بازگشت اصلاحات پس از يك دوره عقبگرد
مريم وحيديان/ دانشكده اقتصاد دانشگاه تهران روز گذشته ميزبان دو چهره شناخته شده اصلاح‌طلب بود؛ رسول منتجب‌نيا و الهه كولايي. اين دو فعال سياسي اصلاح‌طلب آمده بودند تا شرايط اصلاح‌طلبان براي انتخابات را براي دانشجويان تشريح كنند. چنين بود كه بحث با بازخواني مفهوم اصلاحات آغاز شد و در نهايت اين نشست با پاسخ كولايي و منتجب‌نيا به پرسش‌هاي دانشجويان خاتمه يافت.
اصلاح‌طلبان پرچمدار قانون‌مداري
الهه كولايي نخستين سخنران اين نشست ابتدا به قدمت اصلاحات در طول تاريخ كشور پرداخته و گفت: در طول 150 سال گذشته مردم براي آزادي و دستيابي به حق تسلط بر سرنوشت خويش و محدود كردن قدرت‌ها تلاش كرده‌اند. وي با بيان اينكه شكل‌گيري پارلمان در ايران الگو‌برداري شده از كشورهاي ديگر بود، اظهار كرد: براي اينكه بتواند پارلمان در كشور ما نيز كاركرد مناسب خود را داشته باشد، نيازمند تلاش‌هاي بسياري هستيم. در انقلاب اسلامي ما شاهد فاز جديدي از اين تلاش‌ها بوديم و اصلاح‌طلبان پرچمدار اين تلاش‌ها هستند. وي افزود: در تمام كشورهاي جهان متني رسمي به نام قانون اساسي وجود دارد اما چگونگي عمل به اين قوانين در كشور است كه بسيار اهميت دارد. به صرف وجود چنين متوني در كشورها نمي‌توان گفت كه حركت به سمت توسعه نيز وجود دارد. در جوامع گوناگون از جمله كشورهاي جهان سوم شكاف آشكاري ميان متون قانون اساسي و اجراي آن وجود دارد و تلاش‌ها بايد بر نزديك كردن حقيقت و واقعيت موجود در كشور متمركز باشد. عضو شوراي مركزي حزب اتحاد ملت ايران با اشاره به اينكه برخي برداشت‌ها از دين وجود دارد كه مردم را حاكم بر سرنوشت خويش نمي‌داند، گفت: اما رهبر انقلاب اسلامي و امام راحل معتقدند كه تنها مردم مي‌توانند بر سرنوشت خود تسلط داشته باشند.
تغيير در عملكرد شوراي نگهبان از مجلس چهارم
كولايي در ادامه صحبت‌هاي خود به نقش شوراي نگهبان در جمهوري اسلامي اشاره كرده و گفت: شوراي نگهبان به نام دفاع از قانون بايد بر روند اجراي قانون در چارچوب دين نظارت كند تا قوانين غير اسلامي در مجلس شوراي اسلامي تصويب نشود. وي افزود: از زمان مجلس چهارم به بعد بخش نظارت استصوابي نيز به وظايف شوراي نگهبان اضافه شد. در دهه 70 به خاطر زمينه‌هاي اجتماعي و فرهنگي و تحولات در جامعه، جنبشي به نام اصلاحات در كشور بروز و ظهور كرد. اين موج جديد دموكراسي‌‌ساز با روي كار آمدن در دولت و مجلس شوراي اسلامي براي اصلاحات در كشور تلاش كرد. وي با بيان اينكه از همان آغاز اين جريان با مقاومت‌ها و مانع‌تراشي‌هاي زيادي مواجه شد، اظهار كرد: البته اصلاح‌طلبان در همان زمان دچار اشتباهي بودند كه در مجموع اين دو دليل حركت اصلاح‌طلبان را دچار اخلال مي‌كرد.
ظرفيت وحدت در بين اصلاح‌طلبان وجود دارد
كولايي با تاكيد بر اينكه اگر در سال 84 دچار تفرق و چندپارگي نمي‌شديم شايد تاريخ ايران طور ديگري رقم مي‌خورد، بيان كرد: البته ما نگاهي رو به جلو داريم و در سال 92 نشان داديم كه از اشتباهات گذشته درس گرفتيم. در سال 92 در اثر بلوغ سياسي جريان اصلاحات همه پذيرفتند كه با يك نامزد به صحنه انتخابات وارد شويم و ديديم كه اين راهبرد نتيجه داد. وي افزود: رفتار عقلاني اصلاح‌طلبان در سال 92 باعث شد كشور به سمت توسعه حركت كند و تدبير در كشور حاكم شود و كشور از بحراني كه به آن دچار شده بود و ايران را به يك تهديد بين‌المللي تبديل كرده بود، تاحدي نجات يابد. اين عضو شوراي مركزي حزب اتحاد ملت ايران با اشاره به اينكه اين يك قاعده سياسي است كه وحدت قدرت مي‌آورد، اظهار كرد: ما اكنون ظرفيت اين وحدت را داريم و تلاش مي‌كنيم با وحدت و انسجام در انتخابات مجلس دهم حضور پيدا كنيم و نيروهاي خبره و آگاه به نيازهاي داخلي و بين‌المللي را در مجلس بنشانيم.
