توقف كوتاه در جنگ داخلي سودان
سه روز درگيري مسلحانه در سودان ۱۸۵ كشته و ۱۸۰۰ مجروح بر جا گذاشت
شهاب شهسواري
سران نيروهاي نظامي رقيب در سودان، روز سه‌شنبه و در چهارمين روز درگيري‌ها در اين كشور اعلام كردند كه به يك آتش‌بس ۲۴ ساعته تن خواهند داد. براساس آماري كه روز دوشنبه توسط ولكر پرتس، نماينده ويژه سازمان ملل متحد در سودان اعلام شد تا روز سوم دست‌كم ۱۸۵ نفر بر اثر درگيري‌ها كشته و ۱۸۰۰ نفر نيز مجروح شده‌اند. الجزيره به نقل از ساكنان محلي نوشته است كه به دليل شدت درگيري‌ها در خيابان‌هاي خارطوم و شهرهاي ديگر سودان، امكان خارج كردن اجساد و بيرون كشيدن مجروحان از خيابان‌ها وجود ندارد. ارتش سودان اعلام كرده است كه اين آتش‌بس تمديد نخواهد شد و از عصر امروز نبرد براي شكست دادن نيروهاي پشتيباني سريع به فرماندهي محمد حمدان دقلو مشهور به حميدتي ازسر گرفته مي‌شود. هر دو طرف در درگيري‌هاي سودان يكديگر را به تلاش براي كودتا متهم مي‌كنند و مدعي هستند كه طرف مقابل قصد بازداشت فرمانده طرف ديگر را داشته است.
روز گذشته پس از آنكه محمد حمدان دقلو، فرمانده نيروهاي پشتيباني سريع سودان پيشنهاد آتش‌بس ۴۸ ساعته را مطرح كرد، ارتش سودان اين پيشنهاد را ابتدا رد كرد. اما بعد از رايزني‌هاي بين‌المللي از جمله تماس تلفني وزير خارجه ايالات‌متحده امريكا با سران ارتش و نيروهاي پشتيباني سريع، دو طرف حاضر به پذيرش اين آتش‌بس بشردوستانه شدند كه از عصر ديروز آغاز شد و تا عصر امروز ادامه پيدا مي‌كند. روز دوشنبه درگيري‌ها ميان دو گروه نظامي رقيب در سودان شدت بيشتري پيدا كرد و حملات نظاميان به نمايندگي‌هاي ديپلماتيك كشيد. براساس گزارش‌ها نيروهاي نظامي رقيب به يك كاروان ديپلماتيك امريكايي و همچنين اقامتگاه سفير اتحاديه اروپا در خارطوم پايتخت سودان حمله كردند. براساس گزارش رسانه‌ها آسيبي به ديپلمات‌هاي امريكايي و اروپايي در اين حملات نرسيده است.
روز گذشته آنتوني بلينكن، وزير خارجه ايالات‌متحده امريكا در تماس‌هاي تلفني جداگانه با عبدالفتاح برهان، فرمانده ارتش و محمد حمدان دقلو، فرمانده نيروهاي پشتيباني سريع گفت‌وگو كرد. محمد حمدان دقلو با انتشار پستي در شبكه اجتماعي توييتر نوشت كه در گفت‌وگو با بلينكن «مسائل مبرم را مورد بحث قرار داديم.» نيروهاي پشتيباني سريع كه پس از آغاز درگيري‌ها از روز شنبه توسط ارتش به عنوان گروه شورشي معرفي شده است، اعلام كرد كه قصد دارد به نبرد با هدف «بازگرداندن حقوق مردم» در «انقلاب نوين» ادامه دهد. وزير خارجه امريكا گفته است كه گزارش‌هاي اوليه نشان مي‌دهد كه حمله به ديپلمات‌هاي امريكايي در سودان اقدامي بي‌ملاحظه بود كه توسط نيروهاي پشتيباني سريع انجام شده است. وي گفته است كه پرسنل امريكايي در صحت كامل هستند، اما تهديد عليه ديپلمات‌هاي امريكايي «كاملا غيرقابل» است.
علاوه بر امريكا، ديگر كشورهاي منطقه نيز براي پادرمياني بين طرف‌هاي درگير در سودان اعلام آمادگي كرده‌اند. عبدالفتاح السيسي، رييس‌جمهور مصر، روز دوشنبه، براي وساطت ميان طرفين درگير در سودان آمادگي خود را اعلام و اشاره كرد كه مقامات قاهره براي ترغيب ارتش و نيروهاي پشتيباني سريع به اعلام آتش‌بس، با آنها در تماس هستند. سالوا كئير، رييس‌جمهور سودان جنوبي نيز در گفت‌وگوي تلفني با عبدالفتاح السيسي همتاي مصري خود براي ميانجيگري ميان طرفين درگير در سودان اعلام آمادگي كرد. از طرف ديگر، وزراي خارجه گروه هفت نيز خواستار «توقف فوري اقدامات خصمانه» در سودان و بازگشت به ميز مذاكره شدند.
