به بهانه انتشار گزارش عملكرد در زمينه تئاتر
نقش مار نكشيم!
بابك احمدي
روابط عمومي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي به بهانه فرارسيدن هفته دولت گزارشي از عملكرد سال‌هاي 91 تا 94 معاونت امور هنري در حوزه هنرهاي نمايشي منتشر كرد. اينكه چرا اين گزارش به جاي سال 93 بايد سال 91 را به عنوان معيار در نظر بگيرد خود پرسش‌برانگيز است. اما با گذر موقت از اين بحث نظر دو فعال هنرهاي نمايشي را درباره چهار محور مشخص از اين گزارش جويا شده‌ايم.
«حمايت از گسترش تالارهاي تخصصي تئاتر توسط بخش خصوصي كشور با هدف نيل به تناسب تعداد فارغ‌التحصيلان و فعالان هنرهاي نمايشي»؛ يكي از محورهاي مطرح شده در گزارش است اما ايراد اينجاست كه برخلاف آمار نمايش‌هاي روي صحنه رفته از سال 91 تا 94 در اين بخش هيچ آمار مشخصي از تعداد «سالن‌هاي تخصصي» اضافه شده به ظرفيت‌هاي تئاتري كشور منتشر نشده و كارشناسان اين عرصه معتقدند دولتمردان در دوره گذشته رياست‌جمهوري و حتي دوره جديد هيچ حمايتي از هنرمندان تئاتر نكرده‌اند.
پز چيزي را مي‌دهند كه نقشي در آن نداشته‌اند
حسين پاكدل، نمايشنامه‌نويس، كارگردان و مدير اسبق مجموعه تئاترشهر چندي قبل در گفت‌وگو با «اعتماد» به انتقاد از اين رويكرد پرداخته و گفته بود: «طي شش سال گذشته تئاتر به شكل حيرت‌انگيزي حداقل در تهران رشد كمي داشته اما رشد كيفي نداشته؛ دوستان هم شعار سياست واگذاري به بخش خصوصي را مطرح كرده‌اند ولي مطلقا اين‌طور نيست. چون شاهد هستيم تئاتر به بخش خصوصي واگذار نشده و بايد گفت به هوا واگذار شده است. در حقيقت متوليان، تئاتر را به حال خود رها كرده‌اند.»
پاكدل در اين گفت‌وگو اشاره كرده بود كه دولت پز چيزي را مي‌دهد كه مطلقا نقشي در شكل‌گيري آن نداشته است، او در ادامه حرف‌هايش كه به موضوع حمايت دولت از تئاتر و استقلال گروه‌هاي نمايشي اختصاص داشت، در بخش حمايت‌هاي تبليغاتي گفته بود: «اصلا در ايران چنين چيزي سراغ داريد؟ امروز اگر بخواهيد يك تبليغ ساده در تلويزيون داشته باشيد بايد هزينه چند تئاتر را بپردازيد.»
احداث كدام سالن خصوصي!
اشكان خطيبي، بازيگر تئاتر و از جمله هنرمنداني كه در زمينه تهيه‌كنندگي و مديريت توليد تعدادي از آثار محمد رحمانيان فعاليت كرده است، به انتقاد از رويكردهاي آماري موجود در گزارش پرداخت و تاكيد كرد: «اين گزارش قطعا مورد تاييد مديركل هنرهاي نمايشي نيست.كنار هم قرار دادن چند عدد و رقم كار چندان دشواري نيست، ولي به دوستان توصيه مي‌كنم براي آشنايي با اين سالن‌هاي تخصصي تئاتر مورد اشاره به سالن‌هاي نمايشي موجود در همين پايتخت سري بزنند و ببينند اهالي تئاتر و تماشاگران آثار با چه سطح از كيفيت مواجه هستند.» او در ادامه با طرح اين پرسش كه «منظور از رشد فزاينده سالن‌هاي خصوصي چيست؟» مي‌افزايد: «آيا مسوولان انتشار اين گزارش تا به حال داخل سالن‌هاي خصوصي تازه‌تاسيس رفته‌اند؟ من شب گذشته در سالني به تماشاي تئاتر نشستم كه وسط صحنه اجرا راه آب وجود داشت. بعضي سالن‌هاي تازه‌تاسيس تا مدت‌ها از سيستم تهويه درست برخوردار نيستند و سيستم‌هاي نوري آنها به دليل كمبودهاي مالي دچار مشكل است.» خطيبي به انتقاد از صرف بودجه‌هاي كلان و ساخت سالن‌هاي غيراستاندارد پرداخت كه به نظر بازسازي مجموعه تئاترشهر و ساخت سالن‌هاي تئاتري غير استاندارد توسط شهرداري تهران را هدف گرفته بود. او بيان كرد: «ما سالن مي‌سازيم بعد سه سال طول مي‌كشد ايرادهايش را برطرف كنيم. چرا از روز نخست با كارشناسان تئاتر وارد گفت‌وگو نمي‌شويد. همين سالن حافظ كه الان گروه‌هاي تئاتر ما برايش سر و دست مي‌شكنند كف استاندارد ندارد و بازيگر هر شب اجرا با خطر مواجه است.» او از مسوولان خواسته است كه در ارايه آمارها با دقت بيشتري عمل كنند و مي‌گويد: «مجموع رقمي كه براي ساب زدن كف سالن از گروه دريافت مي‌شود 4 ميليون تومان است. بنابراين تقاضا مي‌كنم درباره احداث سالن‌هاي حرفه‌اي و بهبود شرايط حرفي نزنيم. واقعا در سال‌هاي اخير كدام سالن توسط دولت احداث شده كه گروه‌هاي تئاتري با اين همه مشكل مواجه هستند.»
