اعتماد| گزارش‌هايي كه روي ميز رييس سازمان غذا و دارو مي‌آيد آمارهاي نگران‌كننده‌اي دارد. اعداد و ارقامي كه حكايت از افزايش مسموميت دارويي مي‌كند. «مسموميت دارويي» نه به معناي مصرف اشتباه قرص فشار خون يا شربت انسولين يا قرص قلب، بلكه به اين معنا كه داروهايي از گروه‌هاي خاصي عامدانه مورد سوءمصرف قرار مي‌گيرد تا خاصيت مورد نظر مصرف‌كننده را ايجاد كنند و سردسته اين گروه، داروهايي نيستند جز ترامادول و داروهاي آرامبخش، مانند سال‌هاي گذشته. چنانكه گزارش‌هاي دهه 90 با گزارش‌هاي دهه 80 كه حاكي از هشدار نسبت به افزايش مصرف عامدانه ترامادول و داروهاي آرامبخش بوده تفاوتي ندارد جز آنكه اعداد مصرف و مصرف‌كننده بزرگ‌تر شده است.
افزايش مصرف عامدانه اين گروه دارويي در حالي است كه آيين‌نامه منع توزيع عادي و بدون نسخه آنها به دهه 80 بازمي‌گردد و 14 هزار داروخانه دولتي و خصوصي كشور يك نسخه از اين آيين‌نامه‌ها به ديوارشان چسبانده‌اند اما كدام‌يك از ما تا امروز به داروخانه‌اي مراجعه كرده‌ايم و در خريد بدون نسخه يك ورق 10تايي ديازپام ناكام شده‌ايم؟
از سوي ديگر، وقتي رسول ديناروند از شيوع قاچاق ترامادول، نه در داروخانه‌ها بلكه در بازار آزاد ابراز نگراني مي‌كند يعني ترامادول؛ دارويي كه 100 ميلي‌گرم آن معادل 10 ميلي‌گرم مرفين خوراكي و هر قرص آن معادل 62 ميلي‌گرم ترياك است، آنقدر توزيع خارج از نظارت و طالب دارد كه حتي با قيمت چهار برابر توليد شركت‌هاي وطني هم، فروش آن از حد عادي گذشته است. اما بايد به نگراني رييس سازمان غذا و دارو، هشدار طلعت قانع، دبير مركز اطلاع‌رساني دارو و سموم سازمان غذا و دارو را هم الصاق كرد كه ضمن معرفي داروها به عنوان نخستين عامل مسموميت در كشور به استناد آمار چهار سال اخير اعلام كرده است: «در سال 93، 778 نفر، در سال 92، 747 نفر، در سال 91، 599 نفر، در سال 90، 627 نفر و در سال 89، 551 نفر براثر مسموميت‌هاي دارويي، جان خود را از دست دادند». و با اين جمله هشدار خود را تكميل كرده كه «متاسفانه بسياري از مسموميت‌هاي دارويي عمدي هستند و درصد مسموميت‌هاي دارويي در كشور سال به سال افزايش مي‌يابد چنانكه طي 13 سال گذشته، متاسفانه شاهد سير صعودي مسموميت‌هاي منجر به فوت ناشي از دارو بوده‌ايم.»
قانع يكي از دلايل رشد صعودي مسموميت‌هاي عمدي با دارو را متوجه جوان بودن جمعيت كشور، مسائل اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي مرتبط با آن و مصرف مواد مخدر مي‌داند كه در افزايش تعداد مسموميت‌هاي عمدي و از جمله خودكشي موثر بوده و مي‌افزايد: «بنابر اعلام سازمان پزشكي قانوني كشور در سال‌هاي اخير مرگ ناشي از دارو از عدد زير 10درصد به بيش از 16درصد افزايش يافته است. بالاترين علت مراجعه به بيمارستان‌هاي مرجع مسموميت در كشور، ناشي از مسموميت دارويي است و بر اساس آمارهاي دريافت شده از چهار بيمارستان مرجع مسموميت در كشور، بيمارستان‌هاي لقمان حكيم و بهارلو در تهران، بيمارستان امام رضا در مشهد و بيمارستان نور و حضرت علي اصغر در اصفهان، مسموميت دارويي عمده علت مراجعه به بخش مسموميت‌هاست.»