آيا شبه‌نظاميان واگنر در جنگ داخلي سودان مشاركت دارند؟
يكي از مسائلي كه در طول روزهاي گذشته درخصوص درگيري‌هاي داخلي سودان مطرح شده، احتمال حضور نيروهاي پيمانكاري خصوصي نظامي واگنر در اين درگيري‌هاست. بسياري از رسانه‌ها به سابقه حضور واگنر در سودان و ارتباط نزديك عمر البشير، ديكتاتور پيشين سودان با روسيه و سفر اخير محمد حمدان دقلو به روسيه اشاره مي‌كنند. با اين حال يوگني پريگوژين، فرمانده نيروهاي پيمانكاري نظامي واگنر روسيه در مصاحبه‌اي حضور نظاميان تحت رهبري خود در سودان را تكذيب كرده است. پريگوژين در پاسخ به خبرنگاران نشريه ژون آفريك گفته كه نيروهاي واگنر دو سال است كه از خاك سودان خارج شده‌اند. با اين حال برخي رسانه‌ها گمانه‌زني مي‌كنند كه حتي در صورتي كه نيروهاي واگنر مستقيما در درگيري‌هاي جاري سودان حضور نداشته باشند، سلاح‌ها و تجهيزات نظامي اين گروه در درگيري‌ها مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
به نوشته روزنامه ديلي تلگراف، پاي نيروهاي واگنر از سال ۲۰۱۷ و زماني كه عمر البشير روابط خود را با ولاديمير پوتين رييس‌جمهور روسيه توسعه داد، به سودان باز شد. در آن دوران عمر البشير، وعده داده بود كه يك پايگاه دريايي براي روسيه در بنادر سودان در درياي سرخ ايجاد كند. اين وعده ۱۳ ماه پيش در سفر حميدتي، فرمانده نيروهاي پشتيباني سريع به روسيه بار ديگر تكرار شد. ديلي تلگراف مي‌نويسد: شركت واگنر مقادير زيادي تسليحات و تجهيزات از جمله كاميون‌هاي نظامي، خودروهاي آبي خاكي و دو هليكوپتر ترابري را به سودان فرستاده است. پس از سقوط عمر البشير، اين گروه متشكل از مزدوران روس مجددا با برهان و به ويژه حميدتي هماهنگ شد.
اقتصاد سوداني عمدتا دراختيار ارتش اين كشور قرار دارد، با اين حال شبه‌نظاميان نيروي پشتيباني سريع، معادن طلاي سودان را اداره مي‌كنند كه يكي از منابع اصلي درآمدي اين گروه قدرتمند شبه‌نظامي با بيش از ۱۰۰ هزار نيرو است. ديلي تلگراف ادعا كرده است كه گروه واگنر در بهره‌برداري از اين معادن طلا با گروه نيروهاي پشتيباني سريع همكاري مي‌كند.
نگراني از گسترش درگيري‌ها در شاخ آفريقا
الجزيره در گزارشي مي‌نويسد كه تحليلگران نسبت به سرايت درگيري‌ها در سودان به ديگر نقاط شمال آفريقا اظهار نگراني مي‌كنند. بخش بزرگي از منطقه گرفتار درگيري‌هاي گسترده است. كشورهايي مانند اتيوپي، سودان جنوبي و سومالي مدت‌هاست با درگيري‌هاي داخلي مواجه هستند كه تاكنون ده‌ها هزار نفر را به كام مرگ كشيده و ميليون‌ها نفر را آواره كرده است. همزمان تغييرات آب و هوايي هم مشكلات بزرگي را براي منطقه ايجاد كرده است و بارش ناچيز در سال جاري ميلادي هم نويد ادامه خشكسالي را در منطقه مي‌دهد. به نوشته الجزيره تحليلگران معتقدند كه جنگ داخلي تمام عيار در سودان مي‌تواند وضعيت را در منطقه وخيم‌تر كند و از بحران جديد آوارگان و جنگ بر سر منابع آب، تا مداخلات خارجي را در منطقه تشديد كند. مت برايدن، مشاور استراتژيك انديشكده ساهان كه بر مسائل شاخ آفريقا تمركز دارد به الجزيره مي‌گويد: «اگر جنگ داخلي تمام عيار در سودان در بگيرد، كل منطقه شاخ آفريقا از آن متاثر خواهد شد.»
