در اين روزها هواي سالمندان را داشته باشيم
مريم اسدي‌پور
با توجه به شرايط ناگهاني و بحران جنگ ناخواسته در كشور عزيزمان، سالمندان، كودكان، زنان باردار و افراد كم‌توان و معلولين جزو گروه‌هاي آسيب‌پذير در حوادث و بلايا هستند كه نيازمند اطلاع‌رساني و مراقبت‌هاي خاص و دقيق و فوري هستند. در طول جنگ سالمندان ظرفيت كمتري براي ترك خانه و كاشانه خود دارند و زماني كه از خانواده، همسالان يا مراقبين خود جدا مي‌شوند به‌طور قابل توجهي از شبكه‌هاي حمايت اجتماعي محروم مي‌شوند كه باعث انزواي اجتماعي و طرد شدن آنان مي‌شود. بقاي سالمندان در جنگ ممكن است به دسترسي به حمايت و خدمات بهداشتي مناسب بستگي داشته باشد زيرا آنان بيشتر در معرض آسيب‌ها، بيماري‌هاي واگيردار، وخيم شدن شرايط پزشكي و عدم دسترسي به حمايت‌هاي تغذيه‌اي و اجتماعي مناسب هستند. اختلال در زيرساخت‌هاي حياتي و اساسي مانند عدم دسترسي به آب و غذاي بهداشتي، برق، مديريت پسماند و زباله‌ها و خدمات بهداشتي بر كل جامعه علي‌الخصوص سالمندان تاثير بسزايي دارد.
۱) تحرك و تخليه
سالمندان به علت مشكلات اسكلتي عضلاني در خانه هستند و در انزوا زندگي مي‌كنند و يافتن آنها ممكن است با دسترسي محدود به اطلاعات و موانع بيشتر براي دريافت پيام‌هاي هشدار باشد. سالمندان از وسايل كمكي مثل عينك، سمعك و پروتزهاي راه رفتن استفاده مي‌كنند كه در مواقع اضطراري ممكن است در دسترسي و مشاركت در تلاش‌هاي امداد و نجات دچار مشكل شوند.
۲) خطرات زيست محيطي
اختلال در منابع اصلي مانند آب و فاضلاب، افزايش خطرات سلامتي مانند بيماري‌هاي منتقله از ناقلين و بيماري‌هاي واگيردار مانند اسهال، ذات‌الريه و عفونت‌هاي پوستي براي سالمندان آسيب ديده از جنگ افزايش مي‌يابد.
۳) خطرات اساسي براي سلامتي
در دوره سالمندي بيماري‌هاي مزمن غيرواگير مانند بيماري‌هاي قلبي- عروقي، ديابت، پرفشاري خون شيوع بيشتري دارند كه پيامدهاي بالقوه اين بيماري‌ها با مديريت ضعيف يا درمان نشده در زمان بحران‌ها مي‌تواند كشنده باشد مثلا مديريت در ضعف بيماري ديابت ممكن است منجر به بهبود ديرهنگام زخم، نارسايي كليه، نابينايي، قطع عضو، سكته مغزي و مرگ شود.
۴) آسيب رواني (تروما) در سالمندان
تجربه‌هاي منفي و شوكه كننده ناشي از جنگ و حوادث كه باعث اضطراب، افسردگي و ساير اختلالات رواني شود.
با وجود جنگ و درگيري ابتكارات براي چگونگي مقابله با شرايط اضطراري به طرز شگفت‌آوري كم است. منابع كمياب هستند و واكنش بشردوستانه بر سرپناه، غذا، آب و مراقبت‌هاي بهداشتي متمركز است. وضعيت سالمندان عموما بسيار كمتر شناخته شده است و نيازها و توانايي‌هاي بالقوه آنها اغلب در سياست‌ها و برنامه‌هاي اضطراري ناديده گرفته مي‌شود. فرصت‌هاي كاهش تلفات انساني، اجتماعي و اقتصادي شرايط اضطراري بر سالمندان از دست مي‌رود و بخش بزرگي از سالمندان بدون هيچ گونه حمايتي باقي مي‌مانند. در شرايط بحراني، اختلالات جزیي كه به‌طور معمول در عملكرد روزانه در محيط معمول اختلال ايجاد نمي‌كنند، مي‌توانند به سرعت به معلوليت‌هاي بزرگي تبديل شوند كه ظرفيت فرد مسن براي مقابله را تحت‌الشعاع قرار مي‌دهند. به عنوان مثال، يك فرد سالمند مبتلا به آرتروز زانو كه به تنهايي در يك آپارتمان زندگي مي‌كند، در مواقع بحراني قادر به تخليه يا فرار از خطر نيست. نقص‌هاي حسي و اختلالات شناختي نيز مي‌توانند به‌طور جدي ناتوان‌كننده باشند و ممكن است به اين معني باشد كه برخي از افراد ضعيف‌تر در شنيدن صداي انفجار در محله يا درك هشدارها و دستورالعمل‌هاي اضطراري مشكل خواهند داشت و يا در محيط‌هاي ناآشنا دچار سردرگمي و گيجي مي‌شوند.
معمولا سالمندان به عنوان دريافت‌كنندگان مراقبت معرفي شده‌اند و علي‌رغم شواهد فراوان مبني بر دامنه حمايت و كمكي كه مي‌توانند در مواقع بحران ارايه دهند، سهم بالقوه آنها به رسميت شناخته نشده است. سالمندان يك منبع اجتماعي و انساني ارزشمند براي خانواده‌ها و جوامع خود هستند و از بسياري جهات بسيار مقاوم هستند. خرد و تجربيات به آنها اجازه مي‌دهد تا در زمينه‌هاي مراقبت، استراتژي‌هاي مقابله، مشاوره و توانبخشي مشاركت كنند. علاوه بر اين، در طول بحران، سالمندان مي‌توانند در فرآيند تخليه كمك كنند: آنها مي‌توانند به شناسايي مناطق امن كمك كنند و دانش خود را در مورد اقدامات ايمني و نحوه به حداقل رساندن مواجهه با ديگران به اشتراك بگذارند. آنها مي‌توانند براي كمك به نيازمندان اقدام كنند و به عنوان داوطلب براي فعاليت‌هاي مختلف (آشپزي، جمع‌آوري كمك‌هاي مالي، تهيه سرپناه، معاشرت و غيره) خدمت كنند. علاوه بر اين، سالمندان از موقعيت افتخار و احترام خود براي حفظ يكپارچگي و عملكرد خانواده‌ها و جوامع استفاده مي‌كنند. آنها براي بازسازي، و بازسازي بافت اجتماعي در مناطق قبلا تخليه شده مهم هستند. سالمندان همچنين مي‌توانند به‌طور فعال در تمام مراحل مديريت بحران شركت كنند و منبع ارزشمندي در تدوين برنامه‌هاي كاهش بلايا، برنامه‌ريزي و واكنش در شرايط اضطراري باشند.
پژوهشگر سالمندشناسي