ايجاد شرايط مناسب براي نخبگان كشور
كولايي با اشاره به اينكه ما از ذخيره ارزشمند انساني در كشور برخوردار هستيم، گفت: باور ما است كه اين ذخيره ارزشمند بايد در خدمت ايران در تعامل با جامعه جهاني به كار گرفته شوند. وي افزود: متاسفانه گزارشي را مي‌خواندم كه به تخليه ذخاير ژنتيكي ايران به دليل مهاجرت نخبگان از كشور اشاره داشت. وي با اشاره به اينكه ما به مجلسي واقع گرا نسبت به منطقه و داخل كشور نياز داريم، تصريح كرد: اميدوارم مجلسي كارآمد در سال‌هاي آينده بتواند اين مشكل كشور را رفع كند.
نظارت استصوابي قانوني عمل كند
همچنين رسول منتجب‌نيا، ديگر سخنران اين نشست با تاكيد بر اينكه كمتر از يك ماه تا ثبت نام كانديداها براي انتخابات مجلس باقي مانده، گفت: قوانين انتخابات مطابق با آنچه در قانون اساسي آمده، مشخص است. در قانون اساسي ساختار كلي نظام مشخص شد كه به تاييد خبرگان قانون اساسي، مردم و امام رسيد. وي افزود: در فصل پنجم قانون اساسي، اصل پنجاه و ششم به حاكميت خدا بر سرنوشت انسان اشاره مي‌كند كه خداوند انسان را بر سرنوشت خويش مسلط كرده است. طبق نص صريح اين قانون هيچ كس نمي‌تواند اين حق را از مردم سلب كند يا آنان را از حقوق خود محروم كند. رسول منتجب‌نيا همچنين به اصل ششم اشاره كرده و گفت: در جمهوري اسلامي همه امور كشور بايد بر اساس انتخابات يا رفراندوم اداره شود و بر اين اساس هيچ مقامي در كشور وجود ندارد كه از راه انتخابات به صورت مستقيم يا غير مستقيم انتخاب نشده باشد. بر اين اساس رهبري نيز با راي مردم انتخاب شده‌اند كه خبرگان رهبري وظيفه انتخاب رهبري را به عهده دارد. وي افزود: انتخاب رهبري به دليل اينكه انتخابي تخصصي است به صورت غير مستقيم با راي و نظر مردم انتخاب مي‌شود. برخي نگرشي غلط را انتخاب كرده‌اند و معتقدند كه ولايت فقيه انتصابي است و خبرگان كشف مي‌كنند. در حالي كه اين نگرش غلط است. قائم مقام دبيركل حزب اعتماد ملي با اشاره به اينكه در فصل ششم قانون اساسي از اصل 62 تا 99 به مجلس شوراي اسلامي و خبرگان رهبري اختصاص دارد، تصريح كرد: پس از رحلت امام خميني يكي از بحث‌هاي چالشي در كشور وظيفه شوراي نگهبان بود و اين سوال مطرح بود كه شوراي نگهبان نظارتي استصوابي دارد يا استعلامي. پيش از رحلت امام چنين مساله‌اي مطرح نبود. وي با تاكيد بر اينكه وظيفه نهادهاي نظارتي اين است كه از مراجع چهارگانه استعلام كنند و بر اساس آن صلاحيت افراد را بررسي كنند، تصريح كرد: متاسفانه امروز مي‌بينيم كه با نام احراز صلاحيت نشدن از ورود افراد به مجلس جلوگيري مي‌شود و نهادهاي نظارتي توضيحي به نامزد ردصلاحيت شده نمي‌دهند.
