در اجلاس كميته حفاظت از ميراث ناملموس جهاني صورت گرفت
نان لواش و نوروز را ايران ثبت كرد، خيمه‌شب‌بازي را جمهوري چك
در يازدهمين اجلاس كميته حفاظت از ميراث ناملموس جهاني كه از هشتم تا 12 آذرماه در آديس آبابا، پايتخت اتيوپي برگزار شد، ايران توانست دو پرونده چند مليتي را در فهرست ميراث ناملموس جهاني ثبت كند. «نوروز» با مشاركت 12 كشور و «فرهنگ پخت نان‌هاي نازك» با مشاركت 4 كشور با تاييد اعضاي كميته ميراث ناملموس جهاني در فهرست جهاني يونسكو جاي گرفتند. البته نوروز نخستين‌بار با مشاركت 7 كشور در سال 2009 در فهرست ميراث ناملموس جاي گرفته بود و در يازدهمين نشست كميته ميراث جهاني 5 كشور ديگر هم به اين پرونده پيوستند و اين پرونده مجددا با مديريت ايران و با مشاركت 12 كشور در فهرست جهاني ثبت شد.
ثبت جهاني نوروز در اين جلسه با حواشي همراه بود و سوالاتي در خصوص دليل ثبت مجدد اين پرونده مطرح شد كه در نهايت مديركل دفتر ثبت آثار تاريخي سازمان ميراث فرهنگي را وادار به واكنش و ارايه توضيخات بيشتر كرد. فرهاد نظري در خصوص اينكه چرا پرونده نوروز مجددا به ثبت رسيد گفت: «نوروز در ابتدا توسط ايران و با مشاركت كشورهاي «جمهوري آذربايجان، هند، قرقيزستان، پاكستان، تركيه و ازبكستان» در فهرست ميراث ناملموس يونسكو به ثبت رسيد، اين آيين آنقدر براي كشورهاي همسايه ايران اهميت داشت كه سال ۱۳۹۳ پنج كشور «افغانستان، عراق، قزاقستان، تاجيكستان و تركمنستان» درخواست عضويت در پرونده مشترك جهاني «نوروز» را مطرح كردند. به‌دنبال اين تقاضا و براي الحاق نام پنج كشور به اين پرونده، از ۱۱ تا ۱۶ اسفندماه ۱۳۹۳، تهران ميزبان نمايندگان كشورهاي عضو پرونده نوروز و كشورهاي تقاضاكننده براي پيوستن به اين پرونده بود تا كشورهاي عضو پرونده، در مورد چگونگي تهيه پرونده جديد و به دست آوردن راهكارهاي مختلف به تفاهم برسند. سرانجام دفتر بزرگ‌ترين پرونده ميراث ناملموس از نظر تعداد كشورهاي عضو در آن، ۱۶ اسفند ۱۳۹۳ بسته شد و چهارشنبه، ۱۰ آذرماه ۱۳۹۵ با نهايي شدن پيوستن اين پنج كشور جديد به پرونده، بار ديگر پرونده «نوروز» در فهرست ميراث ناملموس جهاني يونسكو به ثبت رسيد. با عضويت پنج كشور جديد در پرونده نوروز، يك ثبت جديد انجام شده است و فرآيند اين ثبت با بقيه پرونده‌ها هيچ تفاوتي ندارد.»
محمدحسن طالبيان، معاون ميراث فرهنگي كشور هم در رابطه با اهميت اين پرونده و ثبت جهاني آن گفت: «اين پرونده يكي از موفق‌ترين پرونده‌هاي ميراث جهاني است و بهترين و نزديك‌ترين پرونده‌اي است كه در سطح يونسكو معرفي شده و به اهداف و روح كنوانسيون ۲۰۰۳ نزديك است. فكر مي‌كنم در سال‌هاي آينده كشورهاي ديگري نيز به عضويت پرونده نوروز درآيند.» در كنار اين پرونده و با اختلاف چند ساعت در روز چهارشنبه 10 آذر ماه، ايران با مشاركت آذربايجان، قزاقستان، قرقيزستان و تركيه، فرهنگ پخت نان‌هاي نازك لواش، يوفكا، كاتريما و جوفكا را هم در فهرست ميراث ناملموس جهاني يونسكو ثبت كرد.
