مرگ دل‌هاي به دريازده
يكشنبه ۶۴ مهاجر ديگر در آب‌هاي مديترانه جان خود را از دست دادند، اما ايتاليا و بسياري ديگر از كشورهاي اروپايي ترجيح مي‌دهند، قايق‌هاي پناهجويان را در دريا نجات ندهند
شهاب شهسواري
ساعت 4:40 دقيقه سحرگاه يكشنبه، يك قايق چوبي در صد متري ساحل كالابريا ايتاليا بر اثر امواج متلاشي شد و نزديك به ۲۰۰ نفر سرنشين اين قايق كه چند روز قبل از ازمير تركيه حركت خود را آغاز كرده بود، بي‌پناه در آب‌هاي خروشان مديترانه رها شدند؛ از ميان سرنشينان اين قايق فقط ۸۲ نفر به ساحل سلامت رسيدند. يك دهه قبل زماني كه يك شناور چوبي مملو از مهاجران در نزديكي سواحل لامپدوساي سيسيل در ايتاليا آتش گرفت و ۳۶۸ پناهجو را به كام مرگ كشاند، اتحاديه اروپا تصميم گرفت ده‌ها ميليون دلار كمك مالي در اختيار ايتاليا قرار دهد تا ساز و كارهاي امدادرساني به پناهجويان را تقويت كند. از آن زمان اتحاديه اروپا تلاش كرد تا ساز و كارهاي پذيرش مهاجران و پناهجويان خود را اصلاح كرده تا از رويدادهاي اينچنيني جلوگيري كند. در طول سال‌هاي اخير كشورهاي ساحلي اروپا بسياري از برنامه‌هاي امداد و نجات در دريا را متوقف كرده‌اند تا خطرات براي پناهجوياني كه راه خطرناك سفر دريايي را براي رسيدن به خاك اروپا انتخاب مي‌كنند، به شكل چشمگيري افزايش پيدا كند. بر اساس آماري كه سازمان ملل متحد منتشر كرده است، از آن سال ۲۰۱۴ تاكنون ۲۹ هزار پناهجوي ديگر هم در مسير رسيدن به كشورهاي اروپايي جان خود را از دست داده‌اند و اغلب اين كشته‌شدگان هم در آب‌هاي مديترانه در حال عبور از دريا به مقصد ايتاليا و اسپانيا جان باخته‌اند. ابتداي هفته جاري فروپاشي يك قايق چوبي در نزديكي سواحل كالابرياي ايتاليا و مرگ ۶۴ پناهجو در صد متري خاك اين كشور بار ديگر مساله جانباختن مهاجراني را كه قصد ورود به اروپا دارند در مركز توجه‌ها قرار داده است. بر اساس گزارش‌ها در حادثه سحرگاه يكشنبه دست‌كم ۱۴ كودك جان خود را از دست دادند. اين قايق چوبي از ازمير تركيه به سمت ايتاليا حركت كرده بود و سرنشينان قايق از ايران، پاكستان، افغانستان، سومالي، عراق و تركيه بودند. مشخص نيست چه تعداد از سرنشينان قايق ايراني بودند و احتمالا چند نفر از هموطنان‌مان جان خود را از دست داده‌اند، اما به نوشته رسانه‌ها اغلب جانباختگان شهروندان افغانستان هستند. دولت پاكستان اعلام كرده است كه ۱۶ نفر از شهروندان اين كشور از اين حادثه نجات پيدا كرده‌اند و ۴ نفر مفقود هستند. ۸۲ نفر از ميان ۱۴۰ تا ۱۵۰ سرنشين اين قايق زنده مانده‌اند و احتمال مي‌رود كه دست‌كم ۲۰ نفر ديگر مفقودالاثر باشند. بي‌بي‌سي نوشته است كه ممكن است تعداد كشته‌شدگان اين حادثه به ۱۰۰ نفر برسد.
بي‌بي‌سي مي‌نويسد كه يك پسر ۱۶ ساله افغان در ساحل شاهد جان دادن خواهر ۲۸ ساله خود بود، اما توان آن را نداشت كه به والدينش چيزي بگويد. يك مرد ۴۳ ساله افغان با پسر ۱۴ ساله‌اش از حادثه نجات پيدا كرد، اما همسر و سه فرزند ۱۳، ۹ و ۵ ساله‌اش را از دست داد.