لزوم نظارت بر عملكرد سياسيون
منتجب‌نيا با اشاره به اينكه در قرآن آمده كه انسان كه به قدرت رسد، طغيان مي‌كند، اظهار كرد: در اينجا لزوم نظارت بر عملكرد سياستمداران احساس مي‌شود. وي با بيان اينكه جريان اصلاحات وظيفه حل اين معضل يعني نظارت مردمي را به عهده خود مي‌داند، گفت: در تمام كشورها بين وضعيت موجود و مطلوب فاصله وجود دارد و ما تلاش مي‌كنيم واقعيت از حقيقت فاصله نگيرد و اربابان دچار طغيان نشوند. قائم مقام دبيركل حزب اعتماد ملي با اشاره به اينكه اصلاحات در درون نظام است، گفت: اگر در هر نظامي اصلاح صورت نگيرد نظام دچار انحراف خواهد شد. من تعجب مي‌كنم كه برخي اخيرا از تريبون نماز جمعه مي‌گويند كه اصلاحات ريشه تاريخي در اسلام ندارد. ما بارها در سخنان بزرگان لزوم توجه به اصلاح را ديده‌ايم و امام حسين(ع) اشاره مي‌كند كه انما خرجت لطلب الاصلاح في امت جدي. وي با اشاره به اينكه اصلاحات به معناي نظارت و كنترل عملكرد نهادهاي كشور است، تصريح كرد: مطبوعات آزاد از جمله ابزارهايي است كه اين نظارت را تسهيل مي‌كند. منتجب‌نيا با اشاره به اينكه اگر اصلاح باشد اختلاس به وجود نمي‌آيد، بيان كرد: كساني كه امروز با اصلاحات در كشور مقابله مي‌كنند نگران همين موضوع هستند و هر روز با عنواني جديد به نام فتنه و نفوذ فضا را براي اصلاح‌طلبان مسموم و محدود مي‌كنند تا نتوانند به رسالت خود عمل كنند.
حضور زنان در سياست نبايد نمايشي باشد
الهه كولايي در خصوص حضور زنان در انتخابات تصريح كرد: تا پيش از انقلاب اسلامي زنان به نام دين خانه‌نشين مي‌شدند و با آزادي زنان و حضور فعال آنان در كشور با اين عنوان كه يك پديده غربي است مقابله مي‌شد. البته هنوز هم اين ديدگاه از برخي افراد ديده مي‌شود اما آنچه پس از انقلاب اتفاق افتاد اين بود كه رهبر مذهبي كشور را مكلف مي‌كند كه حقوق زنان در جامعه را به رسميت بشناسند و اين‌بار به نام دين اين مانع از پيش پاي زنان برداشته شد. وي با اشاره به اينكه در گذشته مشاركت زنان نمايشي بوده، گفت: در گذشته زنان مشاركت فله‌اي و توده‌اي داشتند و تنها در حكم جمع كردن راي براي آقايان رسميت داشتند و هيچگاه سهمي در قدرت حاكم نداشتند. وي با تاكيد بر اينكه تاكنون بيشترين حضور زنان در مجلس از پنج درصد تجاوز نكرده است، اظهار كرد: مجلس و دولت اصلاح‌طلب تلاش كرد تا اين شرايط را براي زنان در كشور بهبود بخشد. امروزه حضور دكوري زنان قابل قبول نيست. وي با اشاره به اينكه در تمام دنيا براي كاهش محروميت‌ها براي زنان نوعي تبعيض مثبت قايل مي‌شوند گفت: امروزه با اينكه زنان نخبه و تحصيلكرده در كشور وجود دارند و زنان توانسته‌اند توانمندي‌هاي خود را در حوزه‌هاي مختلف به نمايش بگذارند اما به دليل كليشه‌هاي جنسيتي موجود در فرهنگ ما زنان به سختي وارد بازار كار مي‌شوند. كولايي با تاكيد بر اينكه تعيين هدف رسيدن به 30 درصد مجلس توسط زنان گامي به سمت بهبود وضع زنان است، تصريح كرد: ما در كشوري زندگي مي‌كنيم كه سال‌ها نظام پدرسالار را از سر گذرانده و تغيير مسائل فرهنگي، تربيت و باورها به سادگي نخواهد بود. ما با اعمال تبعيض مثبت در اين راه تلاش مي‌كنيم و از زنان مي‌خواهيم كه در ثبت‌نام حضور فعال داشته باشند تا زمينه حضور زنان به صورت كمي و كيفي فراهم شود.
