بازي دوگانه رياض با مسكو و كي‌يف
عربستان سعودي كه پيش‌تر كمك قابل‌توجهي به حفظ درآمدهاي نفتي روسيه پس از آغاز جنگ اوكراين كرده بود حالا از حمايت از اوكراين مي‌گويد
محمدحسين لطف‌الهي
عربستان سعودي روز يكشنبه 26 فوريه متعهد به كمك 400 ميليون دلاري به اوكراين شد. سعودي‌ها هفته گذشته نيز به قطعنامه مجمع عمومي سازمان ملل متحد در محكوميت حمله نظامي روسيه به اوكراين راي مثبت دادند؛ اين اما به معناي تغيير سياست رياض درقبال مسكو و فاصله گرفتن عربستان از روسيه نيست.
فيصل بن فرحان، وزير امور خارجه عربستان روز يكشنبه در سفري از پيش اعلام نشده به كي‌يف رفت. بن فرحان در اين سفر با ولوديمير زلنسكي رييس‌جمهور اوكراين، آندري يرماك رييس ستاد كاركنان رياست‌جمهوري و دميترو كولبا وزير امور خارجه اوكراين ديدار و گفت‌وگو كرد.
براساس توافق 410 ميليون دلاري كه ميان رياض و كي‌يف منعقد شده، عربستان بدون دريافت پول 300 ميليون دلار محموله نفتي دراختيار اوكراين قرار مي‌دهد و 110 ميليون دلار نيز براي مصارف بشردوستانه به اين كشور مي‌دهد.
ايالات‌متحده از اين تصميم عربستان استقبال كرده و آن را «يك گام مهم» خوانده است. آدرين واتسون، سخنگوي شوراي امنيت ايالات‌متحده بامداد دوشنبه 27 فوريه در توييتر نوشت: «ما از سفر وزير امور خارجه و هيات عاليرتبه سعودي به كي‌يف و همچنين توافق براي مهيا ساختن بيش از 400 ميليون دلار انرژي و ساير كالاهاي اساسي براي اوكراين كه ارسال آنها از هفته آينده برگزار خواهد شد استقبال مي‌كنيم.»
عربستان سعودي هفته گذشته نيز در نشست مجمع عمومي سازمان ملل متحد براي تصويب قطعنامه‌اي عليه تجاوز نظامي روسيه به اوكراين حضور يافت و يكي از 141 كشوري بود كه به اين قطعنامه راي مثبت داد.
چرا اين سفر مهم است؟
طي سه دهه گذشته از زمان استقلال جمهوري اوكراين از اتحاد جماهير شوروي، بن فرحان ارشدترين مقام عربستان سعودي به حساب مي‌آيد كه از اوكراين بازديد كرده است.
همچنين از 24 فوريه 2022 كه ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه حمله نظامي به اوكراين را آغاز كرد، وزير خارجه عربستان اولين مقام ارشد يك كشور عربي است كه عازم كي‌يف شده است.
اين سفر در شرايطي انجام شد كه رياض از سوي ايالات‌متحده متهم به حمايت از روسيه از طريق همسويي سياست‌هاي نفتي شده بود. عربستان هميشه اين اتهام را رد مي‌كرد و همكاري‌ها با روسيه در حوزه سياست‌گذاري نفتي را اقدامي «غيرسياسي» براي متعادل كردن بازار نفت مي‌خواند.
مقام‌هاي ارشد رياض در اكتبر 2022 در شرايطي كه كمتر از يك ماه تا زمان برگزاري انتخابات مياندوره‌اي كنگره ايالات‌متحده باقي مانده بود، تصميم گرفتند در همكاري با ديگر اعضاي «اوپك پلاس» توليد روزانه نفت را 2 ميليون بشكه كاهش دهند.
