موسس فعاليت‌هاي كاهش آسيب اعتياد در افغانستان در گفت‌وگو با «اعتماد»:
بيش از 10 درصد مردم افغانستان معتادند
بنفشه سام‌گيس/ افغانستان؛ كشوري كه در تاريخ مكتوب خود روزي بدون جنگ را ثبت نكرده است و سال‌هاست كه در سطور صفحات تاريخش عنوان «تامين‌كننده بيش از 80 درصد ترياك مصرفي جهان» را هم افزوده است. 300 هزار هكتار از زمين‌هاي كشوري زير كشت خشخاش است و سالانه بيش از هفت هزار تن ترياك محصول مي‌دهد كه مردمان برخي ولاياتش از فرط گرسنگي، زمين باير را مي‌كنند تا ريشه قابل خوردني بيابند و مردمان برخي ولاياتش براي حفظ جان و لقمه‌اي نان، به رذيلانه‌ترين تهديد باندهاي قاچاق و جرايم سازمان يافته تن مي‌دهند. زمره امين، موسس فعاليت‌هاي كاهش آسيب اعتياد در افغانستان در گفت‌وگو با «اعتماد» هيچ اميدي به دورنماي كاهش اعتياد در كشورش ندارد. تصوير اعتياد در كشور او، ابتلاي بيش از 10 درصد جمعيت 30 ميليون نفري افغانستان به اعتياد است. گزارش‌هاي رسمي نهادهاي بين‌المللي از وضعيت اعتياد، توليد هرويين و ترياك و كشت خشخاش در افغانستان كه قطعا آسيب‌هاي ريز و درشت بسياري را هم در پس زمينه دارد، هر سال نسبت به سال قبل تلخ‌تر و نگران‌كننده‌تر مي‌شود. طي سال‌هاي گذشته، مسوولان وقت دفتر مبارزه با جرم و مواد مخدر ملل متحد در ايران (UNODC) در گفت‌وگو با «اعتماد» درباره بهبود آتيه وضعيت افغانستان همواره سري به نشانه تاسف تكان داده‌اند. زمره امين هم‌چنين مي‌كند؛ سري به نشانه تاسف در پاسخ به آخرين سوال...
افغانستان، توليد‌كننده بيش از 80 درصد ترياك جهان است. تا سال‌هاي گذشته، طالبان از توليد خشخاش درآمدزايي داشت و اكنون هم، ترياك به يكي از منابع درآمدي داعش تبديل شده است. تحليل شما از وضعيت كشت و توليد خشخاش در افغانستان چيست؟
مشكل در افغانستان اين است كه بعد از پايان دوره حكومت طالبان، زير ساخت‌هاي اقتصادي كشور كاملا تخريب شد. بازسازي اين زيرساخت‌ها، تا حدي كه كشور بتواند كنترل امور كشاورزي و اقتصاد را در دست داشته باشد، زمانبر است. اما متاسفانه شرايط امنيتي هم روز به روز بدتر شده است. نبايد فراموش كنيم كه كشورهاي همسايه مانند پاكستان، همچنان در حال حمايت از نيروهاي طالبان و داعش مستقر در افغانستان هستند چون توليد ترياك افغانستان، سودي را هم نصيب آنها مي‌كند و به همين دليل در مناطقي كه كنترل دولت كمتر است، شاهد افزايش كشت و توليد خشخاش و ترياك هستيم. اگر افغانستان به توليد و ترانزيت 80 يا 90 درصد ترياك جهان شهره است نبايد از ياد ببريم كه اين ميزان توليد و انتقال آن بدون همدستي‌هاي بيروني هيچگاه اتفاق نمي‌افتاد. چون مردم افغانستان توانايي رسيدن به چنين جايگاهي را ندارند. كشاورز ناتوان فقير افغانستان فقط مي‌تواند توليد كند. اما حاصل اين توليد نصيب چه كسي مي‌شود؟ حاصل اين توليد چگونه از كشور خارج مي‌شود؟
گزارش‌هاي سالانه سازمان ملل هم تاييد مي‌كند كه از سود توليد رقم بسيار ناچيزي نصيب كشاورزان مي‌شود.
حداكثر 5 يا 10 درصد عوايد فروش سر مزرعه و نه بيشتر نصيب كشاورزان مي‌شود.
و البته رقم فروش سر مزرعه هم با رقمي كه در اروپا معامله مي‌شود اختلاف بسيار عميقي دارد.
بله چون در افغانستان دچار فقر هستيم و ناامني كشور هم زمينه‌ساز شده كه با افزايش كشت و توليد مواجه باشيم وگرنه وقتي با همان كشاورز صحبت كنيد علاقه‌مند است كه در صورت توانمند بودن، كشت جايگزين داشته باشد اما دست‌هاي بيروني اجازه افزايش كشت جايگزين نمي‌دهد.
اما كشت جايگزين در بعضي استان‌ها در حال اجراست و ستاد مبارزه با مواد مخدر ايران هم از توسعه كشت جايگزين حمايت كرده است. اما مساله اين است آيا توسعه كشت ذرت مي‌تواند كشاورز افغان را از فقر نجات دهد؟
امروز در برخي استان‌ها كشت ذرت و زعفران انجام مي‌شود. تاثير خوبي هم داشته. شايد محصول ذرت و زعفران با قيمت ترياك و هرويين برابر نباشد اما مردم علاقه دارند كه از اين بدبختي نجات پيدا كنند. اما شرط موفقيت كشت جايگزين، افزايش امنيت است.
