نقض قطعنامه 2231، پرواز با مصوبه شوراي عالي امنيت ملي ايران، نقض اصل 146 قانون اساسي، رجوع به بند 110 مربوط به شوراي عالي امنيت ملي، پيام روسيه به امريكا، مجموعه‌اي از عبارت‌هايي است كه پس از انفجار خبري در خصوص استفاده روسيه از پايگاه هوايي نوژه در همدان در داخل و خارج از ايران منتشر شد. با گذشت 24 ساعت از انتشار اين خبر اندك‌اندك وزارت دفاع روسيه خبرهاي تازه‌تر و با جزييات بيشتري را ارايه مي‌كند. خبرگزاري ريانووستي در گزارشي جامع تلاش كرد جزييات بيشتري از اين عمليات مشترك ايران و روسيه در اختيار رسانه‌ها قرار دهد. بر اساس گزارش اين خبرگزاري روس، بمب‌افكن‌هاي دور پرواز Ту-22М3 روز سه‌شنبه مواضع گروه تروريستي داعش و جبهه النصره را در استان حلب سوريه بمباران كردند. در اين عمليات همزمان پنج انبار تسليحات و مهمات و همچنين اردوگاه آماده سازي شبه‌نظاميان در منطقه سراقب، الباب، دير الزور و حلب منهدم شدند. اين بمب‌افكن‌ها پس از انجام عمليات در سوريه مجددا به پايگاه «همدان» در ايران بازگشتند. بر اساس اين گزارش، اين جنگنده‌ها پس از پرواز 34 هدف را در سوريه بمباران كردند. جنگنده‌هاي سوخو روسيه با بلند شدن از نوژه مقرهاي داعش را در سوريه هدف قرار دادند. اين عمليات روز چهارشنبه نيز ادامه پيدا كرد. اين بمب‌افكن‌ها مواضع گروه تروريستي داعش در استان ديرالزور سوريه را بمباران كردند. گزارش‌هاي اوليه حاكي از اين است كه در عمليات‌هاي روزهاي سه‌شنبه و چهارشنبه در سوريه 150تروريست كشته شده‌اند. وزارت دفاع روسيه نيز اعلام كرده است كه هواپيماهاي روسي حامل بمب‌هاي هوايي OFAB — 500 بودند.
آب در هاون قطعنامه 2231 كوبيدن
خبر استفاده روسيه از پايگاه هوايي نوژه بيشترين واكنش‌ها را در ميان رسانه‌هاي امريكايي به دنبال داشت و به تبع آن نيز وزارت امور خارجه امريكا چندين بار با مقام‌هاي روسيه تماس داشت. نيويورك‌تايمز براي پوشش اخبار و انعكاس‌هاي اين خبر تايم‌لايني را در نظر گرفت و واكنش‌ها را به ترتيب زماني قيد كرد. نخستين واكنشي كه اين روزنامه امريكايي ثبت كرد، اظهارات رييس مجلس شوراي اسلامي ايران بود با تاكيد بر اينكه ايران پايگاه هوايي دايمي را در اختيار روس‌ها قرار نداده است. بعد از اين خبر نيز نيويورك تايمز در گزارشي تعداد تلفات حملات روس‌ها و مخالفان بشار اسد در سوريه در روزهاي سه‌شنبه و چهارشنبه را 30 نفر اعلام كرد و تلاش كرد ميان حملات جنگنده‌هاي روسي كه از نوژه همدان بلند مي‌شوند و مقر تروريست‌هاي داعش را هدف قرار مي‌دهند ايجاد ارتباط كند و تلفات غيرنظاميان را نتيجه همراهي ايران با روسيه بخواند. نخستين سوالي كه به ذهن خبرنگاران امريكايي در خصوص استفاده روسيه از پايگاه هوايي نوژه رسيده بود اين بود كه آيا نقض قطعنامه 2231 صورت گرفته است يا خير؟ مارك تونر نيز شامگاه روز سه‌شنبه به وقت ايران تاكيد كرده بود كه واشنگتن در حال بررسي ابعاد متفاوت اين اتفاق است و ممكن است در نتيجه اين تحقيقات، امريكايي‌ها به اين نتيجه برسند كه نقض قطعنامه 2231 صورت گرفته است. سرگئي لاوروف، وزير امور خارجه روسيه صبح روز چهارشنبه تلاش كرد كار سخنگوي وزارت امور خارجه امريكا را راحت‌تر كند و تاكيد كرد كه حضور جنگنده‌هاي روسي در ايران، نقض قطعنامه شوراي امنيت نيست. وزير امور خارجه روسيه در اين خصوص گفت: بر خلاف گمانه‌زني‌هاي مطرح شده، انجام عمليات ضدتروريستي جنگنده‌هاي روسي از داخل ايران، به هيچ عنوان نقض قطعنامه‌هاي شوراي امنيت نيست. هيچ دليلي وجود ندارد كه شك داشته باشيم كه مبادا روسيه در حال نقض قطعنامه 2231 شوراي امنيت سازمان ملل است.
