تعارف هسته‌اي لوكاشنكو
الكساندر لوكاشنكو، رييس‌جمهور بلاروس مي‌گويد هر كشوري كه بخواهد، مي‌تواند به اتحاديه بلاروس و روسيه بپيوندد
و ميزبان تسليحات هسته‌اي روسيه باشد اما كارشناسان اين اظهارات را منطقي و عملي نمي‌دانند
محمدحسين لطف‌الهي
الكساندر لوكاشنكو، رييس‌جمهور بلاروس چند روز پس از تاييد رسمي استقرار بخشي از تسليحات هسته‌اي تاكتيكي روسيه مدعي شده است هر كشوري كه بخواهد به اتحاديه روسيه و بلاروس بپيوندد، امكان ميزباني از تسليحات هسته‌اي روسيه را خواهد داشت. روسيه هفته گذشته تاييد كرد كه بخشي از تسليحات هسته‌اي تاكتيكي خود را در بلاروس مستقر خواهد كرد. اين اولين‌بار از زمان فروپاشي اتحاد جماهير شوروي در سال 1991 است كه مسكو تصميم به استقرار تسليحات هسته‌اي در خارج از خاك روسيه مي‌گيرد و نگراني‌هاي زيادي را ميان كشورهاي غربي ايجاد كرده است. رييس‌جمهور بلاروس، متحد نزديك ولاديمير پوتين رييس‌جمهور روسيه شامگاه يكشنبه 28 مه در مصاحبه‌اي تصويري با شبكه يك تلويزيون دولتي روسيه تاكيد كرد كه ديگر كشورها بايد درك كنند كه «از منظر استراتژيك» مينسك و مسكو روابط دوجانبه و اتحاد بي‌نظيري دارند. لوكاشنكو افزود: «هيچ‌كس عليه قزاقستان يا ديگر كشورهايي كه روابط نزديكي با فدراسيون روسيه دارند، نيست. اگر كسي نگران است، راه‌حل ساده‌اي وجود دارد؛ به اتحاديه روسيه و بلاروس بپيوندد. به همين سادگي است؛ براي هر كسي تسليحات هسته‌اي وجود خواهد داشت.» لوكاشنكو در اظهارات خود تاكيد كرد اين ديدگاه شخصي اوست و ربطي به نگاه روسيه ندارد. براساس گزارش‌هاي منتشر شده در خبرگزاري دولتي بلاروس، دولت اتحاديه كه اتحاديه روسيه و بلاروس نيز ناميده مي‌شود، سازماني متشكل از روسيه و بلاروس است كه در ۸ دسامبر ۱۹۹۹ بنيانگذاري شد. اين توافقنامه مبناي حقوقي اتحاد گسترده روسيه و بلاروس در تمامي حوزه‌هاي اقتصادي، سياسي و نظامي را فراهم مي‌كند و برمبناي همين توافق روسيه پذيرفته است كه تسليحات هسته‌اي تاكتيكي خود را در بلاروس مستقر كند. روشن نيست دايره كشورهايي كه شامل دعوت لوكاشنكو به پيوستن به اتحاديه روسيه و بلاروس مي‌شوند تا چه اندازه گسترده است و او مشخصه خاصي را براي اين كشورها ذكر نكرد، اما اين گفته‌ها درست در زماني كه جنگ روسيه و اوكراين در جريان است و مسكو تهديد كرده در صورت لزوم از تسليحات هسته‌اي استفاده خواهد كرد، مي‌تواند نگراني‌ها از گسترش تسليحات هسته‌اي و بالا رفتن ريسك بروز درگيري هسته‌اي را افزايش دهد.
چندي پيش قاسم جومارت توكايف، رييس‌جمهوري قزاقستان خاطرنشان كرد كه سطح روابط روسيه و بلاروس با سطح روابط ميان اين دو كشور و ساير كشورهاي «اتحاديه اقتصادي اوراسيا» از جمله ارمنستان، قزاقستان و قرقيزستان متفاوت است. او همچنين به اين مساله اشاره كرده كه ظاهرا روسيه و بلاروس يك نوع سلاح هسته‌اي براي هر دو كشور دارند. محمود شوري، كارشناس حوزه اوراسيا و معاون موسسه مطالعات ايران و اوراسيا (ايراس) به «اعتماد» مي‌گويد: «يك بُعد اين ماجرا به بگومگوي آقاي لوكاشنكو و آقاي توكايف باز مي‌گردد. اظهارات آقاي لوكاشنكو در پاسخ به آقاي توكايف مطرح شده و رييس‌جمهور بلاروس مي‌خواهد روي اين موضوع تاكيد كند كه نوعي از اتحاد ميان روسيه و بلاروس از گذشته وجود دارد كه باعث نزديكي قابل توجه دو كشور شده و همكاري در اين سطح را ممكن كرده است.»
