آيا دور كردن عراق از ايران ممكن است ؟
پروژه‌اي از پيش شكست خورده
يسرا بخاخ
بعد از ورود داعش به عراق و انتشار اين گروهك تروريستي در بخش‌هايي از خاك اين كشور و آغاز نبرد بغداد با تروريست‌هاي داعشي بر اساس اعتراف مسوولان عراقي نخستين كشوري كه به ياري بغداد شتافت و به اين كشور سلاح و تجهيزات نظامي براي مقابله با داعش داد، ايران بود. شماري از قدرت‌هاي جهاني و برخي كشورهاي منطقه از حضور مستشاران نظامي ايران در عراق و كمك‌هاي اثر گذار تهران به بغداد در زمينه مقابله با تروريسم خوشحال نيستند. يكي از اين كشورها عربستان است كه قطعا همه تلاش خود را به كار خواهد بست تا پيامدهاي همكاري ايران و عراق در زمينه مبارزه با تروريسم را منفي جلوه دهد. حالا بعد از نشست دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا با سران كشورهاي عربي و برخي كشورهاي اسلامي در رياض و اتهام‌هايي كه بر زبان ترامپ و سلمان بن عبدالعزيز، پادشاه عربستان عليه ايران جاري شد گمانه‌هايي درباره رويارويي احتمالي ايران و امريكا در عراق منتشر شده است. در همين راستا روزنامه الرأي كويت چند روز پيش مدعي شده بود كه ايالات متحده از طريق افسران روسي پيامي به ايران داده و طي آن هشدار داده كه اگر امنيت نيروهاي امريكايي در عراق يا سوريه به وسيله ايران مورد تهديد قرار بگيرد، واشنگتن اهداف نظامي ايران را هدف قرار خواهد داد.
برخي رسانه‌هاي عربي نيروهاي بسيج مردمي عراق كه از ميان نيروهاي داوطلب عراقي براي مقابله با داعش تشكيل شده و حالا جزيي از نيروهاي مسلح اين كشور به شمار مي‌روند را بازوي نظامي ايران در عراق توصيف و در همين راستا ادعا مي‌كنند پيشروي‌هاي نيروهاي بسيج مردمي در غرب موصل و اعلام سيطره كامل نيروهاي بسيج مردمي بر مرزهاي عراق و سوريه در اين بخش و بسته شدن مرزها به روي تروريست‌هاي داعشي در حالي كه امريكايي‌ها بر مرزهاي سوريه و عراق از قسمت استان الانبار تسلط كامل دارند حاكي از درگيري مستقيم و پر تنش امريكايي‌ها و نيروهاي حشدالشعبي است.
در اين راستا پايگاه خبري الخليج‌آنلاين به نقل از يك منبع آگاه مدعي شده است كه هدف از به دست گرفتن كنترل مرزهاي مشترك عراق و سوريه به وسيله نيروهاي بسيج مردمي براي مقابله با امدادرساني و انتقال مهمات و نيروهاي گروهك تروريستي داعش نيست، بلكه براي ايجاد راهي زميني براي نيروهاي ايراني از ايران به عراق و بعد از آن سوريه است. اين منبع ادعا كرده است كه فرماندهان بسيج مردمي امكان وقوع درگيري نظامي در اين منطقه را دور از انتظار نمي‌بينند و معتقدند كه واشنگتن به‌شدت با حضور نيروهاي بسيج مردمي در نوار مرزي عراق و سوريه مخالف است. الخليج‌آنلاين ادعا مي‌كند دعواي نيروهاي بسيج مردمي به نمايندگي از ايران و امريكا براي تسلط بر مرزهاي سوريه و عراق بيش از آنكه نظامي باشد ابعاد سياسي در منطقه دارد.
از طرفي هم گفتمان رييس‌جمهور تازه وارد امريكا و رفتار او با برخي كشورهاي عربي منطقه تغيير كرده و اظهارات پيشين او در طول دوران كمپين‌هاي انتخاباتي 180 درجه متفاوت شده است. عربستاني كه به عقيده ترامپ منبع تروريسم بود امروز به شريكي راهبردي براي مقابله با تروريسم تبديل شده و بعد از چك چند صد ميليارد دلاري تفاهمنامه‌هاي تجاري عربستان با امريكا حالا لحن واشنگتن در قبال رياض تغيير كرده است.
از سوي ديگر پايگاه خبري المانيتور در گزارشي اعلام كرده بود نشانه‌هاي روشني وجود دارد كه برخي كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس از جمله عربستان دوست دارند عراق را از ايران دور كرده و به ائتلاف سني- عربي خود نزديك كنند. بر اساس اين گزارش شايد به نظر برسد كه رقابت براي كشاندن عراق به دايره كشورهاي عربي ضد ايراني در منطقه از دعوت از اين كشور براي مشاركت در رزمايش نظامي شير آماده در اردن و دعوت از رييس‌جمهور و وزير خارجه اين كشور براي مشاركت در نشست امريكايي-عربي در رياض كليد خورده است اما در واقع پيش از آن و زماني كه عادل الجبير، وزير خارجه عربستان در فوريه 2017 به بغداد سفر كرد پروژه جذب بغداد آغاز شده بود.