تصميم اوپك پلاس براي كاهش توليد نفت در حالي اتخاذ شد كه جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات‌متحده كه تا مدت‌ها از برقراري ارتباط با وليعهد عربستان ابا داشت، تصميم گرفت در جولاي 2022 به خاورميانه سفر كند. او پس از تواقفي يك‌روزه در اسراييل عازم عربستان شد، با محمد بن سلمان ديدار كرد و درحالي كه بايد با انتشار تصاوير خود در كنار بن سلمان كنار مي‌آمد، از رياض درخواست كرد با افزايش توليد نفت به غرب كمك كند. او در اين سفر از عربستان به عنوان «متحد درازمدت» ياد كرد، اما پاسخ عربستان به درخواست‌هاي امريكا چندان مطابق انتظار امريكايي‌ها نبود. نزديك به چهار ماه بعد از اين سفر، اعضاي گروه «اوپك پلاس» روز 5 اكتبر 2022 بر سر كاهش 2درصدي توليد نفت به توافق رسيدند.
اوپك پلاس به مجموعه 13 كشور عضو اوپك و 11 توليدكننده نفت ديگر دنيا و در راس آن روسيه گفته مي‌شود كه از اواخر سال 2016 با هم همكاري مي‌كنند و گفته مي‌شود كه عربستان به عنوان بزرگ‌ترين توليدكننده اوپك و رهبر «دوفاكتوي» اين سازمان، نقش مهمي در به ثمر نشستن اين تصميم اوپك پلاس داشته است.
روايت وال استريت ژورنال از حوادث روزهاي قبل از تصميم‌گيري اوپك پلاس نيز احتمال سياسي بودن تصميم عربستان را تقويت مي‌كند. وال استريت ژورنال در گزارشي نوشت: «چند روز قبل از اقدام اوپك و متحدانش براي كاهش توليد نفت، مسوولان امريكايي با همتايان سعودي و ديگر توليدكنندگان بزرگ نفت در حوزه خليج‌فارس تماس گرفته و درخواست كردند كه تصميم كاهش توليد نفت را فقط يك ماه به تعويق اندازند، اما سعودي‌ها مخالفت كردند. مسوولان امريكايي به رهبران سعودي هشدار دادند كه واشنگتن به كاهش توليد نفت به عنوان گزينه‌اي براي اتحاد با روسيه نگاه خواهد كرد و اين اقدام حمايت كمرنگ رياض از واشنگتن را تضعيف خواهد كرد.» اما به نوشته اين روزنامه، مسوولان سعودي با اين درخواست‌ها مخالفت كرده و آن را مانور سياسي دولت جو بايدن، رييس‌جمهوري امريكا دانستند.
در ادامه دولت بايدن به‌رغم اصرار برخي نمايندگان كنگره هيچ اقدام قابل‌توجهي انجام نداد و واشنگتن نشان داد كه گزينه‌هاي زيادي براي تحت فشار قرار دادن رياض دراختيار ندارد.
در اين سفر درباره چه موضوعاتي گفت‌وگو شد؟
آندري يرماك، رييس ستاد كاركنان رياست‌جمهوري مي‌گويد: «اين سفر و اين گفت‌وگوها براي ما بسيار مهم بود. ما آن را در فاصله كوتاهي از سالگرد حمله نظامي روسيه به عنوان يك نشانه جدي از حمايت از دولت‌مان برداشت مي‌كنيم.»
به گفته يرماك، مقام‌هاي اوكرايني با بن فرحان درباره «احترام به حقوق بين‌الملل و منشور سازمان ملل متحد» گفت‌وگو كردند و «موضع طرفين يكسان بود.»
به گزارش بلومبرگ، طرفين همچنين درباره ميانجي‌گري قبلي عربستان سعودي براي تبادل زندانيان ميان روسيه و اوكراين و زمينه‌هاي همكاري براي تبادل‌هاي بيشتر در آينده به بحث و تبادل‌نظر پرداختند. تقويت روابط دوجانبه و گسترش همكاري در حوزه‌هايي نظير انرژي هم ازجمله مباحث مطرح شده در اين ديدارها بود.
روابط روسيه و عربستان تحت تاثير قرار مي‌گيرد؟
هر چند دو اقدام اخير رياض به نوعي موضع‌گيري عليه مسكو و حمايت از اوكراين محسوب مي‌شود اما نه تنها هيچ نشانه‌اي از تحت تاثير قرار گرفتن روابط عربستان سعودي و روسيه مشاهده نشده است، بلكه شواهدي وجود دارد كه دو كشور درصدد تقويت روابط هستند.