مرگ ۲۹ هزار پناهجو در مسير اروپا
بر اساس آمار پروژه مهاجران مفقود وابسته به سازمان مهاجرت ملل متحد (IOM) كه آبان ماه سال جاري منتشر شد، دست‌كم ۵۶۸۴ پناهجو در مسيرهاي منتهي به اروپا از ابتداي سال ۲۰۲۱ تا پاييز امسال جان خود را از دست داده‌اند. جوليا بلك، نويسنده گزارش سازمان مهاجرت در خصوص مهاجران مفقود مي‌گويد: «از سال ۲۰۱۴ دست‌كم ۲۹ هزار نفر در مسير رسيدن به اروپا جان خود را از دست داده‌اند.» وي مي‌گويد: «استمرار مرگ و مير پناهجويان شاهد دردناكي براي ماست كه نشان مي‌دهد تا چه اندازه به مسيرهاي قانوني و امن مهاجرت نياز داريم.» از ابتداي سال ۲۰۲۱ تا ۲۴ اكتبر ۲۰۲۲ (دوم آبان امسال) دست‌كم ۲۸۶۳ نفر در مسير مركزي درياي مديترانه جان خود را از دست داده‌اند يا مفقود شده‌اند كه نسبت به دوره مشابه قبلي (۲۰20-۲۰19) نزديك به ۶۰۰ نفر بيشتر بود. علاوه بر مرگ و مير پناهجويان در مسير رسيدن به اروپا، تعدادي از آنها هم بعد از اخراج اجباري از كشورهاي اروپايي جان خود را از دست داده‌اند. بر اساس گزارش سازمان مهاجرت از ابتداي ۲۰۲۱ تا اكتبر ۲۰۲۲ دست‌كم ۲۵۲ نفر بعد از اخراج از كشورهاي اروپايي جان خود را از دست داده‌اند.
افزايش چشمگير پناهجويان
در دو ماهي كه از آغاز سال ۲۰۲۳ مي‌گذرد، بر اساس آمار كميسارياي عالي پناهندگان سازمان ملل متحد (UNHCR) مجموعا ۱۴ هزار و ۴۳۷ پناهجو و دست‌كم ۱۱ هزار و ۸۷۴ آنها از طريق دريا خود را به خاك ايتاليا رسانده‌اند كه ۶۷۸ نفر آنها در بندر كالابريا پياده شده‌اند. اين ميزان پناهجو بالاترين رقم ورود پناهجويان به ايتاليا از سال ۲۰۱۷ تاكنون محسوب مي‌شود. در قايقي كه سحرگاه يكشنبه در سواحل كالابريا غرق شد، مسافران از پاكستان، افغانستان، تركيه و ايران بودند كه از طرف تركيه به سمت ايتاليا در حركت بودند. اغلب پناهجوياني كه خود را از آب‌هاي مديترانه به اروپا مي‌رسانند از كشورهاي آفريقايي هستند. بر اساس آمار در حالي كه در ميان پناهجويان ورودي به ايتاليا ۸.۳ درصد پاكستاني، ۶.۷ درصد افغانستاني و ۰.۷ درصد ايراني هستند، ساحل عاج و گينه مجموعا نزديك به ۳۰ درصد از پناهجويان ورودي به ايتاليا را تشكيل مي‌دهند.
سياست «بگذار بميرند»
دولت‌هاي اروپايي در طول سال‌هاي اخير به شكل گسترده‌اي سياست‌هاي ضدمهاجرتي در پيش گرفته‌اند و اقدام‌هاي پيشگيرانه از جان آسيب ديدن پناهجويان را كنار گذاشته‌اند. ديدبان حقوق بشر اين اقدامات دولت‌هاي اروپايي را «سياست بگذار بميرند» نامگذاري كرده است. در حالي كه در سال‌هاي ابتدايي دهه ۲۰۱۰ اروپايي‌ها در چارچوب اقدام‌هاي بشردوستانه تصميم گرفتند كه ساز و كارهايي براي امداد و نجات پناهجويان روي آب‌هاي مديترانه در نظر بگيرند. اما به تدريج با افزايش احساسات ضدمهاجرتي در برخي كشورهاي اروپايي اين سياست‌ها به تدريج كمرنگ‌تر و كمرنگ‌تر شدند. جورجا ملوني، نخست‌وزير جديد ايتاليا، پاييز امسال با شعارهاي تند ضد مهاجرت روي كار آمد. دولت او نه تنها به شكل چشمگيري گشت‌هاي گارد ساحلي براي امداد و نجات قايق‌هاي مهاجران را كاهش داده است، بلكه به شكل گسترده‌اي كار را براي سازمان‌هاي غيردولتي كه با استفاده از كشتي‌هاي شخصي مهاجران را روي آب‌هاي مديترانه نجات مي‌دهند، مشكل كرده است. در دولت ايتاليا از محاصره دريايي كشورهاي مبدا مهاجران سخن گفته مي‌شود و در يونان دولت اقدام به استرداد پناهجويان با استفاده از قايق‌هاي بادي مي‌كند. در حالي كه مقام‌هاي اروپايي از ايتاليا گرفته تا اتحاديه اروپا، نسبت به حوادث