سودان با هفت كشور مرز زميني دارد. از اين ميان پنج كشور، يعني ليبي، جمهوري آفريقاي مركزي، سودان جنوبي، اتيوپي و چاد ميدان نبردهاي مسلحانه هستند. دو همسايه ديگر سودان كه وضعيت باثبات‌تري دارند، مصر و اريتره هستند. مت برايدن معتقد است كه جنگ داخلي در سودان بر همه اين كشورهاي اثر خواهد گذاشت.
نقش احتمالي كشورهاي عربي خاورميانه
با گذشت چهار روز از آغاز درگيري‌ها در سودان، كشورهاي عربي منطقه به صورت مشخص از هيچ يك از طرف‌هاي درگير حمايت نكرده‌اند. عربستان سعودي و مصر تلاش كرده‌اند تا با هر دو طرف براي پايان درگيري‌ها رايزني كنند. عبدالفتاح برهان و محمد حمدان دقلو هر دو هم با عربستان سعودي و هم با امارات متحده عربي رابطه نزديكي دارند. نيروهاي سوداني هم از ارتش و هم از ميان نيروهاي پشتيباني سريع در جنگ يمن كنار نيروهاي عربستان سعودي و اماراتي مي‌جنگيدند. مصر، ديگر قدرت منطقه است كه روابط بسيار نزديكي با ارتش سودان دارد. دو كشور به صورت مستمر رزمايش‌هاي مشترك برگزار مي‌كنند كه تازه‌ترين آنها در همين ماه جاري برگزار شد. روز شنبه وقتي كه درگيري‌ها در سودان آغاز شد، نظاميان مصري همچنان در پايگاه‌هاي نظامي سودان حضور داشتند. تعدادي از نظاميان مصري توسط نيروهاي پشتيباني سريع بازداشت شدند كه اعلام شد به مصر مسترد شده‌اند.
شمس‌الدين كباشي، از فرماندهان ارتش سودان به شبكه خبري العربيه گفته است كه دو كشور همسايه سودان به نيروهاي پشتيباني سريع تحت رهبري حميدتي كمك كرده‌اند. العربيه نامي از اين دو كشور نبرده است.
مذاكرات امكان‌پذير نيست
فتح‌الرحمان محي‌الدين، فرمانده پيشين نيروي دريايي سودان معتقد است كه هيچ مسيري براي گفت‌وگو با نيروهاي پشتيباني سريع وجود ندارد. وي به الجزيره مي‌گويد: «همه شورشيان در گذشته مطالباتي داشتند كه قابل گفت‌وگو بود. اما مطالبات نيروهاي پشتيباني سريع قابل گفت‌وگو نيست، چراكه آنها خواهان فروپاشي ارتش سودان هستند، در نتيجه مذاكره امكان‌پذير نيست.» وي به الجزيره مي‌گويد: «ما باور داريم كه آتش‌بس ضروري است، چراكه اجساد در خيابان‌ها انباشته شده‌اند و بيماران در بيمارستان‌ها و دانشجويان در دانشگاه‌ها گرفتار شده‌اند. ما نياز به آتش‌بس داريم تا مردم بتوانند بيرون بروند و نيازهاي اساسي‌شان را برآورده كنند.» اين فرمانده پيشين ارتش همچنين معتقد است كه ممكن است حميدتي كنترل كاملي بر نيروهاي خود نداشته باشد. وي مي‌گويد: «نيروهاي آنها مانند دار و دسته‌هاهي جنايتكار هستند، در نتيجه فكر نمي‌كنم كه همه حاضر به رعايت آتش‌بس باشند. اگر آنها آتش‌بس را رعايت نكنند، نيروهاي مسلح حق دارند كه واكنش نشان دهند.»
با اين حال باشا طبيق، تحليلگر مسائل سياسي در خارطوم به الجزيره مي‌گويد كه راهكاري جز گفت‌وگوهاي معنادار براي حل مساله جاري وجود ندارد. وي مي‌گويد: «مذاكره تنها راه‌حل بحران كنوني است. اينكه بپذيريم نيروهاي پشتيباني سريع نيروهاي شورشي هستند، تغييري در اين واقعيت ايجاد نمي‌كند كه آنها سلاح حمل مي‌كنند. اين منازعه با اسلحه حل و فصل نمي‌شود.» وي معتقد است: «دو طرف در حال انجام عمليات نظامي هستند. اما اگر هر دو طرف عزم جدي داشته باشند كه اجازه ايجاد دالان‌هاي بشردوستانه بدهند، امكان اجراي آتش‌بس وجود دارد. خانواده‌ها از فقدان خدمات اساسي رنج مي‌برند و اگر دو طرف به آتش‌بس براي يك روز پايبند باشند، اين امكان پديد مي‌آيد كه مردم نيازهاي خود را برطرف كنند.»