بر اساس اين گزارش عادل‌الجبير در آن سفر لحن جديدي اتخاذ كرده و به مسوولان عراقي گفته بود كه رياض و بغداد هر دو با خطر تروريسم دست و پنجه نرم مي‌كنند و رياض نگاهي برابر به همه جريان‌ها و گروه‌هاي عراقي دارد، اين مساله نشان مي‌دهد رياض عزم خود را براي تغيير سياست‌هايش در قبال بغداد جزم كرده و قرار نيست تجربه ثامر السبهان، سفير پيشين اين كشور در بغداد تكرار شود. گام بعدي براي اين پروژه نشست رياض بود كه عربستان با دعوت از عراق به دنبال سنجش رويكرد عراق در منطقه به دور از چارچوبي كه رياض معتقد است ايران براي عراق ترسيم مي‌كند، بود.
ظافر العاني، نماينده سني پارلمان عراق در گفت‌وگو با المانيتور اعلام كرد: معتقد است همه اين تلاش‌ها گام‌هايي براي بازگرداندن عراق به صفوف كشورهاي عربي است؛ او كه ايران را به اشغال عراق بعد از سقوط صدام حسين در سال 2003 متهم كرده است از كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس خواست با حمايت تسليحاتي، مالي و نظامي از بغداد، اين كشور را به تعبير خود از خيمه ايران خارج كنند.
برخلاف العاني كه معتقد است نشست رياض به نتايج مورد نظر خود كه تشكيل ائتلافي سني عليه ايران است دست پيدا خواهد كرد، واثق الجابري، كارشناس مسائل سياسي معتقد است كه ارتباط مستحكم ايران و عراق و پيروزي اين كشور بر داعش، در حالي كه واشنگتن اطمينان دارد حكومت‌هاي كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس حكومت‌هايي وابسته هستند و در ديدگاهاي‌شان اتحادي وجود ندارد، پيوستن عراق به هر گونه ائتلاف سني را دشوار مي‌كند. الجابري ضمن اشاره به حضور تشريفاتي رييس‌جمهور عراق در نشست رياض و نه نخست وزير تاكيد مي‌كند كه سطح مشاركت عراق در نشست رياض نشان مي‌دهد اگر بغداد نقش ميانجي و واسطه ميان ايران و دشمنانش داشته باشد واقع بينانه‌تر از آن است كه بخواهد از تهران دور شود.
عبدالهادي السعداوي، نماينده ديگر پارلمان عراق نيز باور دارد كه تلاش براي دور كردن بغداد از تهران نمي‌تواند نتيجه بخش باشد زيرا علاوه بر اشتراكات مذهبي و فرهنگي فراوان ميان دو كشور، ايران بزرگ‌ترين حامي عراق در زمينه مقابله با تروريسم است اين در حالي است كه عربستان و كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس متهم به دفاع و حمايت از گروه‌هاي تروريستي موجود در عراق هستند.
با وجود اينكه بعد از صدور بيانيه رياض، ابراهيم جعفري وزير خارجه عراق گفته بود كه كشورش جزيي از هيچ ائتلاف بين‌المللي يا منطقه‌اي براي مقابله با ايران نخواهد بود، خبرگزاري اسپوتنيك نوشته هر تلاشي كه رياض براي مقابله با ايران در تدارك آن است بدون شك دامنه پيامدهايش گريبان عراق را خواهد گرفت.
بر اساس گزارش اسپوتنيك روابط ايران و عراق در طول چند سال گذشته در اوج خود به سر مي‌برد و آنچه وزير خارجه عراق اخيرا درباره اينكه اين كشور در قالب هيچ ائتلافي عليه ايران حضور پيدا نمي‌كند، بيان كرد، نظر شخصي يك فرد نيست بلكه موضع يك كشور است. بر اساس اين گزارش حتي اگر برخي جريان‌هاي حاضر در صحنه سياسي عراق از سوي كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس يا امريكا تحت فشار قرار بگيرند اما با توجه به روابط مستحكم تجاري، اقتصادي، سياسي و نظامي دو كشور روابط ايران و عراق قرار نيست در پي اين تلاش‌ها دچار خدشه شود. اگر عراق كاملا به محور امريكايي بپيوندد يعني محور روسيه و ايران را از دست خواهد داد كه در طول چند سال گذشته به اين كشور كمك كرده‌اند. اگر كاملا هم به سوي ايران و محور روسيه گرايش داشته باشد به معناي از دست دادن ايالات متحده است. به همين دليل بهترين وضعيت ممكن براي بغداد اين است كه تعادل را حفظ كرده و به جريان‌هاي منطقه كشيده نشود.
در عين حال كشورهايي كه در طول هجوم داعش به اين كشور در كنار عراق بوده‌اند را از دست نخواهد داد. شايد بهترين راه‌حلي كه بتوان براي اين مساله پيشنهاد داد اين است كه عراق به جايگاهي براي توافق همه جريان‌ها تبديل شود. در طول سال‌هاي گذشته از 2003 تاكنون همزيستي مسالمت‌آميزي ميان امريكايي‌ها و ايراني‌ها وجود داشته است و به نظر نمي‌رسد اين همزيستي به نحوي متوقف شود و از سوي ديگر بهبود روابط بغداد با رياض، آنكارا و كشورهاي سني مذهب ديگر با تكيه بر احترام به حاكميت كشورها و عدم دخالت در امور داخلي خود بغداد را به ميانجي مناسبي براي حل بحران‌هاي منطقه تبديل خواهد كرد.