتن‌پست مي‌نويسد: «يكي از اهداف اصلي نوسازي ارتش آزادي بخش خلق چين، كسب كردن توانايي تسخير تايوان با استفاده از زور است و در ماه‌هاي اخير چين نمايش قدرت براي اين منظور را افزايش داده است. آنها در ماه آگوست در واكنش به سفر نانسي پلوسي، رييس وقت مجلس نمايندگان امريكا به تايوان با شليك موشك، اعزام ناوهاي رزمي و نقض حريم هوايي تايوان قدرت خود را به رخ كشيدند و در رزمايش‌هاي‌شان حمله به مكان‌هاي استراتژيك مهم در اين جزيره را تمرين كردند.»
به نوشته واشنگتن‌پست، تهاجمي‌تر شدن رويكرد چين را مي‌توان در عادي شدن نقض حريم هوايي تايوان از سوي جنگنده‌هاي چيني جست‌وجو كرد؛ موضوعي كه تا سال 2021 بي‌سابقه به شمار مي‌رفت اما اكنون به يك خبر عادي و تكراري بدل شده است.
چين برنامه زماني مشخصي براي اتحاد دوباره با تايوان دارد؟
دولت چين ضرب‌الاجل علني مشخصي براي اتحاد دوباره چين و تايوان يا حمله نظامي احتمالي به اين جزيره ندارد، اما كارشناسان تاريخ‌هايي احتمالي را براي اين مساله مطرح مي‌كنند. برخي معتقدند شي‌جين‌پينگ مايل است تا سال 2027 يعني صدمين سالگرد تاسيس ارتش آزادي‌بخش خلق چين به اين هدف خود دست پيدا كند. تاريخ‌هاي ديگري كه پيرامون اين مساله مطرح مي‌شود، يكي سال 2035 ميلادي است كه سال تكميل «مدرنيزاسيون سوسياليستي» تعيين شده و ديگري سال 2049 است كه صدمين سالگرد تاسيس جمهوري خلق چين به حساب مي‌آيد. اگر اين پيش‌بيني جديد ژنرال امريكايي را هم در نظر بگيريم، سال 2025 نيز به اين ليست اضافه مي‌شود.
بعضي كارشناسان معتقدند نگهداشتن گزينه نظامي روي ميز از سوي چين صرفا براي بازدارندگي است. ژو فنگ، مدير اجرايي موسسه مطالعات بين‌المللي در دانشگاه نانجينگ چين در اين باره مي‌نويسد: «از ديدگاه پكن، بازدارندگي نظامي تنها راه قابل اتكا براي جلوگيري از حركت تايوان به سوي استقلال است. با اين وجود، راه‌حل نظامي براي اين مساله گزينه اصلي چين نيست، چراكه پكن مي‌داند استفاده از زور براي اتحاد دوباره با تايوان مي‌تواند به شكل‌گيري يك ائتلاف خطرناك بين‌المللي عليه پكن منجر شود؛ درست نظير آنچه براي روسيه در پي تهاجم به اوكراين اتفاق افتاد.»
به باور ژو، نگراني اصلي اين است كه تشديد مداوم تنش‌ها يكي از طرف‌ها را در موقعيتي قرار دهد كه خود را ناچار به ورود به درگيري نظامي ببيند و هشدار ژنرال امريكايي را نيز مي‌توان از همين منظر در نظر گرفت.
تايوان شرايط را چگونه مي‌بيند؟
مقام‌هاي تايواني با ژنرال مينيهان موافقند كه ارتش آزادي‌بخش خلق چين خود را براي حمله به جزيره آماده كرده است. چيو كو چنگ، وزير دفاع تايوان سال گذشته ميلادي اعلام كرد كه برآوردهاي ما نشان مي‌دهد ارتش چين تا سال 2025 براي حمله به جزيره تايوان كاملا آماده خواهد بود و افزود كه شرايط از زمان سفر پلوسي به تايوان بسيار سخت‌تر از 4 دهه گذشته شده است.
با اين وجود، كارشناسان مي‌گويند سوال اصلي نبايد اين باشد كه آيا ارتش چين آمادگي لازم براي حمله را دارد يا نه، بلكه سوال اين است كه آيا پكن مايل به قمار بر سر ورود به درگيري نظامي كه ممكن است به تقابل تمام قد نظامي، سياسي و اقتصادي با ايالات متحده ختم شود، وارد شود؟
تايوان در سال‌هاي اخير زير نظر تساي اينگ ون، رييس‌جمهور اين دموكراسي خودمختار 23 ميليون نفري تلاش كرده است كه از طريق ديپلماسي، خود را بيش از هميشه به بلوك غرب نزديك كند و هزينه يك حمله احتمالي را براي چين افزايش دهد. لين چونگ پين، استاد بازنشسته دانشگاه تامكانگ در تايوان معتقد است يكي از عواملي كه ممكن است جنگ را دور و بعيد نگه دارد، نگاه شي جين‌پينگ به غرب است. به گفته او از نگاه شي، غرب در حال افول است و زمان به نفع اوست در نتيجه نياز به اقدام نظامي در شرايط فعلي وجود ندارد.