جابر عناصري پژوهشگر فرهنگ و هنر ايراني درگذشت

  پيام رضايي/ جابر عناصري كه 28 فروردين‌ماه درگذشت و بنا به وصيت خودش در سكوت خبري به خاك سپرده شد، به عنوان «پدر تعزيه» ايران شناخته مي‌شد. عناصري در سال 1324 در اردبيل به دنيا آمد. پدرش شبيه‌خوان بود و تاثير هنر پدر براي همه عمر بر پسر باقي ماند. عناصري از جمله كساني بود كه تحصيلات متوسطه را در دارالفنون تهران و با كسب مقام اول در بين تمام دانش‌آموزان ايران به پايان برد. پس از اين مرحله، وارد دانشگاه تهران شد و تحصيلات عالي را تا سطح دكترا در رشته فلسفه و علوم تربيتي ادامه داد. او همچنين در سال 52 براي كسب تخصص به انگلستان رفت. پس از اين دوره مفصل تحصيلات، عناصري به پژوهش درباره فرهنگ خاورميانه و به‌طور اخص ايران، افغانستان و تركيه پرداخت. از ويژگي‌هاي خاص عناصري در پژوهش مي‌توان به نگاه جامعه‌شناسانه و مردم‌شناسانه او به نمايش‌هاي آييني و تعزيه اشاره كرد.
جابر عناصري در ابتداي دهه 60 درس‌گفتارهايي درباره اساطير و آيين تعزيه برگزار مي‌كرد و همين پايه آغاز نگاه دوباره و نويي به اين هنر شد. او خطيب قابلي بود و با اشراف عميقي كه نسبت به ريشه‌هاي اين هنر و نسبت آن با احوالات جامعه ايراني داشت توانست نگاه‌هاي بسياري را به سمت آن معطوف كند. در بخشي از بيانيه انجمن عكاسان درباره او آمده است: «حضور و درس‌گفتارهاي جابر عناصري در سال‌هاي اوليه دهه 60 در دروس مردم‌شناسي، فرهنگ و ادبيات عامه و آشنايي با اساطير و آيين تعزيه در دانشكده‌هاي هنري ايران و به ويژه در دانشگاه هنر، دانشجويان عكاسي را با بياني شيوا و شورانگيز و رويكردي نوين، ديگر بار با آيين تعزيه آشنا كرد. دانشجويان به همراه وي و در جريان برگزاري كلاس درس با متون و نسخ تعزيه، تعزيه‌خواني و ريشه‌هاي فرهنگي و هنري نشانه‌شناسي نقوش علم و بيرق‌ها، رنگ‌ها، شورها و اشعار ارتباط برقرار مي‌كردند و در عكاسي مستند از اين مراسم آييني، اندوخته‌هاي كلاس‌هاي استاد عناصري را به كار مي‌بستند.» ‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬ جابر عناصري استاد ممتاز دانشگاه تهران بود و علاوه بر پژوهش‌هاي مفصل، حدود 40 كتاب نيز در حوزه فرهنگ ايراني به رشته تحرير درآورده است. از آثار وي مي‌توان به «شناخت اساطير ايران بر اساس طومار نقالان»، «شبيه‌خواني كهن‌الگوي نمايش‌هاي ايراني»، «مردم‌شناسي و روانشناسي هنري»، «عاشق‌ترين عاشقان فرهنگ»، «فرهنگ و پژوهش» و... اشاره كرد. اين پژوهشگر برجسته از طرف مراكز فرهنگي به خاطر فعاليت‌هايش در عرصه هنر تعزيه و شبيه‌خواني لوح ويژه «پدر تعزيه» دانشگاهي ايران را دريافت كرد. با اين حال و با وجود نقش پررنگش در بازآفريني و برجسته‌كردن دوباره هنر تعزيه، جامعه هنري و علاقه‌مندانش تقريبا هنگامي از مرگ او آگاهي يافتند كه تشييع شده بود. شنيده‌ها حاكي از آن است كه مراسم تشييع پيكر او، بنا به خواست و وصيت خودش در سادگي هرچه تمام‌تر برگزار شده و هزينه‌هاي آن صرف كارهاي خيريه شده است. داوود فتحعلي‌بيگي از اساتيد نمايش‌هاي آييني‌سنتي و اردشير صالح‌پور استاد دانشگاه و از شاگردان او، در گفت‌وگو با «اعتماد» از جايگاه جابر عناصري در عرصه هنر و فرهنگ ايراني گفته‌اند.