تجربه رها بودن

محسن آزموده/ «براي سال‌ها تلاش من اين بود كه به مخاطب ذره‌اي از تجربه رها بودن و آزادي را كه در ديگر هنرها وجود دارد بچشانم»؛ اين بخشي از گفت‌وگوي روي گروندمان از سردبيران مجله سينه آ و استاد مطالعات فيلم و تلويزيون در دانشگاه بوستون با ميشاييل هانكه، كارگردان سرشناس و غريب اتريشي است كه در كتابي كه اخيرا توسط نشر بصيرت درباره و با عنوان فيلم «روبان سفيد» منتشر كرده، آمده است. كتاب چنان كه از عنوانش پيداست به فيلم تاثيرگذار هانكه محصول 2009 آلمان و اتريش اختصاص دارد؛ اثري كه بعد از اكران جوايز و افتخارات متعددي چون جايزه نخل طلا از جشنواره كن (2009)، جايزه گلدن گلاب براي بهترين فيلم خارجي زبان (2009)، جايزه انجمن فيلمبرداران امريكا (2009)، جايزه انجمن منتقدان تورنتو براي بهترين فيلم خارجي زبان (2009) و جوايز بهترين فيلم، كارگرداني و فيلمنامه از جشنواره فيلم اروپا (2009) را به خود اختصاص داد. داستان اين فيلم سياه و سفيد ساده است، راوي كهنسالي از خاطرات نه چندان عادي و مرسوم دوران جواني‌اش در دهكده‌اي در آلمان سال‌هاي پيش از جنگ جهاني اول مي‌گويد، وقتي كه به عنوان يك معلم جوان عاشق دختري است كه هيچگاه به او نمي‌رسد. او در كنار اين داستان عاشقانه شاهد رويدادهاي هولناك و غريبي است، پزشك دهكده از اسب مي‌افتد و سخت مجروح مي‌شود، همسر يكي از كشاورزان به شكل مشكوكي مصدوم مي‌شود و در نهايت مي‌ميرد، پسر كوچك بارون و مزرعه‌دار دهكده به شكل وحشيانه‌اي مورد ضرب و جرح قرار مي‌گيرد، انبار علوفه به آتش كشيده مي‌شود، پسر عقب افتاده قابله‌اي كه در مطب پزشك كار مي‌كند، كور مي‌شود، فرزندان كشيش دهكده به طرز عجيبي تنبيه مي‌شوند، پزشك و قابله ناگهان دهكده را ترك مي‌كنند و هيچ كس از آنها اطلاعي ندارد و در پايان فيلم متوجه مي‌شويم كه جهان در آستانه شروع جنگ جهاني اول قرار دارد. در كارنامه ميشاييل هانكه (متولد 1942، مونيخ آلمان) فيلم‌هاي اثرگذار كم نيستند: قاره هفتم (1989)، ويديوي بني (1992)، بازي‌هاي مسخره (1997)، رمز ناشناخته (2000)، معلم پيانو (2001)، زمانه گرگ (2003)، پنهان (2005) و در نهايت عشق (2011) . اما چرا مترجمان و گردآورندگان كتاب يعني حامد عزيزيان و حميد باقري روبان سفيد را برگزيده‌اند؟ ايشان در مقدمه‌اي كه بر كتاب نوشته‌اند در پاسخ به اين پرسش مي‌نويسند: «روبان سفيد در كارنامه هانكه فيلمي متفاوت است. از تعدد شخصيت‌ها و داستان‌هاي موازي گرفته تا دوره تاريخي رخ دادن فيلم تا محيط روستايي دور افتاده در روستايي آلماني زبان... در روبان سفيد همه عناصري كه به نوعي در فيلم‌هاي گذشته او غايب بودند دور هم گردآمده‌اند تا اين فيلم به عنوان خاص‌ترين فيلم هانكه جلوه كند... روبان سفيد كليدي است براي پاسخ به سوال هميشگي فيلم‌هاي هانكه، چرا و چگونه خشونت خود را به انسان‌ها تحميل مي‌كند. خشونت انسان را انتخاب مي‌كند يا بالعكس؟ اما يك مفهوم مشخص است و آن اينكه خشونت در جايي پنهان مي‌شود كه هيچگاه انتظار آن را نداريم. تراژدي اصلي در جايي است كه خشونت ريشه‌هاي خود را در ذهن كودكان به ظاهر معصوم و پاك فرو مي‌كند. اين كودكان در آينده مردمان شهرهاي مدرن در فيلم‌هاي هانكه خواهند بود». كتاب روبان سفيد مجموعه‌اي خواندني درباره اين فيلم است كه بعداز مقدمه و اعلام مشخصات فيلم و خلاصه داستان و ارايه يك گاه‌نگاري از زندگي هنري هانكه، با يادداشت‌هايي از منتقداني سرشناس چون راجر ايبرت و تيم كاكول. در ادامه گفت‌وگوي مفصل روي گروندمان با هانكه را ‌مي‌خوانيم. كتاب با ترجمه دو مقاله نوشته جان ار (جايگاه روبان سفيد در سينماي ميشاييل هانكه: شيطان پنهان) و جيمز ويليامز (خشونت و پايداري سينماتيك در روبان سفيد؛ كژنمايي‌هاي زيبايي) به پايان مي‌رسد.