لاوروف در اين خصوص گفت: هيچ گونه تجهيزات نظامي به ايران فروخته نشده يا هيچ گونه جت‌جنگي را براي استفاده ايران به داخل اين كشور منتقل نكرده‌ايم. حضور جنگنده‌هاي روس تنها براي استفاده از تاسيسات نظامي موجود در اين پايگاه هوايي است. بهتر است كه امريكايي‌ها به محدوديت‌هاي تجاري باقي مانده براي ايران بپردازند و آنها را رفع و رجوع كنند.
روسيه در 48 ساعت گذشته بارها تاكيد كرده است كه تهران و مسكو توافقنامه‌اي را امضا كرده‌اند كه به روس‌ها اجازه مي‌دهد بمب‌افكن‌هاي راهبردي خود را در پايگاه شكاري «نوژه» همدان مستقر كند.
علاوه بر لاوروف يك مقام روس ديگر نيز در گفت‌وگو با ايتارتاس در خصوص ادعاي امريكايي‌ها در مورد نقض قطعنامه 2231 گفت: مقام‌هاي امريكايي بايد با دقت پاراگراف 5 ضميمه B، قطعنامه 2231 شوراي امنيت سازمان ملل درباره ايران را بخوانند كه محدوديت تحويل تسليحات در آن قيد شده است. مفاد قطعنامه شوراي امنيت سازمان ملل هيچ ارتباطي با گسترش همكاري‌هاي ضد تروريستي ايران و روسيه ندارد. سودجويي از قطعنامه 2231 شوراي امنيت سازمان ملل در مورد همكاري روسيه با ايران كه براي ضربه زدن به تروريست‌ها در سوريه استفاده مي‌شود و متهم كردن مسكو به نقض اين سند، ادعايي بي پايه و بدون مشروعيت است.
پيام مسكو به واشنگتن
روزنامه امريكايي نيويورك تايمز در گزارشي تحليلي در خصوص رابطه جديد ايران و روسيه نوشت: استفاده روسيه از پايگاه هوايي ايران براي هدف قرار دادن مواضع داعش در سوريه يك پيام واحد براي واشنگتن فرستاده است: يا به ما بپيوند يا ما با دشمنان شما هم‌قسم مي‌شويم.
اين روزنامه امريكايي در ادامه نوشته است: ماموريتي كه پرده از آن برداشته شد بسيار بي‌سابقه بود. گزارش‌ها حاكي از اين است كه ايالات متحده كمترين حد اطلاع از استفاده روسيه از پايگاه هوايي در ايران را داشته است و اين خبر در حالي منتشر شد كه امريكا به دنبال ائتلاف با روسيه در مبارزه با داعش است. روسيه با اعلام اين خبر به امريكايي‌ها يادآوري كرد كه كاسه صبر روس‌ها در حال لبريز شدن است و روسيه نمي‌تواند منتظر تعلل امريكايي‌ها در مسير مذاكرات براي مبارزه مشترك با داعش باشد. يك كارشناس مسائل منطقه در اين خصوص به نيويورك تايمز مي‌گويد: روس‌ها نشان دادند كه گزينه‌هاي ديگري نيز در پرونده سوريه دارند. اين ماموريت عملا به محكم شدن ائتلاف روسيه با ايران در منطقه منتهي شد.