مبارك و خيمه‌شب‌بازي همچنان در فراموشي
اما در كنار اين خبرهاي خوش در عرصه ميراث ناملموس ايران، خبر ديگري هم از اجلاس اتيوپي مخابره شد. جمهوري چك در اين اجلاس توانست پرونده «خيمه‌شب‌بازي» را به ثبت برساند. اين خبر براي كساني كه اخبار مربوط به ثبت جهاني پرونده «مبارك و خيمه‌شب‌بازي ايران» را دنبال مي‌كردند، خبر چندان خوبي نبود. در سال 2009 و همزمان با ارايه پرونده نوروز توسط ايران به كميته حفاظت از ميراث فرهنگي ناملموس يونسكو، پرونده ثبت عروسك مبارك و خيمه شب بازي ايران هم در مراحل پاياني تدوين بود. اما گويا اين پرونده در جريان انتقال سازمان ميراث فرهنگي به شيراز مفقود شد. هرچند مسوولان ميراث فرهنگي در خصوص مفقود شدن اين پرونده پاسخ شفافي نمي‌دهند، اما با توجه به حواشي انتقال سازمان به شيراز، چندان دور از ذهن نيست كه پرونده‌اي كه سال‌ها در مورد آن تحقيق و بررسي صورت گرفته نيز در ميان سوء مديريت‌ها و تصميم‌هاي نسنجيده، آسيب ديده يا مفقود شده باشد. البته فرهاد نظري در پاسخ «اعتماد» در خصوص برنامه ايران در مورد پرونده خيمه‌شب‌بازي مي‌گويد: «آنچه جمهوري چك ثبت كرده با خيمه‌شب‌بازي ايراني متفاوت است، هرچند تشابهاتي دارد اما ارتباطي با خيمه شب بازي ايراني ندارد. اين پرونده درحال حاضر در فهرست موقت ثبت قرار دارد.»
محمدحسن طالبيان در خصوص وضعيت پرونده «مبارك و خيمه‌شب‌بازي» و گم شدن اين پرونده مي‌گويد: «بايد پرس‌وجو كنم در سال 2009 من اين سمت را نداشتم، نمي‌توانم به طور قطعي در مورد گم شدن اين پرونده اظهارنظر كنم. اما اين را مي‌دانم كه اين پرونده يكي از پرونده‌هاي مهم ما براي ثبت است و در فهرست موقت قرار دارد.» طالبيان با اشاره به اينكه پرونده ثبت جهاني چوگان ايراني با عنوان «چوگان، بازي سوار بر اسب به همراه روايتگري و موسيقي» و همچنين پرونده چند مليتي كمانچه، پرونده‌هاي ارايه شده ايران هستند كه سال آينده قرار است در اجلاس يونسكو بررسي شوند، گفت: «روند ثبت براي كشورهايي كه تعداد زيادي پرونده ميراث ناملموس ثبت كرده‌اند، تغيير كرده است. به اين شكل كه اين كشورها كه ايران هم جزو آنهاست هر دو سال يك بار سهميه ثبت پرونده ملي دارند. در سال‌هاي اخير تاكيد يونسكو بر پرونده‌هاي چند مليتي است تا از اين طريق فرهنگ‌هاي مشترك بتوانند در كنار هم قرار گيرد.» معاون ميراث فرهنگي كشور در پاسخ «اعتماد» در خصوص تعلل ايران براي ثبت خيمه شب بازي و ثبت جهاني اين پرونده به نام جمهوري چك مي‌گويد: «خيمه‌شب‌بازي در جمهوري چك برنامه‌ها و آيين‌هاي خاص خود را دارد و جزييات آن با خيمه شب بازي ايران متفاوت است. ميراث ناملموس گستره وسيعي را شامل مي‌شود، بنابراين اين طور نيست كه با ثبت اين بازي توسط يك كشور ما ديگر نتوانيم اين پرونده را ارايه كنيم. در پرونده ثبت چوگان هم همين اتفاق افتاد، جمهوري آذربايجان پرونده‌اي با عنوان چوگان با اسب قره باغ را ثبت كرد و ما پرونده را با عنوان ديگري به يونسكو ارايه كرده‌ايم.» طالبيان با اشاره به محدوديت‌هايي كه براي ثبت ميراث ناملموس ملي براي كشورها در نظر گرفته شده، گفت: «ما پرونده‌هاي بسياري در نوبت ثبت داريم و از آنجايي كه رقابتي در اين زمينه وجود ندارد، مي‌توانيم در فرصت مناسب اين پرونده را هم به يونسكو ارايه دهيم.»
موضوع ثبت ميراث فرهنگي، چه در سطح ملي و چه در سطح جهاني همواره با چالش‌ها و بحث‌هاي زيادي همراه است. امسال هم در اجلاس يازدهم مباحثي پيرامون اولويت‌بندي‌هاي سازمان ميراث فرهنگي براي ثبت آثار شكل گرفت. مباحثي از قبيل اينكه چگونه است كه با وجود پرونده‌هاي بزرگ و مهمي چون مهارت ساخت بادگير يا مهارت دريا نوردي و لنج‌سازي بلاتكليف مانده‌اند، پرونده‌اي مانند فرهنگ پخت نان لواش به يونسكو ارايه مي‌شود و همين اولويت‌بندي‌هايي كه چندان شفاف هم نيستند، زمينه‌ساز انتشار نظراتي هستند كه مضمون آنها اين است كه: «چرا اجازه مي‌دهيم ميراث فرهنگي ما توسط كشورهاي ديگر ثبت شود يا به سرقت رود»، البته متوليان امر ثبت جهاني همواره بر اين موضوع تاكيد دارند كه در حوزه ميراث ناملموس بحث سرقت مطرح نيست و هر كشوري آيين‌هاي كشور خود را با مختصات و جزييات مربوط به فرهنگ خود ثبت مي‌كند. اما با تمام اينها، همچنان نگراني‌هايي در زمينه ميراث فرهنگي ناملموس و بهره‌برداري ديگر كشورها از اين ميراث ارزشمند وجود دارد.