مصرف داروهاي مخدر توسط خانم‌ها افزايش يافته است
حسين حسنيان مقدم، فلوشيپ سم‌شناسي باليني و مسموميت‌ها در گفت‌وگو با «اعتماد» هشدارهاي سازمان غذا و دارو درباره افزايش سوءمصرف ترامادول را تاييد مي‌كند. او كه طي تحقيقات خود به نتيجه قطعي افزايش مصرف عامدانه اين دارو بر پايه ترياك رسيده و نتيجه تحقيق چند سال قبل به او نشان داده 15 درصد كل موارد مسموميت در كشور مربوط به ترامادول بوده مي‌گويد كه مسموميت با ترامادول با قصد خودكشي بين خانم‌ها بسيار بيشتر از آقايان بوده و از هر چهار بيمار مراجعه‌كننده به بيمارستان لقمان كه بر اثر مصرف ترامادول دچار مسموميت شده، سه نفر بر اثر سوءمصرف و يك نفر بر اثر مصرف عامدانه به قصد خودكشي دچار مسموميت شده‌اند.
او البته تاييد مي‌كند كه گزارش‌ها ضمن هشدار نسبت به افزايش مصرف داروهاي آرامبخش در زنان، از افزايش مسموميت بر اثر مصرف عامدانه داروهاي آرامبخش و شربت متادون هم حكايت دارد اما در پاسخ به «اعتماد» درباره مسموميت با ساير گروه‌هاي دارويي مي‌گويد: «تمام داروها در صورت مصرف بيش از حد مجاز مي‌تواند منجر به مسموميت شود. مصرف بيش از حد مجاز گاهي عامدانه و به قصد آسيب است اما گاهي هم سهوي و در اثر اشتباه است. حتي مصرف بيش از حد مجاز آنتي بيوتيك هم مي‌تواند مسموميت ايجاد كند. اما مراجعات بيماران به ما نشان مي‌دهد كه بيشترين موارد مسموميت عمدي يا غير‌عمدي ناشي از مصرف داروهاي خواب آور و گروه مخدرهاست.»
حسنيان مقدم يكي از مهم‌ترين دلايل بالا بودن مسموميت‌هاي ناشي از مصرف داروهاي آرامبخش و ترامادول را در دسترس بودن اين داروها با وجود ممنوعيت‌هاي مكتوب ابلاغ شده مي‌داند و مي‌گويد: «تهيه كردن داروهاي آرامبخش و ترامادول بدون نسخه از داروخانه كار دشواري نيست و اگر داروخانه‌اي، اين داروها را بدون نسخه در اختيار شما قرار ندهد، تعجب مي‌كنيد. كافي است بگوييد يك بسته ترامادول مي‌خواهم. متاسفانه داروخانه‌ها از آيين‌نامه‌هاي سازمان غذا و دارو درباره منع عرضه داروهاي مخدر و ترامادول بدون نسخه اطاعت نمي‌كنند و بدتر آنكه شما ترامادول را حتي در عطاري‌ها و سوپر‌ماركت‌ها هم مي‌توانيد تهيه كنيد. كافي است به يك سوپر‌ماركت حوالي پايانه‌هاي مسافربري مراجعه كنيد و به بهانه مسافرت يك ورق ترامادول بخواهيد.»
ارزان است و در دسترس
مجازات داروخانه‌اي كه بدون نسخه به فروش ترامادول و داروهاي آرامبخش اقدام كند از توبيخ و ثبت در پرونده تا تعطيلي و ابطال مجوز داروخانه پيش مي‌رود. صاحب يك داروخانه در مركز شهر تهران در گفت‌وگو با «اعتماد» در تاييد افزايش فروش داروهاي آرامبخش و ترامادول بدون نسخه در داروخانه‌ها مي‌گويد: «من داروي بدون نسخه نمي‌دهم اما مراودات را هم نمي‌توانم ناديده بگيرم. مراوداتي كه دست من را مي‌بندد. من داروي بدون نسخه ندهم، بيمار مي‌رود از داروخانه كنار من شش ورق بدون نسخه مي‌گيرد.»
اين صاحب داروخانه مي‌گويد كه توزيع بدون محدوديت ترامادول و داروهاي آرامبخش يكي از دلايل افزايش فروش آنهاست چون نظارت كاملي هم بر روند عرضه داروي داروخانه وجود ندارد.
«سهميه هر داروخانه پنج بسته 100 تايي ترامادول است كه مي‌تواند هر زمان و بدون دليل اين سهميه را تجديد كند. براي داروهاي آرامبخش هم محدوديت سهميه نداريم. داروها هم بسيار ارزان است. هر بسته ده‌تايي ترامادول 2000 تومان و هر بسته ده‌تايي آرامبخش 1000 تومان است. شايد تنها شيوه موفق نظارت به شرط مستمر بودن، همان بازرسان نامحسوس باشند كه به عنوان مشتري مراجعه مي‌كنند و داروي آرامبخش و ترامادول بدون نسخه مي‌خواهند و بد به حال داروخانه‌اي كه نسخه نخواهد و ترامادول و ديازپام بدهد.»