وعده پنهان روس‌ها به امريكا در خصوص ايران
نيويورك‌تايمز در گزارش ويژه خود به بخش‌هايي از پيام‌هاي روسيه به امريكا در آگوست گذشته اشاره كرده و نوشته است: زماني كه روسيه در آگوست گذشته به سوريه حمله كرد در ارتباط‌هاي خصوصي با مقام‌هاي امريكايي اعلام كرد كه اقدام نظامي مسكو در سوريه مي‌تواند ايران و حزب‌الله لبنان را به حاشيه براند و همين مساله منجر به گشاده‌دستي بيشتر بشار اسد در ميز مذاكره خواهد شد. اين خبر را هم ديپلمات‌هاي اروپايي و هم امريكايي در گفت‌وگو با اين نشريه امريكايي تاييد كرده‌اند. اقدام جديدي كه روسيه در استفاده از پايگاه هوايي همدان انجام داده گواه اين است كه ايران در معادلات سوريه به حاشيه رانده نشده است. مي‌توان گفت در تاريخ معاصر ايران بي‌سابقه است كه يك قدرت خارجي از پايگاه نظامي در ايران براي پيشبرد حملات خود استفاده كند. اگر روسيه به ائتلاف ايران، حزب‌الله لبنان و بشار اسد نزديك‌تر شده باشد اين مساله مي‌تواند مصيبتي براي ائتلاف مخالفان بشار اسد باشد.
خبررساني به موقع روس‌ها به ائتلاف به رهبري امريكا
روزنامه امريكايي نيويورك تايمز در اين گزارش تاكيد كرده است كه جان كري روز سه شنبه پس از انتشار اين خبر با همتاي روس خود تماس تلفني داشته است. سخنگوي نيروهاي نظامي امريكا در بغداد نيز در اين خصوص مي‌گويد: « روسيه پيش از آغاز ماموريت پرواز بمب افكن‌هاي خود از همدان اقدام به برقراري ارتباط با مقام‌هاي نيروهاي ائتلاف به رهبري امريكا كرد و اين مساله را با آنها در ميان گذاشت. آنها تنها به ما اطلاع دادند به گونه‌اي كه تداخلي ميان پرواز جنگنده‌هاي آنها و ما صورت نگيرد. به ما در زمان مناسبي خبر داده شد تا از اين طريق بتوانيم امنيت پروازها را تامين كنيم.
يك مقام امريكايي كه خواست نامش فاش نشود مي‌گويد: تنظيم اين همكاري ميان ايران و روسيه بسيار به سرعت انجام گرفته و شايد هم شبانه. روس‌ها شايد تنها چندساعت پيش از نخستين پرواز از نوژه متوجه بمب‌افكن‌هاي خود و تجهيزات را به اين پايگاه هوايي منتقل كردند. يك مقام امريكايي ديگر نيز ادعا كرده است كه مدت زمان استفاده روس‌ها از اين پايگاه هوايي به چند روز محدود خواهد شد و اين يك همكاري بلندمدت نخواهد بود. در حالي كه بيشتر رسانه‌هاي امريكايي اعلام كرده‌اند كه اين نخستين‌بار است كه روسيه از پايگاه هوايي در ايران استفاده مي‌كند اما فاكس نيوز در گزارشي اعلام كرده است كه روسيه پيش از اين نيز از تاسيسات نظامي ايران استفاده كرده و سوخت‌گيري جت‌هاي اين كشور در پايگاه‌هاي ايران صورت گرفته است. اين رسانه امريكايي سندي در اين خصوص ارايه نكرده است.
مخالفان بشار اسد به اين اقدام روسيه واكنش منفي و مملو از خشمي نشان دادند. جورج صبرا از چهره‌هاي اپوزيسيون سوريه كه در پاريس مستقر است در اين خصوص مي‌گويد: روس‌ها از خلأ قدرت سياسي كه ناشي از غيبت امريكايي‌ها و قدرت‌هاي غربي است استفاده مي‌كنند.
