نوروز قبيله كوچك موزه‌داران
سيد محمد بهشتي
جنگ جهاني هرچند در وهله نخست دوراني تاريك در تاريخ جهان بود وليكن تبعات آن يكسره ناميمون نبود. تا پيش از جنگ تمركز قدرت و ثروت در اروپا و امريكا و شوروي سبب شده بود ابرقدرت‌هاي جهان بيش از پيش جهان را به مركزيت خود «به جا آورند». در اين معني حرف حق چيزي بود كه از دهان اسلحه و پول بيرون مي‌آمد و هر سرزمين به ميزان بهره‌مندي‌اش از قدرت سياسي يا نظامي يا اقتصادي يا دست‌كم بر اثر توسل به يكي از طرفين زورمند جنگ، تبديل به «جايي» مي‌شد. اين نوع نگاه از بالا به پايين به واحدهاي سرزميني عملا سبب مي‌شد بحث هويت و فرهنگ بسيار در سايه برود و فرصتي براي طرح نداشته باشد.
آسيب‌ها و خسارات ناشي از جنگ ضربه‌اي كاري بر بدن كشورهاي فعال در آن وارد كرد، به‌طوريكه با تحليل رفتن قواي اقتصادي و سياسي و نظامي، ناگهان عرصه براي عرض اندام فرهيختگان باز شد كه فرصت را غنيمت شمارند و به ميدان بيايند و نهادي فرهنگي در مقياسي جهاني ايجاد كنند. تا پيش از آن تشكيل و توسعه شركت‌ها و بنگاه‌هاي جهاني در زمينه اقتصادي و سياسي و نظامي بسيار سابقه داشت وليكن يونسكو شايد نخستين نهاد فرهنگي جهاني باشد؛ نهادي كه عمدتا با هدف غيرمستقيم رفع تخاصم ميان ملت‌ها پا به عرصه گذاشت و در اين راه ايجاد زمينه‌هاي شناخت متقابل ميان فرهنگ‌ها را سرلوحه خويش قرار داد. يونسكو در طول اين هفت دهه وراي حفظ موجوديتش توانسته استقلالش را هم حفظ كند و مغلوب جريان‌زدگي‌هاي سياسي قدرت‌ها نشود. گواه اين موضوع اينكه امريكا كه يكي از طرفين پيروز جنگ بود و تبديل به يكي از قدرتمندترين كشورهاي پس از جنگ شد در دهه ۸۰ ميلادي يونسكو را متهم به اشاعه كمونيسم و حمايت از كشورهاي جهان سوم در راه غرب‌ستيزي كرد و با اين بهانه از اين سازمان كناره گرفت وليكن پس از يكي، دو دهه دوباره به آن پيوست. قدرت‌هاي بزرگ جهان در تمامي نهادهاي جهاني به شكل رسمي يا غيررسمي حق وتو دارند ولي در يونسكو چنين حقي به آنان داده نشده است و اين يعني در اين سازمان كشوري چون امريكا يك حق راي دارد و بوركينافاسو هم يك حق راي. تداوم حيات يونسكو در اين چند دهه در حالي بود كه غايت اين سازمان در جهت تشويق و دفاع از تنوع قومي و فرهنگي در جهان، اصلا موافق اهداف و مقاصد بنگاه‌هاي اقتصادي نبوده است. يونسكو در تلاش است كه از فرصت و سهولت تعاملات جهاني براي «جهاني‌شدن» بهره گيرد و اين يعني آشنايي مردمان سرزمين‌هاي مختلف با هم در عين حفظ اختصاصات فرهنگي‌شان. درحالي كه بنگاه‌هاي اقتصادي بزرگ جهان درصد هستند از اين فرصت در جهت «جهاني‌سازي» بهره گيرند و اين يعني صرفنظر كردن از تنوعات فرهنگي و هويتي براي ايجاد بازاري جهاني با تقاضاها و نيازهاي واحد كه همگي مشتري اقلام و محصولات اين بنگاه‌هاهستند. با همه اين توصيفات تلاش يونسكو براي حفظ موجوديت و استقلالش با وجود همه زدوبندها و فشارها قابل ستايش است. يكي از نهادهايي كه با فاصله يك‌سال از پديد آمدن يونسكو در زير سايه حمايت آن باليد «شوراي بين‌المللي موزه‌ها» يا اختصارا ايكوم بود كه اين روزها سالگرد هفتادمين سال تاسيس آن است. تعداد زيادي از موزه‌هاي دولتي و خصوصي جهان در ارتباطي ارگانيك با ايكوم جهاني قرار دارند. ماموريت ايكوم استعارا ايجاد محيطي روشن است كه در پرتو آن موزه‌هاي سراسر جهان با هم دادوستد و تعاملي سازنده داشته باشند. واقعيت اين است كه تعداد موزه‌ها و اصحاب موزه در جهان زياد نيست. افرادي كه چون موضوع واحدي برايش اهميت دارد، مي‌توان گفت كه رو به قبله واحدي دارند؛ ايكوم در تلاش است كه اينها را تبديل به يك قبيله واحد هم بكند. قبيله‌اي كه اجزايش در عين حفظ ماهيت و نقش مستقل‌شان در پيوند با يكديگر پيكري منسجم و واحد را مي‌سازند. تبديل شدن به يك پيكر واحد براي موزه‌هاي سراسر جهان اتفاق مباركي است؛ طبيعتا در حيات يك پيكر است كه «رشد» معني پيدا مي‌كند؛ رشد يعني باليدني متوازن و تدريجي كه آثارش در همه اجزا به يك اندازه هويدا مي‌شود. در يك پيكر واحد است كه وقتي عضوي به درد مي‌آيد باقي اعضا نيز قرار و آرام از دست مي‌دهند و هر يك به سهم خود در پي رفع مشكل برمي‌آيند؛ در يك پيكر واحد است كه غايت و سرنوشت مشترك معني پيدا مي‌كند و همه در جهت دست يافتن به سعادتي كه حق همه اجزاست، تلاش مي‌كنند. همه فعاليت‌هاي ايكوم ازجمله برگزاري كارگاه‌هاي آموزشي و تشويق موزه‌داران براي ارتباط و تعامل و دامن‌زدن به مباحث نظري همگي درجهت ايجاد همين قبيله واحد است. بسياري از تعاملات ميان موزه‌ها كه تا پيش از تاسيس ايكوم بايد از مجاري تنگ نهادهاي سياسي چون دستگاه‌هاي رسمي حكومتي آن‌هم با طي سلسله مراتب اداري پيچيده و زمانبر اتفاق مي‌افتاد به يمن وجود ايكوم بسيار سهل‌تر شده است. از همه اينها بالاتر به خاطر وجود ايكوم و فعاليت اين نهاد است كه شاهد اعتلاي معناي موزه از فراموشخانه اشيا به محلي براي تذكر و شنيدن روايت آثار و اشياييم.
عمرش دراز باد!