هويت اصلاح‌طلبي را از دوران اصلاحات مي‌شناسند
اين دو فعال سياسي اصلاح‌طلب در ادامه به سوالات دانشجويان پاسخ دادند. رسول منتجب‌نيا در پاسخ به اين سوال كه رد صلاحيت آقاي بازرگان در سال 60 و در زمان امام خميني(ره) تحت عنوان نظارت استصوابي بوده يا خير گفت: در دوره اول مجلس خدمت آقاي بازرگان و سحابي‌ها و ساير افراد نهضت آزادي بوديم. در دوره اول مجلس نظارت استصوابي وجود نداشت و در دوره دوم نيز محروم از حضور نبودند. در آستانه انتخابات مجلس چهارم بود كه نظارت استصوابي به وجود آمد. وي افزود: در دوره‌هاي دوم و سوم آنها نتوانستند وارد مجلس شوند. چرا كه آن زمان جو قالب جو نيروهاي انقلابي بود كه بين دو جناح چپ و راست تقسيم مي‌شد. همان زمان نيز امام با برخورد شوراي نگهبان كه يكي از نيروها را كمونيست خوانده بودند مخالف بود و به آنها تشر زده بود. وي همچنين با اينكه مجلس و دولت اصلاحات نمايي از هويت اصلاح‌طلبي به دست مي‌دهد، اظهار كرد: البته در آينده شرايط زمان را در حركت اصلاح‌طلبي لحاظ خواهيم كرد و تنها كپي‌برداري از گذشته عمل نخواهيم كرد. وي با بيان اينكه دولت فعلي صددرصد اصلاح‌طلب نيست، گفت: اما اين دولت برخاسته از كمك اصلاح‌طلبان روي كار آمد. كولايي در پاسخ به اين سوال كه مجلس دهم چه كاري براي رفع حصر مي‌تواند انجام دهد اظهار كرد: مجلس هم مانند دولت فعلي بايد تابع ظرفيت‌ها باشد و ما نيز بايد انتظارات‌مان را براساس ظرفيت‌ها تعيين كنيم. بخش نظارتي مجلس مي‌تواند موجب بهبود بسياري از مسائل كشور باشد. اين امكان وجود دارد تا با تقويت فرآيند اعتماد‌سازي تحولاتي داخلي را در كشور شاهد باشيم.
هزينه‌هاي انتخاباتي بايد شفاف باشد
رسول منتجب‌نيا در پاسخ به اين سوال كه چقدر از نمايندگان با انگيزه امكانات مالي وارد مجلس مي‌شوند، گفت: از نظر قانوني هيچ امكاني از سمت نظام به نمايندگان داده نمي‌شود. وي با اشاره به اينكه هزينه‌هاي انتخاباتي به هر حال مساله مهمي است، گفت: متاسفانه امكانات تبليغاتي در كشور ما در راي‌آوري تاثيرگذار است و نامزدها در انتخابات هزينه‌هاي سنگيني را بايد بپردازند. وي با اشاره به اينكه در شهرهاي كوچك كه ليست ارايه نمي‌شود نامزدها بايد هزينه‌هاي زيادي تقبل كنند، گفت: حتي در شهرهاي بزرگ هم اين مشكل وجود دارد. البته بايد از ظرفيت فضاي مجازي استفاده كنيم و آن را جدي بگيريم. وي با اشاره به اينكه در زمان انتخابات سال 76 رييس دولت اصلاحات تبليغات را به حد بضاعت انجام داد، گفت: در آن زمان او جلسه‌اي تشكيل داد و به ما گفت كه براي هزينه‌هاي تبليغاتي قرض نكنيد چرا كه من چه رييس‌جمهور شوم و چه نشوم نمي‌توانم آن را بپردازم. الهه كولايي با اشاره به اينكه ما بايد تلاش كنيم در كشور ميان بايد‌ها و ارزش‌ها ارتباط برقرار كنيم، گفت: اين يك واقعيت است كه هر كانديدايي براي ابراز ديدگاه‌هاي خود نياز به ابزار دارد. هزينه‌هاي انتخاباتي بايد شفاف باشد و تحت نظارت‌هاي قانوني قرار گيرد. بنابراين ما بايد به دنبال تبيين نوعي‌سازي كار نظارتي در اين باره باشيم. حضور زنان در عرصه سياست مخالف شايسته‌سالاري نيست و ما شايسته‌سالاري را انكار نمي‌كنيم.