امريكا نااميد نيست
با وجود اما و اگرهايي كه از سوي امريكا در خصوص همكاري ايران و روسيه به وجود آمده است اما وزارت امور خارجه امريكا مي‌گويد كه اين مساله مانع از ادامه مذاكرات در خصوص همكاري احتمالي روسيه و امريكا در سوريه نمي‌شود اما اين همكاري اگر مثلث ايران، روسيه و امريكا را شامل شود سخت خواهد بود. يك مقام امريكايي در خصوص استفاده روسيه از حريم هوايي عراق مي‌گويد: هواپيماهاي روسي بدون آنكه از دولت بغداد اجازه بگيرند از حريم هوايي اين كشور استفاده مي‌كنند. روز گذشته حيدر العبادي، نخست وزير عراق در اين خصوص گفت: دولت عراق حريم هوايي كشور را به روي موشك‌ها و جنگنده‌هاي روسيه براي جنگ با داعش در سوريه تحت شروطي باز گذاشت چون داعش دشمن ما است. اما بغداد هنوز هيچ درخواست رسمي از مسكو براي شليك انواع موشك‌هايش دريافت نكرده است.
قرار بود برجام، ايران و امريكا را نزديك كند اما...
چارلز كراتامر، تحليلگر ارشد مسائل امريكا در برنامه زنده فاكس نيوز در خصوص همكاري ايران و روسيه گفت: اگر در نتيجه حملات روس‌ها به مناطق تحت سلطه مخالفان بشار اسد، آنها ببازند اين بدان معنا است كه اسد جنگ را برده است و البته به معناي برد پوتين است. اتفاقي كه رخ داده بسيار در تاريخ سياسي ايران بي‌سابقه است چرا كه ايراني‌ها هرگز به كشور ثاني اجازه استفاده از خاك خود را نداده بودند. اين اتحاد ميان ايران و روسيه نشان شكست كامل سياست‌هاي اوباما در حوزه سياست خارجي است. گفته مي‌شد كه برجام مي‌تواند به نزديكي ايران و امريكا منتهي شود اما ظاهرا اين توافق هسته‌اي به نزديكي بيشتر ايران و روسيه منتهي شد. اكنون كه همه تحريم‌هاي هسته‌اي برداشته شده ايران به پيشرفته‌ترين سيستم‌هاي دفاع هوايي دست پيدا كرده و روسيه با ايران مانند يك متحد تمام عيار خود در منطقه رفتار مي‌كند. چنين چيزي مسبوق به سابقه نيست. در حال حاضر كل نيمكره شمالي خاورميانه در اختيار ايران و سوريه است. دولت امريكا بسيار ضعيف عمل كرد و در برابر نزديكي ايران و روسيه هيچ مقاومتي از خود نشان نداد. اتحاد ايران و روسيه بسيار قوي است.
يك چرخش بلندمدت استراتژيك
ايان گلدنبرگ، از مقام‌هاي سابق پنتاگون و كارشناسان مسائل خاورميانه در وزارت امور خارجه امريكا در اين خصوص به المانيتور مي‌گويد: اقدام اخير روسيه در استفاده از پايگاه نظامي در ايران نمي‌تواند فاكتور تغيير‌دهنده‌اي در صحنه معادلات سوريه باشد. تحول جالب و جذاب خبري است اما گام استراتژيك و فاكتور مهمي در تغيير بازي به حساب نمي‌آيد. روسيه به شكل كاملا مشخص و واضحي در حال گسترش دامنه نفوذ خود در خاورميانه است و اين همكاري نيز مصداق ديگري بر همين ادعاست. ايران و روسيه در يك حوزه كه منافع مشترك هر دو را تامين مي‌كند با هم همكاري دارند. مساله جالب ، رخصتي است كه ايران به روسيه داده است. اگر اين يك چرخش بلندمدت استراتژيك باشد ما تعجب خواهيم كرد. شايد هم اين نتيجه طبيعي منافع مشترك ايران و روسيه در سوريه باشد.