گروه ديپلماسي| سرانجام برنامه جامع اقدام مشترك به دومين روز از روزهاي طلايي خود رسيد. 18 اكتبر 2015 دقيقا 90 روز از روزي كه شوراي امنيت سازمان ملل متحد برجام را تاييد و قطعنامه 2231 را تصويب كرد، گذشت. امروز محمد جواد ظريف، وزير امور خارجه كشورمان و فدريكا موگريني مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا رسما ورود به فاز دوم و مرحله آغاز اجراي تعهدات را در بيانيه‌اي علني اعلام خواهند كرد. برجام با ورود به اين فاز از ركود فني و عملي خارج شده و دو طرف عمل به تعهدهاي خود را آغاز خواهند كرد. اتحاديه اروپا و رييس‌جمهور ايالات متحده دستور لغو تحريم‌ها را صادر خواهند كرد اما اعمال اين دستور به روزي موكول خواهد شد كه ايران تعهدهاي فني خود را به پايان رسانده باشد. نخستين جلسه كميسيون مشترك ميان ايران و 1+5 هم فردا در وين با حضور معاونان وزراي امور خارجه 6 كشور برگزار خواهد شد تا دو طرف روند اجراي برجام را تا به امروز و رويه‌اي كه بايد در چند هفته آتي طي كند مورد بحث و بررسي قرار دهند. در خصوص روز پذيرش و تصويب برجام و اقداماتي كه در اين مرحله صورت مي‌گيرد با حسن بهشتي‌پور، تحليل‌گر‌مسائل سياست خارجي گفت‌وگويي داشته‌ايم كه در ادامه مي‌آيد:
امروز، روز تصويب در دومينوي فازهاي اجرايي برجام است. اهميت اين روز در چارچوب توافق هسته‌اي ميان ايران و گروه 1+5 در چيست؟
مرحله نخست در توافق هسته‌اي همان مرحله جمع‌بندي بود كه طرفين بايد توافق را در پايتخت‌هاي خود مورد بررسي قرار مي‌دادند و اين پروسه تا 90 روز ادامه داشت. پس از گذشت 90روز، طرفين درگير در مذاكرات هسته‌اي ايران و گروه 1+5 بايد نظرشان در خصوص توافق هسته‌اي را اعلام مي‌كردند. اكنون اين پروسه به پايان رسيده است و با اعلام پذيرش، گام نخست براي اجراي برجام عملي مي‌شود. هم‌اكنون تمامي شرايط براي اجراي خوب و مناسب برجام فراهم است و من فكر مي‌كنم شروع خوب براي برجام موجب اجراي خوب آن نيز خواهد شد. من اميدوار هستم اين اجرا با موانعي چون سنگ‌اندازي‌هاي رژيم صهيونيستي و مخالفان توافق روبه‌رو نشود، زيرا آنها در گذشته تلاش‌هاي بسياري براي عدم توافق انجام دادند و از اين پس هم تلاش‌هاي‌شان را ادامه خواهند داد.
با ورود به فاز دوم برجام عملا چه اقدام‌هايي از سوي دو طرف صورت خواهد گرفت و زمان مورد نياز هركدام از طرفين براي عبور از اين فاز چند هفته خواهد بود؟
در مرحله دوم برجام، طرفين روند اجراي برجام را آغاز مي‌كنند. بر اين اساس اتحاديه اروپايي با صدور بيانيه‌اي اعلام مي‌كند كه تحريم‌هايش را عليه ايران لغو مي‌كند. رييس‌جمهور امريكا هم بيانيه‌اي را صادر مي‌كند كه بر آن اساس، تحريم‌هاي ناشي از دستورات اجرايي را لغو و تحريم‌هاي ناشي از مصوبات كنگره را متوقف مي‌كند. البته در اين دستورات فقط متوقف شدن و لغو تحريم‌ها اعلام مي‌شود و اجراي آن دستورات منوط به اجراي اقدامات ايران است. ايران در مقابل، بايد اقداماتي را انجام دهد تا عمل متناظر بودن گام‌ها رعايت شود. براساس برجام، بايد ايران تعداد سانتريفيوژهاي فعالش را در نطنز به 5060 عدد كاهش دهد. در فردو هم بايد تعداد سانتريفيوژهاي‌مان را به 1000 عدد كاهش دهيم. ميزان غني‌سازي هم بايد 67/3 كاهش يابد. بازطراحي رآكتور آب سنگين اراك نيز بايد آغاز شود. انجام اين اقدامات زمانبر است و براي همين نيز در اين مدت غربي‌ها آيين‌نامه‌هاي اجرايي براي لغو تحريم‌ها را صادر مي‌كنند.