رايزني و تعامل با شوراي نگهبان
قائم‌مقام حزب اعتماد ملي با اشاره به جريان موسوم به خط امامي‌هاي دهه 60 يادآور شد: اصلاح‌طلب‌هايي كه به خط امامي‌ها معروف بودند حركت‌هاي تندي هم داشتند اما كليت اين جريان تنگ‌نظري نبوده است. زماني كه آقاي ناطق‌نوري وزير كشور بود به امام خبر دادند كه بچه‌هاي حزب‌الهي آن زمان كه با حزب‌الهي‌هاي امروز متفاوتند با برخي از بدحجاب‌ها برخورد و آنها را دستگير كردند. امام به وزير نامه‌اي نوشتند كه اين بچه‌ها را دستگير و مجازات كنند. اگر قرار است با بدحجاب‌ها برخوردي شود بايد براساس قانون باشد. وي با نقل خاطره‌اي ديگر گفت: زماني كه آقاي هاشمي رييس مجلس بودند مهندس صباغيان به پشت تريبون مجلس رفتند و به مسوولان نظام حمله تندي كردند و با گفتن آنكه توده نفتي‌ها بر سر كار آمدند به بزرگان كشور توهين كردند اما آقاي هاشمي گفتند كسي حق ندارد جلوي صباغيان را بگيرد. او نماينده مردم است و احترامش واجب است. اگر كسي اعتراض دارد وقت بگيرد و بيايد جواب او را در زمان خودش بدهد. منتجب‌نيا نمود وحدت اصلاح‌طلبان را در تشكيل جبهه اصلاحات دانست و ابراز عقيده كرد: جبهه اصلاحات با وجود سلايق گوناگون به وحدت رسيده است. شوراي عالي سياستگذاري اصلاح‌طلبان تركيبي از سلايق مختلف است. اين روزها براساس تصميم شورا استان‌ها تقسيم‌بندي شده است و هركدام از ما استان‌هايي را به دست گرفته‌ايم و سعي مي‌كنيم تا آنها هم هماهنگ شده و با آهنگ واحدي وارد انتخابات شوند. اين شورا اتفاق خوبي است كه براساس تجارب گذشته به دست آورده‌ايم. اما من فكر نمي‌كنم كه اصولگراها هم به چنين وحدتي برسند چرا كه شكاف ميان آنها بسيار عميق است. بعضي از اعضاي شوراي اصلاحات با اعضاي شوراي نگهبان و علماي قم ديدار كردند. ما كميته‌اي به نام شوراي رايزني داريم كه در آن قصد داريم براي بهتر حضور داشتن در انتخابات با نهادهاي مربوط در ارتباط باشيم. اين عضو شوراي سياستگذاري عالي اصلاح‌طلبان با بيان اينكه ما ايراني‌ها از تجربه‌هاي گذشته خود استفاده نمي‌كنيم، تصريح كرد: ما ايراني‌ها خيلي تاريخ نمي‌خوانيم و از تجربه‌هاي گذشته استفاده نمي‌كنيم. در اين چند سال با توجه به خسارت‌هاي عظيمي كه به ما وارد شد رويكرد توجه به تجربه در بين ما تقويت شد. ما روي موج تجربه‌هاي دموكراسي در آستانه برگزاري انتخابات هستيم. اين در شرايطي است كه منطقه ما بي‌توجه به تجربه‌هاي گذشته‌اش در آشوب به سر مي‌‌برد.
با اصولگرايان معتدل ائتلاف نمي‌كنيم
منتجب‌نيا در پايان با شايعه خواندن ائتلاف اصلاح‌طلبان با اصولگراهاي ميانه مثل لاريجاني و مطهري گفت: فقط آنچه كه در شوراي عالي سياستگذاري تصويب و تعريف مي‌شود رسمي است. فعلا در رابطه با ائتلاف با اصولگرايان و اصولگرايان ميانه‌رو صحبتي نداشته‌ايم و تعامل و ائتلاف با آنها گمانه‌زني‌اي است كه مطرح شده اما تا زماني كه تصويب نشود فقط در حد گمانه‌زني باقي مي‌ماند. البته به نظر من ما اصلاح‌طلب‌ها نيازي به ائتلاف با اصولگرايان نداريم. با آنها در فضايي سالم رقابت مي‌كنيم و از آنها مي‌خواهيم كه با ما رقابتي دوستانه، برادرانه و در چارچوب قانون داشته باشند. كولايي در ادامه خاطرنشان كرد: عده‌اي سعي مي‌كنند اصلاح‌طلبان را برانداز معرفي كنند، اما اصلاح‌طلب‌ها تلاش‌شان اصلاح نظام است. نظام‌هايي كه اصلاحاتي در خود داشته‌اند بقاي بيشتري دارند. اصلاح‌طلب‌ها براي اينكه بتوانند از سطح شعار خارج و به عمل درآيند از همه ظرفيت‌هاي قانوني خود استفاده مي‌كنند. گفت‌وگو و تعامل با جريان‌هاي درون نظام يكي از كارهايي است كه انجام مي‌دهيم تا افراد شايسته وارد مجلس شوند.