كمكي در زمينه تبليغات نمي‌شود
«تلاش براي ترويج فرهنگ تماشاي نمايش در سراسر كشور با توجه ويژه به ساختارهاي جلب و جذب مخاطب از طريق تبليغات گسترده نوين و نيز سامانه‌هاي فروش بليت غيرحضوري» يكي ديگر از فرازهاي گزارش ارسالي از سوي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي است كه خطيبي درهمين رابطه توضيح مي‌دهد: «شما اگر مي‌خواهيد رشد اقتصادي گروه‌ها و نمايش‌ها را ببينيد كافي است به سامانه‌هاي فروش بليت اينترنتي تئاتر مراجعه كنيد و ببينيد در بهترين روزها – پنجشنبه و جمعه - چقدر بليت فروخته‌اند. البته اين اصلا به معني كيفيت نازل نمايش نيست، بلكه سازوكارهاي عرضه و تفاضا جور نيست و هيچ كمكي در زمينه تبليغات نمي‌شود.» اين بازيگر البته منكر هزينه‌ها و حمايت‌هاي صورت گرفته از سوي دولت نيست اما تاكيد دارد: «به هرحال بايد پولي تزريق شود كه اين چرخه امكان حركت داشته باشد.» خطيبي درباره آمار ارايه شده درباره سامانه‌هاي فروش بليت غيرحضوري و تبليغات نوين مي‌گويد: «فعال شدن سامانه‌هاي فروش بليت آنلاين هيچ ارتباطي به برنامه‌ريزي‌هاي دولت ندارد و كار جوانان خوش فكري است كه به سال‌ها قبل بازمي‌گردد. » اين بازيگر با اظهار تعجب از عنوان تبليغات نوين مطرح شده در گزارش وزارت ارشاد، بيان مي‌كند: «كدام تبليغات گسترده؟ من براي دريافت چند عدد بيلبورد از مديركل هنرهاي نمايش نامه داشتم ولي مسوولان سازمان زيباسازي شهرداري تهران بعد از چند هفته اعلام كردند نمايش «مجلس ضربت زدن» نوشته بهرام بيضايي و كارگرداني محمد رحمانيان در اولويت ما نيست! اگر چنين كاري در اولويت نيست پس چه چيز در اولويت قرار دارد؟» «هيچ كدام از گروه‌هاي تئاتري ايراني براي سفرهاي بين‌المللي خود از دولت كمك دريافت نمي‌كنند و هيچ اقدامي در زمينه برقراري ارتباط موثر نمي‌شود. » خطيبي اين جمله را در پاسخ به بخشي از گزارش مي‌گويد كه در آن «توجه به ارتباط بين‌المللي با گروه‌ها و كمپاني‌هاي توليد و اجراي تئاتر و موسيقي در سراسر جهان براي تعامل دو سويه و ارتباط متقابل در حوزه اجرا، آموزش و تبادل تجربيات» از جمله فعاليت‌هاي دولت طي سه سال گذشته ذكر شده است. اين هنرمند مي‌افزايد: «اتفاقا دولت هنوز براي پيدا كردن كارهاي خوب خارجي و دعوت به جشنواره تئاتر فجر از هنرمنداني كمك مي‌گيرند كه براساس توانايي‌هاي شخصي خود راهي اجراهاي بين‌المللي شدند و به اعتبار رسيدند.»
سير نزولي عملكرد بخش بين‌الملل
تئاتر «مهر» به سرپرستي اميررضا كوهستاني از معدود گروه‌هاي تئاتر است كه در طول سال بيشترين اجراهاي بين‌المللي را تجربه مي‌كند. اين گروه تئاتري به عنوان كمپاني در كشور فرانسه ثبت شده. محمدرضا حسين‌زاده، از اعضاي اين گروه درباره كمك‌هاي دولت در بخش حضورهاي بين‌المللي مي‌گويد: «سياست گروه تئاتر مهر همواره بر اين استوار بوده كه روي پاي خودش بايستد و به همين دليل اصلا سراغ دريافت كمك از دولت نمي‌رود. البته آنها هم هيچ‌وقت پيشنهادي نداده‌اند. به نظرم عملكرد فعالانه بخش بين‌الملل اداره كل هنرهاي نمايشي به سال‌ها قبل بازمي‌گردد ولي رفته رفته كاهش پيدا كرده است. » حسين‌زاده نمايش «شنيدن» را تنها اثر گروه تئاتر مهر مي‌داند كه در سال‌هاي اخير از سوي دولت حمايت شده و مي‌افزايد: «البته كه مديركل هنرهاي نمايشي همواره به ما لطف داشته ولي از ابتدا سعي كرديم روي پاي خودمان بايستيم. اصلا علاقه‌اي نداريم از گروه تئاتر مهر حمايت شود، بلكه ترجيح ما اين است كه گروه‌هاي جوان مورد توجه دولت قرار بگيرند.» پيگيري‌هاي «اعتماد» نشان مي‌دهد گزارش منتشر شده بر مبناي اطلاعات ارايه شده توسط روابط عمومي معاونت امور هنري به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي تنظيم شده و اداره كل هنرهاي نمايشي در جريان خروجي نهايي قرار نداشته است.