آلودگي‌هاي نامریي۲
شينا انصاري
چندسال قبل ناگهان خبري دست به دست شد، با اين عنوان «بوي راديوم در هواي تهران»؛ اين تيتر جنجالي، خطر يك آلاينده نوظهور كه گويي راديواكتيو هم بود در هواي آزاد اعلام مي‌كرد.اما واقعيت چه بود؟ مبناي اين خبر عجولانه، كار پژوهشي به كارفرمايي شركت كنترل كيفيت هوا ی شهرداري تهران بود كه توسط دانشكده بهداشت دانشگاه علوم پزشكي تهران با عنوان «بررسي ميزان غلظت گاز رادون در اماكن سربسته شهر تهران» در سال 1393 انجام شد. كاري علمي كه از نظر وسعت محدوده مطالعاتي و تعداد نمونه‌ها درباره اين ماده پرتوزا در كشور خاص بود. اما اينكه چگونه خبرنگار محترم حتي به روكش تحقيق كه اندازه‌گيري در «فضاهاي بسته» بود توجهي نكرد جاي سئوال دارد. رادون آلاينده هوا در محيط‌هاي بسته است و نه هواي آزاد و صد البته نه در هر محيط بسته‌اي. اتفاقا گازي است بدون بو و بي‌رنگ و از اين حيث هم به كار بردن عبارت «بوي رادون در هواي تهران»در تيتر خبر تعجب‌برانگيز به نظر مي‌رسيد .
در آلودگي هواي آزاد در شهرها و به خصوص شهرهاي بزرگ كشور، شش پارامتر به عنوان آلاينده‌هاي اصلي و معيار توسط ايستگاه‌هاي سنجش كيفيت هوا اندازه‌گيري مي‌شوند، كه سنجش آنها در چارچوب دستورالعمل‌هاي بين‌المللي است. تعدادي هم آلاينده خاص در هواي آزاد وجود دارند، مانند تركيبات‌آلي فرار (بنزن و آروماتيك‌ها)، فلزات سنگين و .... كه به فراخور نوع آنها بررسي و در مكان‌هاي احتمالي انتشار، اندازه‌گيري مي‌شوند. بنابراين وجود رادون در هواي آزاد تهران، گزاره‌اي غيرواقع و نادرست است. با اين حال، رادون آلاينده‌اي بالقوه در فضاهاي بسته و در طبقات همكف و زيرزمين منازل مسكوني است. غلظت گاز رادون در اماكن و منازلي كه گردش طبيعي هوا در آنها كم و داراي تهويه ضعيف هوا هستند بيشتر است. سازمان بهداشت جهاني، اين گاز را يك ماده سرطان‌زا و يكي از عمده‌ترين خطرات محتمل براي بهداشت عمومي برشمرده است و با توجه به تاثيرات پرتوزايي اين گاز، اغلب كشورهاي توسعه‌يافته داراي نقشه پتانسيل خطر انتشار گاز رادون هستند. در كشور ما وجود پتانسيل‌هاي طبيعي براي توليد اين ماده پرتوزا از جمله ذخاير اورانيوم، تعدد گسل‌ها و همين‌طور مصالح ساختماني و انواع مختلف سنگ‌ها كه بدون كنترل و ارزيابي در ساخت و سازها مورد استفاده قرار مي‌گيرند، لزوم توجه بيش از پيش به اين آلودگي را نشان مي‌دهد.
خروجي تحقيق اشاره شده در تهران كه با قرار دادن دستگاه‌هاي دزيمتري در طبقات همكف و زيرزمين تعدادي منازل مسكوني مناطق بيست و دوگانه شهر انجام شد، بيانگر اين بود در برخي مناطق تهران، تشعشعات در طبقات پايين ساختمان و زيرزمين بالاتر از حد توصيه شده آژانس محيط زيست امريكا (EPA) بود. تحقيقي كه با گذشت حدود يك دهه از انجام آن با توسعه ساخت و سازها در پهنه‌هاي مسكوني شهر و عدم اعمال راهكارهاي كاهش مواجهه در نتايج تحقيق، ضرورت دارد از جانب متوليان بهداشت و سلامت مورد توجه و به‌روزرساني قرار بگيرد. بالا بودن تراكم جمعيت در تهران همراه با بعضي مولفه‌هاي تاثيرگذار در انتشار اين گاز مانند سبك خانه‌سازي، كوهستاني بودن، نازك بودن لايه خاك و زياد بودن عمق آب‌هاي زيرزميني و بعضا استفاده از سنگ‌هاي با نرخ بالاي آزادسازي رادون، از جمله عواملي هست كه نمي‌توان به‌راحتي عوارض پرتوگيري ناشي از اين ماده در فضاهاي داخل ساختمان را فراموش نمود. در يادداشت‌هاي بعدي درباره اين پرتوزاي طبيعي بيشتر خواهم نوشت.