به گفته او، «از نظر استراتژيك اين اقدام روسيه نوعي گسترش تسليحات هسته‌اي محسوب مي‌شود و هرچند روس‌ها مدعي هستند امريكا هم چنين اقدامي را انجام داده اما به هر حال طي ماه‌هاي آينده به كشور ميزبان تسليحات هسته‌اي تبديل مي‌شود.» شوري در پاسخ به اين سوال كه تا چه اندازه امكان دارد روسيه چنين رويكردي را در رابطه با ساير كشورها اتخاذ كند، مي‌افزايد: «بايد توجه كنيم كه اين مساله به نوع رابطه ويژه‌اي كه ميان مسكو و مينسك از زمان فروپاشي شوروي وجود دارد بازمي‌گردد. در بسياري از زمينه‌ها اين همكاري و همراهي ميان بلاروس و روسيه وجود دارد و در واقع اين دو، دو كشور در قالب يك مجموعه واحد هستند كه نمي‌توان اين نوع از رابطه را به رابطه كشورهاي ديگر با روسيه تعميم داد. واقعيت اين است كه آقاي لوكاشنكو مي‌گويد براي همه كشورها اين امكان وجود دارد اما اين يعني اگر ساير كشورها خواهان ميزباني از تسليحات هسته‌اي هستند، بايد براي ايجاد رابطه‌اي تا اين اندازه نزديك با روسيه بكوشند. اينكه روسيه بخواهد تسليحات هسته‌اي خود را در ديگر كشورها مستقر كند شروط و مقدماتي دارد كه ازجمله آنها ارتقاي قابل توجه سطح اتحاد استراتژيك ميان دو طرف است.» اين كارشناس حوزه اوراسيا بر اين باور است كه باتوجه به اين وضعيت، آنچه ميان روسيه و بلاروس اتفاق افتاد قابل تعميم به ساير كشورها دست‌كم در آينده نزديك نيست. دولت بلاروس، روز پنجشنبه اعلام كرد اقدامات لازم براي آماده‌سازي سايت‌هاي نگهداري انجام شده و انتقال تسليحات هسته‌اي تاكتيكي روسيه پس از توافق وزراي دفاع مسكو و مينسك در روز 25 مه آغاز شده است. براساس گفته‌هاي رييس‌جمهور روسيه، كنترل اين تسليحات تاكتيكي كه بلاروس منتقل خواهد شد همچنان با روس‌ها خواهد بود. پوتين اين اقدام را به اقدام دولت ايالات‌متحده و استقرار تسليحات هسته‌اي امريكايي در كشورهاي اروپايي نظير آلمان تشبيه كرده است. از اوايل دهه 1990 ميلادي تسليحات هسته‌اي در بلاروس استقرار نداشت و مينسك در فاصله كوتاهي پس از فروپاشي اتحاد جماهير شوروي موافقت كرد تسليحات هسته‌اي مستقر در خاك خود را به روسيه تحويل دهد. در ماه مارس، ولاديمير پوتين گفت كه مسكو ساخت و ساز انبار براي نگهداري از تاسيسات را طي ماه‌هاي آينده به پايان مي‌رساند و به همراه تسليحات تاكتيكي هسته‌اي، موشك‌هاي بالستيك اسكندر را هم به بلاروس ارسال مي‌كند. اين موشك‌ها قابليت حمل كلاهك هسته‌اي را دارند. تسليحات هسته‌اي تاكتيكي از تسليحات هسته‌اي استراتژيك كه قابليت ويران كردن شهرها را دارند، كوچك‌تر هستند و براي به‌كارگيري در جنگ‌هاي محدود ساخته شده‌اند. با اين وجود قدرت تخريب و آلودگي راديواكتيوي ناشي از انفجار اين تسليحات مي‌تواند فاجعه‌آفرين باشد. ايالات متحده، اتحاديه اروپا و رهبران اپوزيسيون در بلاروس استقرار تسليحات هسته‌اي روسيه در بلاروس را محكوم كرده‌اند. متيو ميلر، سخنگوي وزارت امور خارجه ايالات متحده روز پنجشنبه 25 مه گفت: «اين يك نمونه ديگر از اقدامات غيرمسوولانه روسيه پس از حمله نظامي به اوكراين است.» او افزود كه «ايالات متحده هنوز هيچ نشانه‌اي مبني بر آماده شدن روسيه براي استفاده از تسليحات هسته‌اي مشاهده نكرده است.» اتحاديه اروپا توافق مسكو و مينسك را «گامي ديگر به سوي تشديد خطرناك تنش‌ها» توصيف كرده است. اسوياتلانا تيخانوسكايا، يكي از اعضاي ارشد اپوزيسيون بلاروس روز جمعه با انتقاد از توافق مسكو و مينسك در توييتر نوشت: «ما بايد هركاري مي‌توانيم انجام دهيم تا جلوي برنامه پوتين براي استقرار تسليحات هسته‌اي در بلاروس را بگيريم. اين اقدام قانون اساسي كشور ما را نقض مي‌كند و تسلط روسيه بر بلاروس را براي سال‌هاي پيش رو تثبيت خواهد كرد. علاوه بر اين، تهديدي جدي براي امنيت اوكراين و ساير كشورهاي اروپايي خواهد بود.» جو سيرينسيونه، تحليلگر امنيت ملي امريكايي مي‌گويد: «اين يك نقطه عطف تاريخي خواهد بود. ما به ياد نمي‌آوريم كه درگذشته يك كشور مسلح به سلاح هسته‌اي در ميانه يك بحران و يك جنگ تسليحات هسته‌اي خود را از انبار خارج كرده و در نزديكي ميدان جنگ مستقر كند.»
محمود شوري، كارشناس حوزه اوراسيا و معاون موسسه مطالعات ايران و اوراسيا (ايراس) به «اعتماد» مي‌گويد، واقعيت اين است كه آقاي لوكاشنكو اظهار مي‌كند براي همه كشورها اين امكان وجود دارد اما اين يعني اگر ساير كشورها خواهان ميزباني از تسليحات هسته‌اي هستند، بايد براي ايجاد رابطه‌اي تا اين اندازه نزديك با روسيه بكوشند