آژانس بين‌المللي انرژي اتمي روز پنجشنبه اعلام كرد كه ايران به تعهدات خود در قالب نقشه راه عمل كرده است. اين گزارش چه كمك عملي به اجراي برجام مي‌تواند بكند؟
اطلاعيه روز پنجشنبه براساس توافق ايران و آژانس معروف به نقشه راه است كه بايد براساس آن، مسائل گذشته و حال پرونده هسته‌اي ايران بايد به صورت كامل و در يك پروسه زماندار حل‌و‌فصل شوند. در اين چارچوب، ايران بايد تا 14 اكتبر اقدامات لازم را براي رفع ابهامات آژانس انجام مي‌داد. اطلاعيه آژانس هم ناظر بر اين مساله است و آژانس توانسته است اطلاعات مورد نظر خويش را به دست آورد. اكنون آقاي آمانو تا 15 دسامبر بايد گزارش خود را در اين باره به شوراي حكام ارايه دهد. من فكر مي‌كنم اطلاعيه آژانس كمكي در جهت اعتمادبخشي به طرفين است. هر چقدر هم ميزان تعامل ايران و آژانس افزايش يابد، مسير براي اجرا هموارتر مي‌شود. با اين حال بايد تاكيد كنم كه ارتباط مستقيمي ميان گزارش آژانس درباره مسائل گذشته و برجام وجود ندارد ولي حل اين مساله به اعتمادسازي ميان طرفين كمك مي‌كند.
آيا با اين بيانيه آژانس مي‌توانيم به حل‌و‌فصل نهايي پرونده مسائل گذشته و حال اميدوار باشيم؟
بله. اين اطلاعيه نشان مي‌دهد ايران گام اعتمادساز خود را برداشته است و اكنون نوبت آژانس است كه اقدامات لازم را بردارد. من اميدواري بسياري دارم كه يوكياآمانو در گزارش خود در ماه دسامبر در رابطه با پرونده فعاليت‌هاي گذشته هسته‌اي اعلام كند كه ابهامات اين پرونده براي آژانس حل شده و پرونده را براي هميشه مختومه اعلام كند.
گزارشي كه قرار است آمانو در نيمه دسامبر در خصوص مسائل گذشته فعاليت هسته‌اي ايران در اختيار شوراي حكام قرار دهد، چه تغييري را مي‌تواند در وضعيت پرونده هسته‌اي ايران در شوراي حكام ايجاد كند؟
در صورتي كه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي چنين گزارشي را صادر كند كه بعيد هم نيست، بخش مهمي از سوءتفاهمات ايجاد شده در طرف مقابل حل خواهد شد چون آنها معترف هستند كه تمامي فعاليت هسته‌اي ايران از سال 2003 به اين سو شفاف و صلح‌آميز بوده و ابهامات‌شان در رابطه با سال‌هاي 2000 تا 2003 ميلادي است و مدعي هستند كه طي آن سال‌ها ايران اقدامات نظامي در فعاليت‌هاي هسته‌اي‌اش داشته است. من فكر مي‌كنم چنين گزارشي مي‌تواند منجر به اعتمادسازي ميان ايران و آژانس و ايران و غرب شود.
به نظر شما چرا پرونده‌اي كه يك دهه طول كشيد در قالب نقشه راه دو ماهه به فرجام رسيد؟
نخست بايد بيان كنم كه پروسه حل و فصل مسائل پيشين فعاليت هسته‌اي ايران دو ماهه نبوده است و ايران از ابتداي شروع اين بحران غيرضرور همكاري‌هايي را با آژانس در جهت مختومه اعلام كردن اين پرونده داشته است و در همين راستا نيز در سال 2006، آژانس براساس همكاري‌هاي ايران در قالب مداليته بخشي از ابهاماتش برطرف شد و اعلام كرد كه آن مسائل مختومه شده‌اند ولي اينكه چگونه مسائل باقيمانده در ظرف چند ماه حل شده است، به اين خاطر است آنها نيازمند اطلاعاتي بودند كه ايران بنا به دلايلي خاص آنها را به آژانس نمي‌داد. مثلا آنها در خصوص پارچين نيازمند اطلاعاتي بودند و براي همين درخواست نمونه‌برداري از پارچين را داشتند ولي ايران اجازه نمونه‌برداري را نمي‌داد ولي در اين دو ماه ايران اطلاعات مورد نياز را به آژانس داد و به سوالات آنها پاسخ گفت.
آيا اراده سياسي خاصي در آژانس منجر به اين رويكرد مثبت از سوي آنها
شده است؟
بله؛ همان زماني كه در مذاكرات هسته‌اي، پرونده مسائل گذشته از برجام بيرون گذاشته شد، اين اقدام نويدبخش آن بود كه طرفين مذاكره‌كننده مي‌خواهند مسائل را حل كنند. در واقع آنها اقدامي سياسي را انجام دادند تا فضايي ايجاد شود كه آژانس از طريق روش‌هاي فني مسائل گذشته پرونده هسته‌اي ايران را حل كند.
چه زماني عملا تغييرات ناشي از حصول برجام در ايران از بعد اقتصادي حس خواهد شد؟
هر چند كه امروز، دستور لغو تحريم‌ها صادر خواهد شد ولي فرايند اجرايي شدن اين لغو تحريم‌ها از اوايل دي‌ماه آغاز خواهد شد و به همين دليل من فكر مي‌كنم كه از دي ماه امسال بايد منتظر تغييرات در بازار ايران باشيم.