در انتهاي ماه ژانويه، بخش رسانه‌اي كاخ كرملين روسيه خبر داد كه ولاديمير پوتين تلفني با محمد بن سلمان وليعهد سعودي گفت‌وگو كرده است. به نوشته كرملين، رييس‌جمهور روسيه در اين گفت‌وگوي تلفني با وليعهد سعودي، همكاري در چارچوب اوپك پلاس و همچنين توسعه همكاري‌ها در تجارت و انرژي را بررسي كردند.
عربستان به تحريم‌ها عليه روسيه نيز معترض است. عبدالعزيز بن سلمان، وزير انرژي عربستان سعودي اوايل ماه فوريه هشدار داد كه تحريم‌ها و عدم سرمايه‌گذاري در بخش انرژي مي‌تواند به كمبود انرژي منجر شود. اين اظهارات درست چند روز پس از اعمال دور تازه‌اي از تحريم‌هاي اتحاديه اروپا عليه صادرات انرژي از سوي روسيه مطرح شد. عبدالعزيز بن سلمان گفت: تمام اين به اصطلاح تحريم‌ها، اعمال محدوديت‌ها و عدم سرمايه‌گذاري فقط و فقط روي يك مساله تاثير مي‌گذارند و باعث كمبود يك چيز مي‌شوند: كمبود انرژي و به خصوص انرژي‌هايي كه جهان به شدت به آنها نياز دارد.
وزير خارجه عربستان اواسط فوريه، در كنفرانس امنيتي مونيخ با اشاره به «روابط خوب» عربستان و روسيه تصريح كرد كه وجود اين روابط خوب به نفع همه كشورهاست و باعث مي‌شود درهاي گفت‌وگو با مسكو باز باقي بماند.
با نگاهي به اظهارات مقام‌هاي روسي و سعودي و پذيرفتن اين مساله كه اراده رياض و مسكو به طور جدي بر تقويت روابط است، به نظر مي‌رسد اقدام اخير عربستان بيش از آنكه حمايت سياسي جدي و موثر از اوكراين باشد و مخالفت عربستان با تهاجم نظامي مسكو و اشغال خاك اوكراين را نشان دهد، نوعي تلاش براي اصلاح تصوير سياست خارجي عربستان است.
طي سه دهه گذشته از زمان استقلال جمهوري اوكراين از اتحاد جماهير شوروي، بن فرحان ارشدترين مقام عربستان سعودي به حساب مي‌آيد كه از اوكراين بازديد كرده است. همچنين از 24 فوريه 2022 روسيه حمله نظامي به اوكراين را آغاز كرد، وزير خارجه عربستان اولين مقام ارشد يك كشور عربي است كه عازم كي‌يف شده است. اين سفر در شرايطي انجام شد كه رياض از سوي ايالات‌متحده متهم به حمايت از روسيه از طريق همسويي سياست‌هاي نفتي شده بود. عربستان هميشه اين اتهام را رد مي‌كرد و همكاري‌ها با روسيه در حوزه سياست‌گذاري نفتي را اقدامي «غيرسياسي» براي متعادل كردن بازار نفت مي‌خواند.
هر چند دو اقدام اخير رياض به نوعي موضع‌گيري عليه مسكو و حمايت از اوكراين محسوب مي‌شود اما نه تنها هيچ نشانه‌اي از تحت تاثير قرار گرفتن روابط عربستان سعودي و روسيه مشاهده نشده است، بلكه شواهدي وجود دارد كه دو كشور درصدد تقويت روابط هستند. در انتهاي ماه ژانويه، بخش رسانه‌اي كاخ كرملين روسيه خبر داد كه ولاديمير پوتين تلفني با محمد بن سلمان وليعهد سعودي گفت‌وگو كرده است. به نوشته كرملين، رييس‌جمهور روسيه در اين گفت‌وگوي تلفني با وليعهد سعودي، همكاري در چارچوب اوپك پلاس و همچنين توسعه همكاري‌ها در تجارت و انرژي را بررسي كردند.