نقش مطبوعات در فرهنگ‌سازي عمومي چگونه است
مهم و تاثيرگذار حتي در محدوديت و فشارها
علي‌اكبر قاضي‌زاده
تصور عموم و حتي برخي از روزنامه‌نگاران اين است كه روزنامه‌نگارها تنها با چاپ مقالات اختصاصي و ويژه مي‌توانند بر فرهنگ عمومي جامعه تاثير بگذارند. اما اين تصور، تصوري اشتباه است. حرفه روزنامه‌نگاري و اطلاع‌رساني در ذات و ماهيت خود، فرهنگ‌ساز است. هر خبر، گزارش و اتفاقي كه رصد مي‌شود و به اطلاع مردم مي‌رسد، نقش مهمي در فرهنگ‌سازي دارد و اطلاع‌رساني، به معناي واقعي اطلاع‌رساني، به شكل مستقيم بر فرهنگ عمومي مردم تاثير مي‌گذارد. به طور مثال وقتي گزارشي از يك جنايت به مردم مخابره مي‌شود يا يك پرونده اختلاس عمومي مي‌شود و وقايعي از اين دست، در كنار برطرف شدن حس كنجكاوي مردم از هر آنچه در اين وقايع گذشته، آگاهي هم به متن جامعه اضافه مي‌شود. مردم مي‌بينند كه سرانجام رفتارهاي ناخوشايند چگونه است و از طرف ديگر با تبعات رفتارهاي ناهنجار در زندگي شهروندان و گاهي هم زندگي خود روبه‌رو مي‌شوند. چنين اطلاع‌رساني، آگاهي‌بخش است. به تجربه مردم و جامعه اضافه مي‌كند و مردم را به سمت تفكر و انديشيدن مي‌برد. فارغ از پرونده‌هاي مهم و بزرگ و جنجالي، حتي پخش يك مسابقه فوتبال يا گزارشي از سفر يك مقام سياسي هم اين نقش فرهنگ‌سازي را ايفا مي‌كند. با اطلاع‌رساني و گزارش‌ها، مردم جهان اطراف را مي‌بينند؛ توجه مي‌كنند كه آدم‌هاي ديگر چطور زندگي مي‌كنند يا كجا هستند، چه شكل و شمايلي دارند، نسبت به وقايع و برخوردها چه واكنشي دارند و... ديدن زندگي‌هايي و وقايعي متفاوت از آنچه در زندگي روزمره مي‌گذرد، ديد تازه‌اي به مردم مي‌دهد و از دريچه همين ديدن‌ها، شنيدن‌ها و دريافت‌هاست كه رفتارها تصحيح مي‌شود و فرهنگ‌سازي شكل مي‌گيرد.
نقش فرهنگ‌سازي در مطبوعات و رسانه‌ها آنقدر مهم و تاثيرگذار است كه حتي در شرايطي كه مطبوعات و رسانه‌ها در حاشيه و محدوديت هم باشند، از بين نمي‌روند. در جوامعي كه آزادي رسانه به معناي واقعي كلمه وجود دارد و رسانه‌ها و مطبوعات آزادانه فعاليت مي‌كنند و تيراژ بالاتري دارند، اين نقش و تاثيري‌گذاري هم بيشتر است. اما نمي‌توانيم بگوييم در جوامعي كه مطبوعات در محدوديت هستند، نقش فرهنگ‌سازي از بين مي‌رود. در چنين جوامعي شدت تاثير رسانه‌ها بر فرهنگ‌سازي عموم، كاهش پيدا مي‌كند، اما از بين نمي‌رود. در حال حاضر شبكه‌هاي مجازي هم به جمع رسانه‌ها افزوده شده‌اند و هر مطلب، خبر و گزارشي كه مهم و تاثيرگذار باشد، به خوبي رصد مي‌شود و مردم اطلاعاتي را كه نياز دارند، از مجراهاي مختلف به دست مي‌آورند، اطلاعاتي كه در فرهنگ‌سازي در متن جامعه تاثير دارد. به اين ترتيب حتي در همين روزهايي كه تيراژ مطبوعات پايين است و موانع مطبوعات و روزنامه‌نگاران را محدود كرده، باز هم اين نقش مهم و تاثيرگذار در متن جامعه و توسط روزنامه‌نگاراني كه هنوز چراغ مطبوعات و رسانه ايران را روشن نگاه داشته‌اند، ايفا مي‌شود. نقش مهمي كه در مسير زندگي جامعه ايراني تاثيرگذار است و نمي‌توان آن را ناديده گرفت يا به بهانه‌هاي مختلف درباره آن اظهارنظر كرد كه وجود ندارد و ديگر تلاش‌هاي روزنامه‌نگاران ايراني در فرهنگ عمومي جامعه ايراني، تاثيري ندارد.