يعني اگر كشاورز از كشت خشخاش امتناع كند ممكن است گروه‌هاي فشار مثل طالبان و داعش كشاورز را تهديد به ادامه كشت خشخاش كنند؟ ناامني يعني اين؟
اين اتفاق امروز مي‌افتد. آنها كشاورز را به توليد خشخاش وادار مي‌كنند و محصول را به نام عشر و ذكات صاحب مي‌شوند.
كدام استان‌ها بيشتر درگير كشت خشخاش هستند؟
حوزه غرب، هلمند و نيمروز، مناطق مرزي با ايران و پاكستان.
تغيير مسير ترانزيت ترياك از افغانستان به پاكستان چه تاثيري داشته؟
افغانستان مرز طولاني با پاكستان و ايران دارد. جلوگيري از انتقال مواد در مرزهاي قانوني موجب شده كه انتقال به سمت مناطق صعب‌العبور و كوهستاني كشيده شود كه كنترل دولت را دشوارتر مي‌كند.
وضعيت اعتياد در افغانستان چگونه است؟
بر اساس گزارش سال 2015 كه با نام بررسي مصرف مخدرها و با حمايت دولت امريكا در افغانستان اجرا شد، سه ميليون و 600 هزار معتاد در افغانستان هستند كه صرفا مصرف‌كنندگان ترياك و هرويين و مورفين نبوده بلكه معتادان حشيش و داروهاي آرامبخش و كراك هم در اين آمار هستند. اما بنا بر گزارش 2015 از هر سه معتاد، يك نفر مصرف‌كننده هرويين و ترياك است. اغلب معتادان مصرف استنشاقي دارند و حدود 10 درصد معتادان هم اعتياد تزريقي دارند كه بيشترين تعداد معتادان تزريقي و حدود 35 هزار نفرشان در كابل هستند كه مركز تجارت و امكانات است. مصرف حشيش و هرويين در افغانستان افزايش يافته و ترياك خام هم مثل سابق و به شكل سنتي مصرف مي‌شود. تعداد كمي هم معتاد به الكل هستند و متاسفانه اين اواخر با افزايش مصرف شيشه مواجهيم.
تعداد معتادان زن و كودك در افغانستان چقدر است؟
25الي 30 درصد جمعيت معتادان ما خانم‌ها هستند و حدود 200 الي 300 هزار كودك معتاد داريم كه در جوار مادر يا پدر معتاد، دچار اعتياد شده‌اند.
آيا مراكز كاهش آسيب اعتياد كمكي از دولت دريافت مي‌كنند؟
مراكز درمان اعتياد در افغانستان از طرف وزارت صحت عامه و وزارت مبارزه با مواد مخدر ايجاد مي‌شود و بودجه‌شان را از انجمن‌هاي غير دولتي جهاني دريافت مي‌كنند. مراكز كاهش آسيب اعتياد هم با حمايت وزارت صحت عامه كار مي‌كند.
نگرش پليس افغانستان در مواجهه با اعتياد و معتادان چگونه است؟
بسيار متفاوت است. وقتي با پليس صحبت مي‌كنيم و آگاهي و دانش آنها درباره اعتياد تصحيح مي‌شود، برخورد با معتادان هم اصلاح مي‌شود اما با تغيير ساختارهاي دولت و قدرت، برخورد پليس هم تغيير مي‌كند.
آيا اعتياد در افغانستان جرم است يا بيماري؟
بر اساس قانون افغانستان، فردي كه بار اول مصرف مواد مخدر دارد مجرم است. اما معتاد به مواد مخدر بيمار است.
خريد و فروش مواد در افغانستان جرم است؟
فرد معتاد مجاز است به اندازه مصرف خود كه كمتر از يك گرم در روز برآورد شده مواد مخدر بخرد. اما اگر بيش از آن همراه داشته باشد مجرم است.
چند سال قبل يكي از گزارش‌هاي سازمان ملل به نقش برادر حامد كرزاي، رييس‌جمهوري سابق افغانستان در قاچاق مواد مخدر اشاره داشت. آيا اين اتهام هيچگاه تاييد شد؟
اثبات اتهام تا امروز منتشر نشده كه شايد به دليل كم‌كاري دولت بوده و نتوانسته تا امروز شواهد و مدارك موثقي ارايه كند.
وضعيت درمان اعتياد در افغانستان چگونه است؟
درمان اعتياد در افغانستان نوبنياد است. نخستين خدمات كاهش آسيب اعتياد سال 2006 شروع شد و امروز، مراكزي براي سم‌زدايي داريم اما به دليل وسعت مشكل اعتياد در افغانستان، ظرفيت خدمات ما بسيار ناكافي است.
با توجه به شرايط ناامن اقتصادي در افغانستان و فقر تعداد زيادي از مردم، شرايط كشورتان را از نظر وضعيت اعتياد چگونه مي‌بينيد؟
واقعا نگران‌كننده است. اگر امروز اقدامي براي كنترل اعتياد در افغانستان صورت نگيرد واقعا با مشكل جدي مواجه مي‌شويم و حتما در سال‌هاي آينده شرايط بدتري داريم.