مرگبار براي پناهجويان ابراز تاسف مي‌كنند، اما به جاي اقدام‌هاي مثبت براي حمايت و نجات جان آنها ترجيح مي‌دهند كه مساله را به كشورهاي مبدا واگذار كنند كه عمدتا كارنامه درخشاني در حقوق بشر ندارند. جورجا ملوني، در سفر اخيرش به ليبي به دولت اين كشور بحران‌زده وعده واگذاري قايق‌هاي گشت‌زني گارد ساحلي داد تا جلوي حركت پناهجويان از خاك ليبي گرفته شود و پناهجويان در اين كشور باقي بمانند. اتحاديه اروپا سالانه ميلياردها دلار در اختيار تركيه قرار مي‌دهد تا به اين كشور اجازه ندهد پناهجويان از خاك تركيه به سمت اروپا حركت كنند. يونان در مرزهاي خود با تركيه حصار كشيده است و تاكيد مي‌كند كه بر اثر كشيده شدن اين حصار، عبور پناهجويان از مرز تركيه به سمت يونان ۸۰ درصد نسبت به سال ۲۰۱۹ كاهش پيدا كرده است. مجارستان در حال ساخت ديوارهاي مرزي است و كرواسي و صربستان به شكل خشونت‌باري پناهجويان را به آن سوي مرز مسترد مي‌كنند. اما كمتر شدن عبور مهاجران از مرز زميني باعث مي‌شود تا تعداد بيشتري از آنها دل به دريا بزنند و مسير درياي مديترانه به سمت ايتاليا، مسيري عملي‌تر براي رسيدن به خاك اروپا شده است.
فلاويو دي جياكومو، سخنگوي سازمان بين‌المللي مهاجرت (OIM) مي‌گويد: «اروپا اكنون فرصتي دارد تا رويكرد بشردوستانه‌تري در مقابل مهاجرت در پيش بگيرد و عمليات امداد و نجات را به اولويت اصلي خود بدل كند. چنين قايق‌هاي چوبي مسير طولاني را طي مي‌كنند و اين نشان مي‌دهد كه لازم است تا ساختار گشت‌زني امداد و نجات اروپا را تقويت كنيم.» مارگو برتوتو، مقام ارشد پزشكان بدون مرز در ايتاليا نيز افزايش مرگ و مير در غرق شدن و شكستن كشتي‌هاي مهاجران را به دليل تضعيف عمليات امداد و نجات مي‌داند. وي مي‌گويد: «وقتي ناوهاي ايتاليا و اتحاديه اروپا روي آب باشند و ظرفيت امداد و نجات خود را افزايش دهند، امكان بروز چنين فجايعي كاهش پيدا مي‌كند.»
آمار نامشخص جانباختگان احتمالي ايراني در حادثه فروپاشي قايق پناهجويان
با گذشت سه روز از حادثه فروپاشي قايق چوبي در سواحل ايتاليا، هنوز مشخص نيست چند نفر از هموطنان ايراني در اين حادثه جان خود را از دست داده‌اند. روز گذشته سفارت جمهوري اسلامي ايران در ايتاليا با صدور بيانيه‌اي اعلام كرد كه براي دريافت اطلاعات هويتي جانباختگان احتمالي ايراني در اين حادثه با مراجع رسمي ايتاليا در تماس است. در اين بيانيه آمده است: «سفارت جمهوري اسلامي ايران در ايتاليا ضمن عرض تسليت به مناسبت جانباختن عده‌اي از پناهجويان در حادثه غرق شدن كشتي در آب‌هاي جنوب ايتاليا، به اطلاع مي‌رساند بهرغم اعلام رسمي مراجع ذي‌ربط در ايتاليا مبني بر عدم شناسايي هويت كشته‌شدگان، اين سفارت در ارتباط مستقيم با مراجع مذكور بوده و به محض دريافت اطلاعات رسمي، اطلاع‌رساني و اقدامات كنسولي انجام خواهد شد.» پيش از اين، معاون كنسولي وزارت امورخارجه نيز براي اطلاع از سرنوشت شهروندان ايراني با سفير ايتاليا در تهران تماس گرفته بود. معاون كنسولي، مجلس و ايرانيان وزارت امور خارجه در تماس تلفني با سفير ايران در ايتاليا خواستار رسيدگي فوري سفارت به وضعيت ايرانياني كه احتمالا در اين كشتي حضور داشتند، شد. سفير جمهوري اسلامي ايران در ايتاليا نيز موضوع را بهرغم تعطيلات پايان هفته، از مسوولان و مقامات محلي جويا شد. مديركل كنسولي جمهوري اسلامي ايران نيز در تماس تلفني با سفير ايتاليا در تهران، خواستار رسيدگي فوري دولت ايتاليا به وضعيت نجات‌يافتگان و آسيب‌ديدگان احتمالي ايراني شد.